ELEKTRİK BAKIM, ARIZA BULMA VE GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 4

Donanımın ya da ekipmanın çalışmasını zorlayan en önemli çevresel faktörler; ortam sıcaklığı, nem, korozyon ve çalışma limitlerinin aşılmasıdır. Bu tür arızaların sebebi komponent kaynaklı değildir.

Arızalara sebep olan bir diğer çevresel faktör korozyondur. Korozyon, metal veya metal alaşımlarının, oksitlenme veya diğer kimyasal etkilerle aşınma durumudur.

Arıza Var - Açık (Fail-Open, FO): Elektrik, hava, hidrolik gibi itici bir gücün ya da bir sinyalin kaybı durumunda donanım ya da sistem otomatik  olarak açılır. Kontrol valfleri buna örnek olarak verilebilir.

Özel Arıza Giderme Yaklaşımları; Özel arıza giderme yaklaşımları; belli bir alete, sisteme ya da belirli bir arızaya (probleme) uygulanmak üzere geliştirilen yaklaşımlardır.

Bu metotları arıza çıktıkça bakım, koruyucu bakım, kestirimci bakım ve proaktif bakım olarak sınıflandırmak mümkündür.

Proaktif bakım, bakım metotları ile elde edilen bilgileri, problemi tanımlamak ve arıza kaynağını izole etmek için kullanır.

Elektrik üretim, iletim ve dağıtım sistemleri genel olarak elektrik tesisleri olarak adlandırılır.

Türkiye’de şehiriçi elektrik dağıtımında 34.5 kV, şehirlerarası elektrik dağıtımında 154 kV/380 kV kullanılır. Elektrikli alıcılar çoğunlukla 220 V/ 1 faz yada 380 V /3 faz gerilim ile çalıştıklarından orta gerilimin düşürülmesi için bir trafo daha kullanılır. Sanayi işletmeleri trafo merkezinden doğrudan 34.5 kV’luk elektrik enerjisini alır ve kendi trafolarında 220V/380 V’luk elektrik enerjisini elde eder.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere kullanıldıkları gerilimlere göre şebekeler 4 gruba ayrılır:
1. Çok yüksek gerilim şebekeleri (l54 kV’dan fazla)
2. Yüksek gerilim şebekeleri (35 kV-154 kV arası)
3. Orta gerilim şebekeleri (l kV-35 kV arası)
4. Alçak gerilim şebekeleri (lV--1000V arası)

Yüksek gerilim hatlarında ani gerilim yükselmeleri ve yıldırım düşmeleri gibi olayların şalt donanımına veya bileşenlerine zarar vermesini önlemek amacıyla aşırı gerilim sırasında oluşan enerjinin toprağa düzenli bir şekilde aktarılmasını sağlayan parafudr adı verilen elemanlar kullanılır. Parafudr’lar yüksek gerilim hattı ile toprak arasına bağlanır. Parafudr’un çalışma prensibi pasif devre elemanlarından VDR (varistör)’ye benzerlik gösterir. Bu elemanın arızalanması durumunda elektrik dağıtım şebekesi zarar görür. Şekil 6.8 (a)’da enerji nakil hatlarına bağlı parafudrlar ve (b)’de parafudr sembolü görülmektedir.

Elektrik enerjisi alternatörlerde elde edilir. Alternatörlerde alternatif gerilim üretilir. Söz konusu enerjinin uzak mesafelere taşınması için yüksek gerilim (Türkiye’de 154 kV/380 kV civarında) kullanılır.

Alternatörlerde üretilen gerilim, transformatörler yardımıyla yükseltilir. İletimde yüksek gerilim kullanılması; kayıpların azaltılmasını ve elektriğin taşınmasında kullanılan iletken kesitlerinin daha düşük olmasını sağlar. Bu da maliyeti azaltıcı rol oynar.

Türkiye’de şehiriçi elektrik dağıtımında 34.5 kV, şehirlerarası elektrik dağıtı- mında 154 kV/380 kV kullanılır. Elektrikli alıcılar çoğunlukla 220 V/ 1 faz ya da 380 V /3 faz gerilim ile çalıştıklarından orta gerilimin düşürülmesi için bir trafo daha kullanılır. Sanayi işletmeleri trafo merkezinden doğrudan 34.5 kV’luk elektrik enerjisini alır ve kendi trafolarında 220V/380 V’luk elektrik enerjisini elde eder.

Şalt sahaları genellikle açık havada kurulur. Şalt elemanlarının bakımı ya da onarımı sırasında enerji iletim ve dağıtım hatlarının, yüksüz olarak açma ve kapatılması için ayırıcı adı verilen elemanlar kullanılır. Ayırıcılar elle kumanda edildiği gibi otomatik olarak da kumanda edilebilir.

600 rakamı primer akımını, 5 rakamı sekonder akımını ifade etti- ğine göre akım trafosunun dönüştürme oranı:

a = Ip / Is

a = 600 / 5= 120

Buchholz rölesi trafo kazanıyla genleşme kabı arasında bulunmaktadır. Buchholz rölesi ile arıza tespitinde toplanan gazın miktarı ve rengi arızanın önemi hakkında bilgi verir. Beyaz renkli gaz, kâğıt izolasyonun yandığını, siyah veya gri renkli gaz, izolasyon yağının yandığını, sarı renkli gaz, ağaç kısımların hasara uğradığını, renksiz olan gaz ise, trafo içerisinde nem olduğunu belirtir.

Topraklama türüne ve topraklama yapılan yere göre önerilen topraklama direnci (R) değerleri aşağıda verilmiştir.

İzolatörlere periyodik bakımda yapılması gereken işlemler aşağıda verilmiştir.

V-I karakteristik eğrilerini kolayca belirlemek için özel cihazlar geliştirilmiştir. Bu cihazlar arıza tespitinde büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Bu tür bir cihaz bulunmuyorsa sinyal üretici ve bir adet osilaskop kullanarak da V-I karakteristikleri çıkarılabilir. Şekil 6.27’de diyodun V-I karakteristiğinin çıkarılmasında kullanılan devre görülmektedir. Devrede bir sinyal jeneratörü, bir osilaskop, 1kΩ’luk bir direnç ve karakteristiği incelenecek diyot kullanılır. Jeneratörden üçgen dalga uygulanır. Osilaskop üzerinde ölçme X-Y modunda yapılır. Ekranda görülen eğri Şekil 6.28’deki eğriye benzemiyorsa diyot arızalanmış demektir.

Pasif devre elemanlarından bobinde ise genellikle bobinin yalıtımının bozulması nedeniyle kısa devre arızası görülür Bobinin yalıtımı; aşırı akım, aşırı gerilim, sıcaklık ve mekanik çarpma, kazıma gibi nedenlerle bozulabilir. Bobinin indüktansı LCRmetre ile, yalıtım direnci meger ile ölçülür.