ELEKTRİK BAKIM, ARIZA BULMA VE GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 13

3. Elektrikle Çalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

• Topraklaması yapılmamış tezgâhlar veya el aletleri • Topraklamanın belli periyotlarla kontrolünün yapılmaması • Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontrolünün yapılmaması • Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri

Bazı elektrik çarpması belirtileri aşağıdaki gibidir:

• hafif karıncalanma hissi • şiddetli kas kasılması • kalp ritm bozukluğu • doku hasarı

W: Enerji (joule) I: Akım şiddeti (amper) R: Direnç (ohm) t: Süre (saniye)

Elektrostatik Şok: Yüksek potansiyel farkına sahip statik elektrik boşalmaları, elektrik şokuna (çarpmasına) benzer etki yaratabilir. B

Yük altında veya arıza durumlarında enerji iletim ve dağıtım hatlarını açmak
ve kapatmak için kesici adı verilen elemanlar kullanılır

Trafo merkezleri ile alıcılara giden hatların birleşme noktalarını yalıtmak için izolatörler kullanılır

Yüksek gerilim hatlarında ani gerilim yükselmeleri ve yıldırım düşmeleri gibi olayların şalt donanımına veya bileşenlerine zarar vermesini önlemek amacıyla aşırı gerilim sırasında oluşan enerjinin toprağa düzenli bir şekilde aktarılmasını sağlayan parafudr
adı verilen elemanlar kullanılır.

Elektrik üretim, iletim ve dağıtım sistemleri genel olarak elektrik tesisleri olarak adlandırılır. Elektrik enerjisi, elektrik tesislerinden biri olan ve elektrik santrali adı verilen tesislerde üretilir. Elektrik santrallerinde üretilen elektrik, transformatör- ler ve enerji nakil hatları aracılığıyla sanayi ve konutlara iletilir. Elektrik enerjisi- nin iletilmesinde yeraltı kabloları ya da havai hatlar kullanılır. Elektriğin güvenli bir şekilde iletim ve dağıtımının yapılabilmesi için elektrik tesislerinde bir takım elemanlar kullanılır. Bu elemanlar; ayırıcı, kesici, izolatör, parafudr, topraklama tesisatları, ölçü transformatörleri ve koruma panolarıdır.

Tüm tesis ve konutlarda kaçak akım, canlı ve nesneler için ciddi tehlike arz eder. Bu nedenle kaçak elektrik akımını toprağa ileterek söz konusu akımdan korunmak için topraklama yapılır. İşletme, koruma ve fonksiyon topraklaması olmak üzere üç tür topraklama vardır. İşletme topraklaması işletme akımı devresine bağlı olarak yapılan topraklamadır. Elektrikli sistem/cihazların şebeke akımı devresine bağlı olmayan metal kısımlarının, çevrede yaşayan canlıları kaçak akım gibi tehlikelerden korumak amacıyla topraklanmasına ise “güvenlik topraklaması”, “koruyucu topraklama” ya da “koruma topraklaması” denir.

Alternatörlerde üretilen gerilim, transformatörler yardımıyla yükseltilir. İletimde yüksek gerilim kullanılması; kayıpların azaltılmasını ve elektriğin taşınmasında kullanılan iletken kesitlerinin daha düşük olmasını sağlar. Bu da maliyeti azaltıcı rol oynar. Yükseltilen elektrik enerjisi, yüksek gerilimli iletim hatlarıyla yerleşim birimlerinin yakınına kadar ulaştırılır ve buradaki ana trafo merkezlerinde yüksek gerilim (YG) orta gerilim (OG) seviyesine düşürülür (Türkiye’de yaklaşık olarak 34.5 kV).

Türkiye’de şehiriçi elektrik dağıtımında 34.5 kV, şehirlerarası elektrik dağıtı- mında 154 kV/380 kV kullanılır. Elektrikli alıcılar çoğunlukla 220 V/ 1 faz ya da 380 V /3 faz gerilim ile çalıştıklarından orta gerilimin düşürülmesi için bir trafo daha kullanılır. Sanayi işletmeleri trafo merkezinden doğrudan 34.5 kV’luk elektrik enerjisini alır ve kendi trafolarında 220V/380 V’luk elektrik enerjisini elde eder.

Yüksek gerilimin koruma, kumanda ve ölçme işlemlerinin yapılarak toplandığı ve dağıtıldığı tesislere şalt sahası denir. Şalt sahaları genellikle açık havada kurulur. Şalt elemanlarının bakımı ya da onarımı sırasında enerji iletim ve dağıtım hatlarının, yüksüz olarak açma ve kapatılması için ayırıcı adı verilen elemanlar kullanılır. Ayırıcılar elle kumanda edildiği gibi otomatik olarak da kumanda edilebilir.

Trafo merkezleri ile alıcılara giden hatların birleşme noktalarını yalıtmak için izolatörler kullanılır. İzolatörler; cam, seramik, porselen yalıtkan malzemelerden yapılır. Bunların hasarlanması elektriksel tehlikelere neden olur. Dolayısıyla fi- ziksel olarak kırılmaları halinde değiştirilmeleri gerekir.

Topraklama sistemlerinde oluşabilecek arızalar aşağıdaki gibidir:
• Topraklama iletkeninin veya bağlantısının kopması,
• Topraklama iletkeninin bağlantı noktalarının oksitlenmesi (korozyon),
• Toprak içerisinde bulunan topraklama elektrodunun asit, nem vb, etkilerle   korozyona uğrayarak özelliğini yitirmesi,
• Topraklama elektrodunun gömüldüğü toprağın özelliğini yitirmesi.

Sistemin bölümlere ayrılarak her bölümün kontrol edilmesi de arızayı, sistemin genelinden belirli bir bölgeye indirgemek için kullanılan bir başka yöntemdir.

Elektronik sistemlerde arıza tespit yaklaşımı altı aşamada ele alınabilir:

1. Arızanın (problemin) tanımlanması
2. Bilgi toplama
3. Enerji kontrolü ve duyusal kontrol

4. Ölçme ve kontrol

5. Tamir işlemi
6. Test işlemi

Pasif devre elemanlarından direncin arızalanması durumunda çoğunlukla açık devre ya da değer değişikliği görülür. Bu elemanların, devre üzerinde montajlı iken ölçümünü yapmak hataya götürür. Direncin bir bacağı boşa alınarak ya da devreden tamamen çıkarılarak devre ile ilişkisi kesilir ve bu durumda sağlamlık kontrolü yapılabilir.

Fet’in ohmmetre ile sağlamlık kontrolünde fet’in D -S uçları arası, fet sağlam ise her iki yönde de ohmmetre ekranında küçük direnç görülür. Ayrıca fet’in G - D ve G -S uçları arasında ohmmetre ekranında bir yönde küçük direnç, diğer yönde yüksek direnç okunması gerekir.

Fet’in dijital multimetrenin diyot test konumunda iken yapılan sağlamlık kont- rolünde fet sağlam ise multimetrede D-S arası her iki yönde düşük direnç okunur. G-D ve G-S arası ölçümünde multimetre ekranında bir yönde (doğru polarizede) 0.3 - 0.9V arası bir gerilim (diyot eşlik gerilimi), diğer yönde (ters polarizede) ise açık devre (OL ya da 1) okunur. Bu şartlar sağlanıyorsa fet sağlam demektir.

Elektrik tesislerinde yüksek akım/ gerilim değerlerini, ölçü aleti normlarına uygun
değerlere düşürmek için akım ve gerilim transformatörleri kullanılır.

Akım trafosunun sekonder uçları bir ampermetreye bağlı değilse sekonder uçları mutlaka kısa devre edilmelidir. Aksi halde akım trafosu kısa sürede arızalanır.
Gerilim transformatörlerinin sekonder uçları bir voltmetreye bağlı değilse açık
bırakılmalı, asla kısa devre edilmemelidir. Aksi halde transformatörün primer ve
sekonder sargılarının yalıtımı bozulabilir.

Arızasonucu ortaya çıkan gazın yükselerek buchholz rölesine gelmesiyle röle,
içerisinde bulunan kontaklarını kapatarak alarm vermesini ya da trafo kesicilerini devreye sokarak trafoya gelen enerji hattını açarak trafonun korunmasını sağlar.