21. Yüzyılda Gelir Dağılımı ve Yoksulluk

Bir ülkede, belirli bir dönemde elde edilen milli gelirin bireyler, toplumsal gruplar, bölgeler veya üretim öğeleri arasında dağılımına Gelir dağılımı adı verilir.

Fizyokrasinin kurucusu Francis Quesnay, toplumu toprak sahipleri, çiftçiler, ticaret ve sanayi olmak üzere üç sınıflı bir yapıda gördüğü, yaratılan net gelirin bu sınıflar arasında nasıl bölüşüldüğünü incelediği eserinin adı İktisadi Tablo ‘dur.

Kuznets hipotezine göre, ekonomik gelişmenin başlangıç aşamalarında, ekonomik büyüme ile gelir eşitsizliği artarken, ekonomik gelişmenin ileri aşamalarında, ekonomik büyüme ile gelir eşitsizliği azalmaktadır.

Ulusal gelirin üretilmesine katkıda bulunan çeşitli üretim faktörlerinin milli gelirden aldıkları payı, yani mili gelirin ücret, faiz, kâr ve rant arasındaki dağılımını ifade eden kavram Fonksiyonel gelir dağılımı ‘dır.

Yüzde paylar analizi, gelir grupları şeklinde gruplandırılmış hanelerin toplam gelirden aldıkları payların belirlenmesinde kullanılır.

P80/P20 oranı, nüfusun en zengin %20 ’lik kesiminin en yoksul %20’lik kesiminden kaç kat daha fazla gelire sahip olduğunu gösteren bir orandır. Bazı kaynaklarda “beşte birlik dilim oranı” olarak da yer verilmektedir.

Gelir dağılımı eşitsizliğinin grafik ile gösterilmesinde kullanılan Lorenz eğrisi, Amerikalı istatistikçi MaxO.Lorenz tarafından geliştirilmiştir. Eğriyi oluşturabilmek için bireyler veya hane halkları gelirlerinin büyüklüğüne göre en küçükten başlayarak büyüğe doğru sıralanmaktadır.

Yoksulluk ve gelir dağılımı eşitsizliğinin en yaygın olarak kullanılan ölçütü olan Gini Katsayısı, İtalyan istatistikçi Corrado Gini tarafından geliştirilmiştir. Gini Katsayısı, Lorenz eğrisi gösteriminde eş bölüşüm doğrusu ve Lorenz eğrisi arasındaki kalan alanın, eş bölüşüm doğrusu altında kalan üçgenin alanına oranı olarak tanımlanır.

1901 yılında yoksulluğun ilk anlamlı tanımı İngiltere’ de Seebohm Rowntree tarafından yapılmıştır. Bu tanıma göre yoksulluk; toplam kazançların, biyolojik varlığın devamı için gerekli olan yiyecek, giyim vb. asgari düzeydeki fiziki ihtiyaçları karşılamaya yetmemesidir.

TÜİK’ e göre geniş anlamda yoksulluk; gıda, giyim ve barınma gibi olanakların insanların yaşamlarını devam ettirmesine yetmesine karşın toplumun genel düzeyinin gerisinde kalmayı ifade eder.

Mutlak yoksulluk, insanların yaşamak için gerekli asgari ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli kaynağa sahip olamama durumu ya da hanehalkı ve bireyin yaşamını sürdürebileceği asgari refah düzeyini yakalayamaması olarak tanımlanır. Mutlak yoksulluk kavramı ilk kez İngiltere’de J. Rowntree tarafından tanımlanmıştır.

Belirli bir toplumda hâkim olan genel yaşam standardına göre yoksulluk sınırının belirlenmesi ve o toplumda bu sınırın altında kalanların oluşturduğu yoksulluk türü “göreli yoksul” olarak tanımlanır.

Dünyada yoksullukla ilgili çalışmaları yürüten başlıca iki kuruluş Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler ‘dir.

Yoksulluğun ölçülmesinde genelde veri elde edilmesi daha kolay olan parasal gelir ve tüketim harcamaları gibi değişkenleri ve nicel yöntemleri dikkate alan kuruluş Dünya Bankası ‘dır.

Yoksulluk sınırının hesaplanmasında başlıca üç sorun ile karşılaşılmaktadır:

1. Yoksulluk sınırının gelir düzeyi mi yoksa harcama düzeyi mi baz alınarak hesaplanacağı;
2. Yoksulluk sınırının birey üzerinden mi yoksa hane halkı üzerinden mi tanımlanacağı;
3. Yoksulluk eğer hane halkı üzerinden tanımlanırsa, hane halkının büyüklüğüne göre yoksulluk sınırının değişmesi gerektiğidir

Yoksulluk ölçümünde en yaygın kullanılan endeks, yoksulluk çizgisinin altındaki kişilerin toplam nüfusa oranını gösteren “Kafa Sayısı Endeksi” dir.

Yoksulluk açığı endeksi, yoksulluğun derinliğini ölçebilmek ve yoksulluk oranının yoksulluk çizgisine olan duyarlılığını azaltabilmek için geliştirilmiş ve yoksulların gelirlerinin/tüketimlerin yoksulluk çizgisinden uzaklığının ortalamasının yoksulluk çizgisine oranı olarak hesaplanan bir endekstir.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından geliştirilen ve 1990 yılından bu yana kullanılmakta olan İnsani Gelişme Endeksi (İGE), gelir, eğitim ve sağlık göstergelerinden oluşan, sosyoekonomik göstergeleri ekonomik büyüme ile ilişkilendiren ve gelişmiş ülkeler ve az gelişmiş ülkelerin durumlarını birlikte izleyerek uluslararası kıyaslamalar yapılabilmesine olanak sağlar.

Dünyada ve Türkiye’ de gelir dağılımında eşitsizliğe yol açan faktörler şunlardır:

• Asgari Ücret Uygulaması
• Emeğin dağılımı
• Servetin dağılımı
• Enflasyon ve iktisadi krizler
• Eğitim düzeyi
• Küreselleşme:
• Mülkiyet yapısı ve servetin dağılımı
• Teknolojik ve organizasyonel değişim
• Siyasal sürece katılım
• Kamusal mal ve hizmetlerden faydalan­ma
• Kamu harcamaları politikaları

Dünyada ve Türkiye’ de yoksulluğa neden olan faktörler şunladır:

• Sosyal Güvencesizlik
• Uluslararası Finans Sermayesinin Etkisi ve Ekonomik Krizler
• Gelir Dağılımının Bozulması
• Demografik Yapıdaki Değişim ve Artan Göç Hareketleri
• Enformel Sektörün Gelişimi ve Sendika­sızlaştırma Politikaları
• Adaletsiz Vergi Sistemi
• Doğal Afetler
• İklimin Elverişsizliği
• Bireyler Arasındaki Yetenek Farklılıkla­rı
• Enflasyon ve İşsizlik

Etkin bir yoksulluk ile mücadele stratejisi şu beş aşamayı içermelidir:

•  Yoksulluğun tüm boyutları ile tanımlanması,
• Yoksulların yoksulluk sınırının ve sosyal kategorilerinin tanımlanması,
• Yoksulluğun ölçümünde kullanılan metot ve yöntemlerin seçilmesi,
• Yoksulluğa yol açan yapısal ve dinamik faktörlerin anlaşılmaya çalışılması,
• Uygulanacak politika ve programların formüle edilmesi ve seçimi.

Yoksullukla mücadele politikalarından dolaysız yaklaşım yöntemleri şunlardır:

• Radikal reformlar
• Kamu harcamaları
• Yoksullukla mücadele programları
• Kırsal yoksulluğun azaltılması
• Kentsel yoksulluğun azaltılması
• Kadın yoksulluğunu azaltıcı tedbirler uygulanması
• Çocuk yoksulluğunun azaltılması