EKONOMİK COĞRAFYA

Doğal kaynaklar, doğada kendiliğinden oluşmuş, bu oluşum sürecinde insanoğlunun herhangi bir katkısının olmadığı yeraltı ve yer üstü zenginlikleridir. Bu zenginliklerin olu­şumunda insanoğlunun katkısı olmamasına karşılık söz konusu materyaller (zenginlikler) insanoğlu tarafından kullanılmakta veya kullanıma hazır olarak doğada bulunmaktadır.

Sadece doğal kaynak zenginliklerine göre tasarlanan bir ekonomi, ekonomik kalkın­mayı başarısızlığa uğratacak ciddi sorunlara yol açabilmektedir. Bu süreç, ülke ekonomisi­ni tek bir kaynağa ve sektöre bağlayan tüm ülkelerde farklı boyutlarda ortaya çıkmaktadır. İlk aşamada doğal kaynak yatırımları ve ihracatı nedeniyle ülkeye giren döviz, ülke para­sının aşırı değerlenmesine yol açarak ithalatı teşvik edip ihracatı zorlaştırmaktadır. Diğer taraftan en önemli sorun ülkedeki bütün yatırımların söz konusu doğal kaynakların oldu­ğu sektöre yönelmesidir. Ayrıca tarım ve sanayi ile ilgili sektörler düşük kârlar nedeniyle ilgiyi kaybederek ülke ekonomisi için (tedbir alınmazsa) “çöküş” olarak nitelendirilecek süreç başlayabilmektedir. Sonuçta tarım ve sanayinin öneminin azalmakta sadece doğal kaynağa bağlı bir ekonomi ortaya çıkmaktadır. Bu yapı literatürde “Hollanda Hastalığı (Dutch Disease) olarak bilinmektedir

Boru hatları daha çok petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların üretim sahalarından tüketim bölgelerine aktarılmasında önemli bir tedarik aracı olarak kullanılsa da amonyak, alko­lü yakıtlar (etanol), hidrojen ve su gibi ürünler de boru hatları ile nakledilebilmektedir. Enerji tedariğinde önemli bir araç olan boru hatlarının inşası büyük yatımları ve firma­ların/ülkelerin işbirliklerini gerektirmektedir. Boru hatlarının işletmeye açıldıktan sonra etkin ve rantabl kullanılmasını etkileyen ekonomik, sosyal, siyasal, güvenlik, askeri, diplo­matik ve coğrafi olmak üzere pek çok unsur vardır.

Çevre üzerinde baskıyı ölçmede kullanılan karbon ayak izinde insan faaliyetlerinin çev­reye verdiği zarar hesaplanmaktadır.

Büyük rekabetin yaşandığı küresel pazarlarda, ürünlerin pazara sunumu kısalmış, artan müşteri beklentileri işletmeleri tedarik zincirlerine yöneltmiş ve bu alana yatırım yapmaya itmiştir.

İşletmeler tedarik zincirlerinin etkin yönetilmesiyle pazarda ve müşteri isteklerinde meydana gelen değişimlere uyum sağlamayı hedeflemektedirler.

Tedarik zinciri birbiri ile bağlantılı pek çok elemanın bulunduğu bir küme durumun­dadır. Malzemeler ve nihai ürünler bu elemanlar arasında akmaktadır. Bu küme içerisinde yer alabilecek elemanlar aşağıda sıralanmıştır. Bunlar: Tedarikçiler, üreticiler, müşteriler, distribütörler ve perakendecilerdir.

Tedarik zinciri; yukarıda sıralanan elemanlar arasında, müşteri isteklerinin en etkin ve verimli bir şekilde karşılanabilmesi için kaynakları etkin biçimde kullanarak maliyet­leri azaltmak, verimliliği arttırmak, planlı ve esnek tedarik, üretim ve dağıtım ağını orta­ya koymak ve gerçekleştirmek amacıyla ortaya çıkmış bir yapıdır. Zincir içerisinde ham madde ve nihai ürün akışı ile birlikte bilgi, evrak ve para akışı da gerçekleşmektedir. Bu çerçevede bakıldığında tedarik zinciri; tedarikçileri, lojistik hizmet sağlayıcılarını, üretici­leri, distribütörleri, perakendecileri içine alan ve bunlar arasında malzeme, ürün ve bilgi akışının gerçekleştiği bir elemanlar kümesi olarak ifade edilebilir.

Küresel tedarik zincirleri; küresel tedarik (tedarikçi ilişkilerinin küresel boyutta yöneti­mi), küresel üretim (dünyaya yayılmış üretim faaliyetlerinin yönetilmesi) ve küresel dağı­tım (satış ve dağıtım kanallarının küresel yönetimi) olmak üzere üç temel operasyonel sü­recin kombinasyonu olarak tanımlanmaktadır. Bu üç süreçte birbiri ile ilişkilidir.

Tedarik zincirlerinin ulusal sınırların dışına genişlemesinde maliyetlerin etkili oldu­ğu ifade edilmişti. Maliyetler işletmeleri küresel konum kararları almaya iten faktörle­rin başında gelmektedir. Maliyetlerle ilişkili olarak geçmişte, ucuz niteliksiz iş gücünün üretim tesis konum kararları üzerinde belirleyici bir faktör oluğu görülür. Günümüzde de bazı koşullarda ucuz niteliksiz iş gücü ülke dışında üretim kararlarının alınmasında geçerliliğini korumakla birlikte daha çok uzak bölgelerde tesis işletmenin getirdiği fazla­dan maliyetler için dengeleyici bir unsur olarak ele alındığı söylenebilir. Bununla birlikte Hindistan örneğinde olduğu gibi ucuz nitelikli iş gücü de işletmeleri yurt dışında yatırıma yönlendirebilmektedir. Devletlerin yeni tesislerin kurulması amacıyla vergi indirimi veya vergi paylaşımı anlaşmaları, işletmelerin bu tür avantajlardan yararlanmak üzere ülke dışı yatırımlara yönlendiren maliyetlerle ilgili bir başka itici güçtür.