EKONOMİK COĞRAFYA

Petrol, doğal gaz, kömür, çelik, bakır, alüminyum gibi madenler yenilenemeyen (tükenebilen) doğal kaynaklar arasında yer alır. Rüzgâr, dalga, su ve güneş enerjisi daimi yenilenebilir kaynaklar, orman, jeotermal enerji, toprak ve hava ise belirli şartlar altında kendini yenileyebilen kaynaklar arasında sayılır

enilenebilir kaynaklar içinde güneş enerjisi, hava, rüzgâr, su, gelgitler, akıntı yer alırken; yenilenemeyen kaynaklar içinde fosil yakıtlar, petrol, kömür, doğal gaz bir grupta, metalik olmayan mineraller, tuz ve fosfat bir başka grupta, son olarak metalik mineraller, çelik, bakır ve alüminyum diğer grupta yer almaktadır. Petrol, doğal gaz, kömür, çelik, bakır, alüminyum gibi madenler yenilenemeyen (tükenebilen) doğal kaynaklar arasında yer alır. Rüzgâr, dalga, su ve güneş enerjisi daimi yenilenebilir kaynaklar, orman, jeotermal enerji, toprak ve hava ise belirli şartlar altında kendini yenileyebilen kaynaklar arasında sayılır.

Sadece doğal kaynak zenginliklerine göre tasarlanan bir ekonomi, ekonomik kalkınmayı başarısızlığa uğratacak ciddi sorunlara yol açabilmektedir; İlk aşamada doğal kaynak yatırımları ve ihracatı nedeniyle ülkeye giren döviz, ülke parasının aşırı değerlenmesine yol açarak ithalatı teşvik edip ihracatı zorlaştırmaktadır. Diğer taraftan en önemli sorun ülkedeki bütün yatırımların söz konusu doğal kaynakların olduğu sektöre yönelmesidir. Ayrıca tarım ve sanayi ile ilgili sektörler düşük kârlar nedeniyle ilgiyi kaybederek ülke ekonomisi için (tedbir alınmazsa) “çöküş” olarak nitelendirilecek süreç başlayabilmektedir.

Üretim açısından gelir getirici faaliyetler;

• Orman ürünleri üretiminin gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH’ya) sağlamış olduğu katkı, • Orman ürünlerinin enformel (kayıt dışı) olarak barınma ve yakıtta kullanımı, • Şifalı bitkiler için kullanımı, • Ağaç dışındaki bitkilerin (şifalı bitkiler hariç) kullanımı, • Ormanlardaki hayvanlar (avcılık ve diğer alanlarda) • Çevresel hizmetler için ödemeler olarak sıralanabilir

Madenlerin işletilmesini etkileyen faktörlerin başında maden yatağının yeri (lokasyonu) gelmektedir. Tüketim bölgelerine yakınlık üretilen (çıkartılan) madenin işleneceği alanlara taşınma maliyetlerini etkilemektedir (düşürmektedir). İkinci olarak bulunan rezervin miktarının işletme maliyetlerini karşılayacak düzeyde olması gerekir. Yapılan yatırımları karşılayamayacak bir rezerv yatağının işletilmesi ekonomik olmayacaktır. Üçüncü önemli faktör cevherin maden miktarıdır. Maden bölgesinde bulunan rezervin zengin ve kalitesinin yüksek olması gerekir. Dördüncü olarak madeni çıkarıp ve işleyebilecek teknolojik altyapının bulunmasıdır. Beşinci faktör ise bulunan rezervin işletilme isteğidir. Son önemli faktör ise madenin taşınmasıdır. Maden yataklarında çıkarılan cevherin işleneceği bölgelere iletilmesinde özel araçlar, demir yolu ve boru hatları kullanılmaktadır

Çevre üzerinde baskıyı ölçmede kullanılan karbon ayak izinde insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zarar hesaplanmaktadır.

Enerji sağlayan madenler (petrol ve doğalgaz) günümüzde yaygın olarak boru hatları ve tankerlerle (denizyoluyla) taşınmaktadır. Enerji kaynaklarının naklinde boru hatlarının ön plana çıkmasını sağlayan avantajları; yüksek taşıma kapasitesi, ekonomik oluşu, sürekliliği, iklim şartlarından etkilenmemesi, işletme maliyetinin düşük olması ve kapalı bir ortamda nakil sayesinde buharlaşma, kirlenme gibi çevresel etkilerden uzak olması şeklinde sıralanabilir.

Kömürün üretim ve tüketiminde Çin’in etkisiyle AsyaPasifik bölgesinin ciddi ağırlığı söz konusudur. Çin’i izleyen bölge ülkeleri Japonya ve G. Kore’dir. Üretimde ikinci sırayı Kuzey Amerika almıştır. Bu üretimin büyük bir kısmı ABD’ye aittir. Avrupa ve Avrasya’da

Tedarik zincirinde en aza indirilmek istenen maliyet unsurları;

• Hammadde maliyetleri

• Satın alınan malın taşıma maliyetleri

• Fabrika yatırım maliyetleri

• Direkt ve dolaylı üretim maliyetleri

• Direkt ve dolaylı dağıtım merkezi maliyetleri

• Stok bulundurma maliyetleri

• Fabrika içi taşıma maliyetleri

• Nihai ürünlerin müşteriye taşıma maliyetleridir.

Küresel tedarik zincirleri üretim, dağıtım ve tüketim boyutlarını içeren ayrı coğrafyaya sahiptir.

I- Doğal kaynaklar olmaksızın insanoğlunun yaşamını idame ettirmesi imkânsızdır.

II- Doğada kendiliğinden oluşmuş, bu oluşum sürecinde insanoğlunun herhangi bir katkısının olmadığı yeraltı ve yer üstü zenginlikleridir.

III- Doğal kaynakların kullanımı ancak söz konusu kaynakların varlığının bilinmesi ile mümkündür.

IV- Doğal kaynakların insanoğlunun hayatı için ne kadar önemli olduğunun fark edilmesinin önemi büyüktür.

V- Söz konusu kaynakların kullanımı ve çıkarılmasının karlı bir hale gelmesi gerekir.

Doğal kaynaklara sahip olmak bir ülke ekonomisi ve ülkenin kalkınması için önemli bir olanaktır. Ülkeler kalkınma hamlelerini sahip oldukları kaynaklara göre şekillendirmekte ve sahip oldukları kaynağın önem derecesine göre dış finansman olanaklarına kolayca ulaşmaktadırlar. Kalkınma sürecinin ilk aşamasında doğal kaynak sahipliği ülkeye ciddi miktarda doğrudan yabancı sermaye yatırımı ve teknoloji çekerek bu sektörün cazibesini artırmaktadır. Doğal kaynaklar ülke ekonomisi için itici güç haline gelmektedir.

Az gelişmiş bölgelerde, özellikle Afrika’daki bazı ülkelerde, ormanlar en önemli birincil enerji kaynağıdır. Bu ülkelerde diğer enerji kaynaklarının yetersizliği ve gerekli altyapının olmayışı, satın alma gücünün düşüklüğü, ormanlardan faydalanmanın kömür, petrol ve doğalgaza göre nispeten ucuz olması, ormanlar üzerindeki baskıyı arttırmaktadır. Bu ülkelerin ormana daha fazla ihtiyacı olmasına karşılık ormanların korunması noktasındaki bilinç, gelişmiş ülkelere göre daha düşüktür. Dünyada ve özellikle az gelişmiş ülkelerde orman alanları üzerindeki baskıyı azaltmada eğitim ve diğer sosyal faaliyetlerle ve gerekse cezai yaptırımlarla toplum bilincinin arttırılması, insanoğlunun, ekonominin ve dünyanın geleceği bakımından önemlidir.

Az gelişmiş bölgelerde, özellikle Afrika’daki bazı ülkelerde, ormanlar en önemli birincil enerji kaynağıdır. Bu ülkelerde diğer enerji kaynaklarının yetersizliği ve gerekli altyapının olmayışı, satın alma gücünün düşüklüğü, ormanlardan faydalanmanın kömür, petrol ve doğalgaza göre nispeten ucuz olması, ormanlar üzerindeki baskıyı arttırmaktadır. Bu ülkelerin ormana daha fazla ihtiyacı olmasına karşılık ormanların korunması noktasındaki bilinç, gelişmiş ülkelere göre daha düşüktür. Dünyada ve özellikle az gelişmiş ülkelerde orman alanları üzerindeki baskıyı azaltmada eğitim ve diğer sosyal faaliyetlerle ve gerekse cezai yaptırımlarla toplum bilincinin arttırılması, insanoğlunun, ekonominin ve dünyanın geleceği bakımından önemlidir.

İşletmenin amacı ürünlerini, tedarik zincirinde değer ekleyerek pazara istenilen özellikte, istenilen miktarda, doğru zamanda ve rekabetçi bir fiyattan ulaştırmaktır.

Tedarik zincirindeki parasal akış ise ödeme planı gibi bilgileri içermektedir. Malzeme ise tedarikçilerden tüketicilere, ileriye doğru akışı söz konusu iken parasal akışın ise tüketicilerden geriye doğru akışı söz konusudur. Bilgi ise iki yönde hareket etmektedir.

Distribütörler/toptancılar tedarik zincirinde ürünlerin teslim alındığı, sınıflandırıldığı, stoka kaldırıldığı ve stoktan alındığı, gönderildiği tesislerdir.

Üretim işletmesi tedarik zinciri tedarikçiler, üreticiler, toptancılar, perakendeciler ve nihai müşterilerden oluşmaktadır. Her ne kadar tedarik zincir yapısı bu şeklide ise de bir tedarik zincirinde sayılan düzeylerin tümünün bulunma zorunluluğu yoktur. Uygun tedarik zinciri tasarımı müşterinin ihtiyaçlarına ve bu ihtiyaçların nasıl karşılandığına bağlıdır.

Küresel tedarik zincirleri: Bu sistemde ürünlerin üretimi üretime yönelik tedarik ve üretim sonrası dağıtım işlemleri dünyaya yayılmış tesislerde geçekleştirilmektedir. Küresel tedarik zincirlerinde bu anlamda ülke sınırlarından bağımsız tedarik zincirleri söz konusudur.

Dünyanın farklı coğrafi bölgelerinde çeşitli parça üretiminde ve teknolojilerin geliştirilmesinde bazı ülkelerin öne çıktığı görülmektedir. İşletmeler bu tür kaynakları hızlı ve etkin biçimde kullanma ihtiyacını karşılamak amacıyla; araştırma, tasarım ve üretim faaliyetlerini bu tür coğrafi bölgelere yakın kurma çabasına girmektedirler. Bu anlamda Çin, Tayvan gibi küresel boyutta teknolojik parçaların üretiminin geçekleştirildiği bölgeler örnek olarak verilebilir. Bu konuya ilişkin olarak çok bilinen bir akıllı telefon üreticisinin, telefonunun üretimini deniz aşırı bir uzak doğu bölgesine kaydırması verilebilir. İşletme bu kararla, birçok donanım üreticisinin aynı bölgede olmasının yarattığı üretimde işlem ile tedarik esnekliği ve hızının avantajlarını elde etmeyi tercih ettiği söylenebilir.