EKONOMİK COĞRAFYA

Gunnar Myrdal "Kutuplaşma Teorisi" farklı gelişme seviyesinde bulunan ülkeler arasında mal ve faktör hareketlerinin serbestleştirilmesi durumunda gelişmiş (zengin) ülkelerin daha da gelişeceğini buna karşılık gelişmekte olan (fakir) ülkelerin daha fakirleşeceğini belirten iktisatçı aşağıdakilerden hangisidir?

Ekonomik küreselleşme; iş gücü, sermaye ve mal ve hizmet piyasalarının yanı sıra teknolojinin uluslararası nitelik kazanması şeklinde tanımlanabilir. Ekonomik küreselleşmenin ticari, mali ve üretim olmak üzere üç boyutu vardır.

Mittelman (2000) küreselleşmeyi 3 dalgaya ayırmıştır. Bunlar sırasıyla;

Birinci dalga: 16. yüzyıl öncesinde başlar (küreselleşmenin öncesi),

İkinci dalga: Kapitalizmin başlangıcı ile 1970’lere kadar olan dönemi kapsar (küreselleşmenin gelişimi),

Üçüncü dalga: 1970’li yıllarda başlamaktadır (küreselleşmenin hızlanması).

1204 tarihinde. Haçlı Seferi sırasında İstanbul işgal edilmiştir. İstanbul işgal edildiğinde, kent Asya (özellikle Hindistan) ile yapılan ticaretin merkezi konumundaydı. Buradaki ürünlerin büyük kısmı yukarı İtalya, Kuzey ve Güney Almanya’da üretilen ürünlerden oluşmaktaydı. Avrupalı soylular kontrol ettikleri köy ve kentlerden elde etikleri gelirlerden daha fazlasını kontrol ettikleri ticaret yollarından (İskandinav ülkelerinden Doğu Avrupa ve oradan da Kuzey Almanya’nın ticaret merkezlerine uzanır) elde etmişlerdir.

1453 yılında İstanbul’un fethi ile Hindistan ticaret yolunun kontrolü, büyük ölçüde Osmanlı İmparatorluğu’na geçmiştir. Dolayısıyla Avrupalı tacir ve soyluların ticaretten elde etmiş oldukları gelirler azalmıştır. Avrupalılar yeni ticaret yolları arayışlarına girmişlerdir. Zengin Hindistan’a deniz yoluyla ulaşma çabası, büyük coğrafi keşiflerle sonuçlanmıştır. Büyük coğrafi keşiflere askeri ve siyasi açıdan merkezi güce sahip olan İspanya ve Portekiz öncü olmuştur. Portekizliler Afrika’nın etrafını dolaşarak Hindistan’a ulaşırken (Ümit Burnu’nun keşfi (1488)), İspanyollar ise 1500’lerin ilk yarılarında Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika kıtasına ulaşmışlardır.

1817 yılında David Ricardo Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisini geliştirmiştir. Ricardo İngiltere ile Portekiz arasındaki kumaş-şarap ticaretini Karşılaştırmalı Üstünlükler ile açıklamıştır. Teoriye göre bir ülke her iki mal üretiminde de diğer ülkeye göre daha düşük verimlilikle mal üretiyorsa bile dış ticaret yapabilir. Ricardo’ya göre her iki malın üretiminde mutlak dezavantaja sahip ülke, daha az dezavantaja sahip olduğu malı üretip ihraç ederse, bu malın üretim ve ihracatında karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olur. Böylece ticaret yapan tüm ülkelerin ticaretten daha fazla kazanmaları mümkün olacaktır. Uzmanlaşmanın küresel faydalarını en basit şekliyle açıklayan karşılaştırmalı üstünlükler teorisi serbest ticaret teorisinin temel taşıdır.

Gümrük Tarifeleri ve Ticareti Anlaşması (GATT) 1948 yılında yürürlüğe girmiştir. GATT yürürlüğe girdiği 1948 yılından 1972 yılına kadar gelişmekte olan ülkelerin dünya mal ihracatından aldıkları pay azalmıştır.

Asya Kaplanları; Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Güney Kore’ye verilen addır.

1960’lı yıllardan sonra teknolojideki yenilikler, pek çok hizmetin uluslararası ticaretini mümkün kılmıştır. Haberleşme maliyetlerinin düşmesi, bilgisayar ve bilişim teknolojisinin hızlı gelişmesi ve giderek ucuzlaması elektronik şebekelerin (İnternet vb) giderek yaygınlaşması gibi pek çok gelişme uluslararası hizmetler ticaretinin gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. Bunun yanı sıra gelir artışı, değişken zevk ve tercihler, üretim faktörlerinin önündeki engellerin nispeten azalması ve diğer ekonomik, sosyal ve bireysel ihtiyaçlar uluslararası ihtiyaçlar nedeniyle pek çok hizmet sektörü dış ticarete konu olmaktadır.

Kutuplaşma Teorisini Gunnar Myrdal geliştirmiştir. Gunnar Myrdal “Kutuplaşma Teorisi” farklı gelişme seviyelerinde bulunan ülkeler arasında mal ve faktör hareketlerinin serbestleştirilmesi durumunda gelişmiş (zengin) ülkelerin daha da gelişeceğini buna karşılık gelişmekte olan (fakir) ülkelerin daha fakirleşeceğini belirtmiştir. Myrdal, dolaylı olarak gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkeler düzeyine gelene kadar bu ülkeler arasında mal ve faktör hareketlerinin serbest olmamasının daha faydalı olduğunu belirtmiştir.

Dünya Ekonomik Formu (WEF) ülkeleri kalkınma düzeylerine göre 3 temel gruba ayırmıştır. Bunlar:

Ekonomik küreselleşmeyi kendi içinde ticari küreselleşme, mali küreselleşme ve üretimin küreselleşmesi olarak üçe ayırabiliriz. Ticari küreselleşme 1947’de imzalanan ve 1948’de yürürlüğe giren Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ile başlar. GATT, dış ticaretin önündeki başta tarifeler olmak üzere diğer engelleri kaldırmayı hedeflemektedir. Mali küreselleşme, sermaye hareketlerinin önündeki engellerin azalması (hatta ortadan kalkması) ile gerçekleşmiş, bu noktada Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), GATT, Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) ve diğer uluslararası kuruluşların faaliyetleri ile bilgi ve iletişim teknolojisindeki yenilikler sayesinde ulusal para ve sermaye piyasalarının dünya piyasalarına tam entegrasyonunu ifade eder. Üretimin küreselleşmesinde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının önündeki engeller azalması, çok uluslu şirketlerin (ÇUŞ) faaliyetlerinin yaygınlaşması ve ticaretin serbestleşmesi önemli role sahiptir. Doğru cevap A'dır.

Coğrafi keşiflerle birlikte önceden bilinen önemli ticaret yollarının (İpek Yolu, Baharat Yolu, Kral Yolu) ticaret hacmi ve önemi azalmıştır. Bu ticaret yollarının Anadolu, Mezopotamya, İran, Afganistan, Yemen gibi pek çok coğrafyadaki önemli merkezleri ticari kayba uğramıştır. Ümit Burnu’nun keşfiyle doğu-batı hattındaki ticaret, Afrika kıyılarından sağlanmaya başlamıştır. Ticaret yollarının iç denizlerden Atlantik’e kaymasıyla birlikte Venedik ve Lübeck gibi eski ticaret merkezleri de önemini yitirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı İmparatorluğu, kendisine bağlı Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanını bastırmak için İngiltere’den (Büyük Britanya’dan) yardım istemiş, bu yardım karşılığında 1838’de imzalanan Balta Limanı Anlaşması ile İngilizlere önemli ayrıcalıklar tanınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu-Büyük Britanya Ticaret Anlaşması (bilinen adıyla Balta Limanı Anlaşması), Britanya’ya ciddi imtiyazlar tanımış, İngiliz vatandaşları İmparatorluk sınırları içinde Osmanlı vatandaşlarından daha az vergi ödeyerek ticaret yapma imkanına kavuşmuştur. Bu anlaşma Osmanlı ekonomisine ciddi zararlar vermiştir. Doğru cevap E'dir.

Sanayi Devrimi’nin 1780’de İngiltere’nin Lancashire şehrinde başladığı tahmin edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Sanayi Devrimi üç aşamaya ayrılarak ele alınmıştır. Birinci aşama 1780-1870 arası dönemi kapsar. Bu aşamada teknolojik yenilikler, yoğunlukla pamuklu dokumada (tekstilde) kullanılmıştır. İngiltere’de başlayan sürece diğer ülkeler ancak 19.yüzyılın başlarından itibaren dahil olmuşlardır. Sanayi Devrimi’nde ikinci aşamanın başlangıcı, 1870 yılı olarak ifade edebilir. Bu aşamada çelik üretim yöntemleri geliştirilmiş, elektrik, içten patlamalı motorlar, Atlantik-ötesi telgraf, radyo vs. gibi buluşlar gerçekleşmiştir. Söz konusu buluşlar ulaşım ve haberleşme alanında ciddi kolaylıklar getirmiştir. Bu dönemde demir yollarının inşası, madencilik (kömür, demir ve daha sonra çelik) ve makine sanayi hızla gelişmiştir. Diğer yandan tahıl üretimi artmış, yeni iç pazar alanı gelişmiştir. Tarım dışı alanlarda üretim kitlesel tüketimi karşılayacak düzeyde değildir. Bu aşama, proto-endüstri ile tam gelişmiş endüstri eşiği olarak nitelendirilir. Üçüncü (son) aşama ise bilgisayarın keşfi ile başlamaktadır. Buna göre doğru cevap D'dir.

18.yüzyıldan itibaren İngiltere’de (Britanya’da) devletin sanayi ve ticarete müdahale etmemesine dayalı iktisadi liberalizm uygulanmış, İngiltere Sanayi Devrimi ile yakalamış olduğu başarıyı serbest piyasa ve serbest ticaret ile taçlandırmış, rakibi olan ülkelere (başta Fransa olmak üzere) karşı üstünlük kurmuştur. Doğru cevap C'dir.

19. yüzyıla gelindiğinde ekonomik küreselleşmeyi hızlandıran unsurlar, sermaye hareketliliği ve belli ürünlerde geniş bir dünya pazarının oluşması şeklinde sıralanabilir. Sermaye hareketliliği yatırımcılara yabancı şirketlerde hisse sahibi olma, daha sonra yatırım yapma imkânı tanımıştır. Özellikle doğrudan yabancı sermaye yatırımı ülkeler arasındaki ekonomik küreselleşmeye katkı sağlamıştır. Doğru cevap D'dir.

Sanayileşmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasında gelişmişlik (kalkınmışlık) makasının açılması 1960’lı yıllarda “kalkınma” sorununu gündeme getirmiştir. Kalkınma sorunun gündeme geldiği bu dönemde, kalkınma ve dış ticaretten gelişmekte olan ülkelerin daha fazla pay alabilmelerini amaçlayan pek çok bölgesel ve küresel girişim gerçekleşmiştir. Bu kapsamda OEEC’nin daha kapsamlı ve daha küresel bir anlayışıyla faaliyetlerini artırmak için söz konusu örgütün (OEEC) yerine 1960’lı yılların başında Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Teşkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development: OECD) oluşturulmuştur. Türkiye’nin de yer aldığı OECD’de üye ülkeler, ekonomik işbirliğinin artırılması, dış ticaretin önündeki engellerin azaltılması (kaldırılması) ve kalkınma gibi konulara odaklanmışlardır. Doğru cevap B'dir.

Kıtalara göre dünya mal ticaretinde Avrupa kıtasının ağırlığı, 1972 yılından sonra genel olarak azalma eğilimindedir. Bu gelişmede sanayi yatırımın daha düşük iş gücü maliyetleri, yabancı sermayeye yönelik teşvikler, daha yüksek kâr güdüsü ve pazara yakınlık gibi nedenlerle Asya ülkelerine (ilk başta Asya Kaplanları daha sonra Çin ve diğer ülkelere) yönelmesi etkili olmuştur. Özellikle batı Avrupa ve Amerika menşeli çok uluslu şirketlerin bu amaçlarla başta Asya ülkeleri olmak üzere pek çok bölgeye (Güney ve Orta Amerika, Kuzey Afrika) yatırım yapmışlardır. 1950’lerde ihracatçı olan sanayileşmiş ülkeler artık ihraç ettikleri malları yatırım yaptıkları ülkelerden ithal etmeye başlamışlardır. Doğru cevap B'dir.