EKONOMİK COĞRAFYA

Coğrafi keşifler, Sanayi Devrimi, iktisadi liberalizm ilk küreselleşme dalgasına zemin hazırlamıştır. Daha sonra ulaşım, haberleşme ve teknolojideki yenilikler toplumların ve ekonomilerin kaynaşmasına katkı sağlamıştır.

Küreselleşme tanımında tam bir fikir olmasa da her türlü ülke sınırlarının ortadan kalktığı durumu küreselleşmeyi ifade etmede kullanabiliriz. Ekonomik küreselleşme de malların, sermayenin, kişilerin (iş gücünün) ve hizmetlerin serbest dolaşımının sağlandığı durumu ifade etmektedir.

Sanayi Devrimi’ni hazırlayan ve küreselleşmeye önemli katkı sağlayan gelişmelerdedir. Coğrafi keşifler öncesinde İpek Yolu, Baharat Yolu ve Kral Yolu ile gerçekleşen doğubatı ticareti, dolaylı ve sınırlı da olsa küreselleşmeye katkı sağlamıştır.

14 ve 15.yy’da ticaretin gelişmesine dolaylı katkı yapan gelişmeler; gemileri ve malları korsanlara ve deniz kazalarına karşı güvence altına alan sigortacılığın gelişmesi, Akdeniz’deki liman şehirlerinde borsanın kuruluşu, dış ticarette takasın yerine para kullanılması ve buna bağlı olarak altın ve gümüşe olan talebin artması sayılabilir. Bunun sonucunda para ticaretinin başlaması ve madenciliğin gelişmesi şeklinde sıralayabiliriz.

Avrupalılar, Uzakdoğu’da Çin ve  Amerikaların keşfi büyük ile büyük bir güç elde etmişlerdir.

Bu gelişmenin ekonomik ve sosyal hayata yansımalarına bakıldığında yeni sömürgecilik hareketleriyle birlikte başta altın ve gümüş olmak üzere kıymetli madenlere akın başladı, yeni ürünler (kahve, kakao, şeker kamışı, domates, mısır, tahıl, pirinç, çeşitli tropik meyveler) keşfedildiği için özellikle Avrupa’nın beslenme alışkanlıkları değişti.

Sanayi Devrimi’nin ardından gerçekleşen yenilik ve icatlar, tarım ve sanayi sektörlerinde önemli verimlilik artışları sağlamıştır. Bunun yanı sıra söz konusu yenilikler ile İngiltere (Büyük Britanya), sömürgecilik faaliyetlerine İspanya ve Portekiz’den sonra başlamış olmasına rağmen, ciddi bir askeri güç elde etmiş, bu sayede mücadele içinde olduğu ülkelere (İspanya, Portekiz, Fransa ve Hollanda’ya) karşı üstünlüğü ele geçirmiştir.

Teknolojik yenilikler, icatlar, coğrafi keşifler, haçlı seferleri ve siyasi gelişmeler (Bizans’ın çöküşü, Moğol istilası gibi) ticaret rotalarını, ortaklarını ve aracılarını değiştirmiştir.

Bu dönemin dış ticaret açısından en dinamik ülkeleri, batı Avrupa ülkeleri ile Japonya’dır.

1990’lı yılların ortasından başlayan Çin etkisi 2001 yılından sonra daha fazla hissedilir olmuştur. Son yıllardaki Çin etkisi Asya kıtasının payını artırmıştır. Diğer kıtalara bakıldığında dalgalı bir seyir izlemekle birlikte başta Amerika olmak üzere Afrika ve Okyanusya’nın dünya mal ticaretindeki payı azalma eğilimindedir. Sonuç olarak dünya mal üretim ve ticaretinin ekseni Batı Avrupa ve Amerika’dan Asya’ya kaymaktadır.

Gunnar Myrdal “Kutuplaşma Teorisi” farklı gelişme seviyesinde bulunan ülkeler arasında mal ve faktör hareketlerinin serbestleştirilmesi durumunda gelişmiş (zengin) ülkelerin daha da gelişeceğini buna karşılık gelişmekte olan (fakir) ülkelerin daha fakirleşeceğini belirtmektedir.

Hizmet ticaretinin farklı şekillerinin olması, hizmet ticaretinin soyut olması nedeniyle nelerin hizmet ticaretinin kapsamında (ihracat mı ithalat mı) değerlendirileceğinin belirsiz olması, çok geniş bir sektörler grubunu kapsaması, ulusal hassasiyetlerin fazla olması, ulusal mevzuatın uluslararası hizmet ticaretine çok fazla imkân tanımaması, kişilerin serbest dolaşımının önündeki engellerin fazla olması, sermayenin serbest dolaşımının sınırlı olması ve en önemlisi teknolojik altyapıların yetersizliği gibi nedenlerle uluslararası hizmetler ticareti gelişememiştir.

Mittelman küreselleşmeyi 3 dalgaya ayırmış, birinci dalga 16.yüzyıl öncesinde başlar (küreselleşmenin öncesi); ikinci dalga kapitalizmin başlangıcı ile 1970’lere kadar olan dönemi kapsar (küreselleşmenin gelişmesi); üçüncü dalga ise, 1970'li  yıllarda başlamaktadır (küreselleşmenin hızlanması).

İstanbul'un fethi ve Hindistan ticaret yolunun kontrolünün Osmanlı'ya geçmesi, Avrupalı tacir ve soyluların ticaretten elde etmiş oldukları gelirlerini azaltmıştır.

İngiltere, kendi limanlarından yolcu ve yük taşımacılığı yapan Hollanda’nın ticari etkinliğine son verdiği Seyrüsefer Kararnamesini 1651 yılında çıkarmıştır.

Sanayi Devrimi üç aşamaya ayrılarak ele alınmıştır. Birinci aşama 1780-1870 arası dönemi kapsar.

Teknolojik yenilikler, icatlar, coğrafi keşifler, haçlı seferleri ve siyasi gelişmeler (Bizans’ın
çöküsü, Mogol istilası gibi) ticaret rotalarını, ortaklarını ve aracılarını değiştirmiştir.

I. Dünya Savası ile altın standardı fiilen sona ermiştir. 1914’den sonra çogu ülkenin
(Amerika Birleşik Devleti’nin hariç) savaş harcamalarını karşılayacak kadar altının olmaması nedeniyle klasik altın standardı sona ermiştir.

1944’te Bretton Woods’ta toplanan Birlesmiş Milletler Para ve Finans Konferansı’nda
imzalanan “Bretton Woods Anlasması” ile uluslararası ödemelerde kullanılacak yeni bir
sistem gelistirilmiştir. Anlasma hükümleri uluslararası para sistemi olarak “altın dolar
standardı”nı kabul etmektedir. Altın dolar standardında dolar altına bağlanmıştır (1 ons altın=35 dolar).

Adam Smith merkantilist anlayışta devletin ticaret ve piyasanın büyümesine engel olduğunu, bunun da ekonomik büyüme ve refaha olumsuz yansıdığını belirtmektedir. Ona göre, bir ülke zengin ve güçlü olmak istiyorsa ticaret serbest olmalı ve ülkeler en iyi oldukları işlerde uzmanlasmalıdır.

Klasik dış ticaret teorisinin varsayımları:
• Dünyada iki ülke ve iki mal vardır.
• Üretilen mallar homojendir
• Ekonomide para nötrdür, mal malla değiştirilir. 
• Ekonomide fiyatlar esnektir ve reel (fiziki) fiyatlar geçerlidir (mal ya da faktör
mıktarı).
• Emek değer teorisi geçerlidir. Buna göre bir ekonomide malların fiyatları, üretiminde kullanılan emek ile ölçülür.
• Mal, faktör piyasalarında tam rekabet şartları geçerlidir.
• Devlet müdahalesi yoktur (gümrük tarifesi, kota vb. kısıtlamalar yoktur).
• Üretim faktörü (emek) ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam hareketsizdir.
• Ekonomi tam istihdamdadır. Ekonomide bütün verimli kaynaklar tam kullanımdadır.
• Ekonomide gelir dağılımı veri kabul edilir.
• Taşıma maliyetleri sıfırdır.