EKONOMİK COĞRAFYA

Evrensel kuralların ya da kanunların geçerli olduğu ortodoks yaklaşımda bölgesel farklılıkların ve genel anlamda coğrafyanın fazla önemi yoktur.

Tüm ekonomik faaliyetler mekânsal bir boyut içerdiğinden, insanların yaşam mücadelesi sırasında karşılaştıkları tüm konular ekonomik coğrafyanın ilgi alanına girmektedir.

Ulusal ölçekler küresel ekonomi içerisinde çok küçük kalmaktadır.

Ekonomik coğrafi yaklaşım modern ekonomik dünyayı tüm karmaşıklığı ile anlamak ve değerlendirmek için en iyi yöntemlerden biridir. Çünkü ekonomik coğrafya güncel ekonomik düzeni ve toplumları anlamak için güçlü araçlar sunmaktadır.

Ekonomik cografyacılar tarafından sıkça kullanılan mekânsal ölçekler şunlardır: • Küresel ölçek, • Makro bölgesel ölçek (örneğin Güneydoğu Asya, Orta Avrupa, Kuzey Amerika), • Ulusal ölçek (örneğin Türkiye, Almanya, İtalya, Fransa, Japonya), • Bölgesel ölçek (örneğin Doğu Anadolu, Kaliforniya), • Yerel ölçek (Çukurova, Ihlara Vadisi, Silikon Vadisi), • Yaşam yerleri (iş yerleri ve yaşam alanları).

Ekonomik coğrafyanın gelişimine bir başka katkı da marjinal devrimi yaratarak yirminci yüzyılda iktisat biliminde önemli bir dönüşümü gerçekleştiren İngiliz iktisatçı Alfred Marshall’dan gelmiştir.

Büyük Buhran ve II. Dünya Savaşı felaketi ekonomik coğrafyanın yönünü ve ilgi alanlarını tamamen değiştirmiştir. Ayrıca yerlerin ve bölgelerin önemini vurgulayan geleneksel görüş savaş sonrası dönemde gelişen neoklasik iktisat teorilerine uyum sağlayamamıştır.

Ekonomik coğrafyanın yeniden doğusu olarak değerlendirebileceğimiz “Yeni Ekonomik Coğrafya” (NEG) Krugman’ın (1991) çalışmaları ile ortaya çıkmıştır. Yeni Ekonomik Coğrafya teorisi, iktisadi faaliyetin neden belirli alanlarda yığıldığı sorusunu gündeme getirerek yeni dış ticaret teorisi ile bölgesel iktisat arasındaki ilişkileri genel denge modelleri çerçevesinde açıklamaya çalışmaktadır.

Günümüzde ekonomik coğrafyacılar bölgesel kalkınma, kentsel büyüme gibi coğrafi sorulara politik ekonomi yaklaşımı ile cevap aramaktadır.

Firmaların coğrafi dağılımı incelendiğinde, birçoğunun bir araya gelerek kümeler oluşturduklarını görürüz. Bunun bir nedeni tüm firmaların pazar potansiyeli olan bölgelerde toplanmış olmasıdır.

Ekonomik faaliyetleri etkileyen faktörleri doğal ve beşerî şartlar olmak üzere iki grupta toplanır. Yeryüzü şekilleri, iklim, bitki örtüsü, su ve toprak gibi doğal ortamı oluşturan unsurlar, ekonomik faaliyetin konumunu, türünü ve özelliklerini belirlerler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ana akım iktisat kuramları ekonomiyi belli kurallara göre işleyen bir sistem olarak değerlendirir. İnsanlar ekonomik faaliyetleri gerçekleştirirken kârını ya da faydasını en büyük seviyeye getirmeye çalışır. Böylelikle tam rekabet koşullarında piyasa ekonomisinin belli kurallara göre işlediği ileri düşünülür. Matematiksel modeller ve eşitlikler kullanarak iktisadi tahminler yapılarak ekonominin her yerde ve koşulda geçerli olan evrensel kuralları ortaya konulmaya çalışılır. Bu durum bölgeler arası farklılıkların görmezden gelinmesine neden olmaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Küreselleşme, dünyanın tek bir mekân olarak algılanabilecek ölçüde sıkışıp küçülmesi anlamına gelen bir süreci ifade etmektedir. Tedarikçiler ve tüketicilerle olan bağlantılar kurulduktan sonra üretim herhangi bir yerde yapılabildiği için konum ve mesafe önemini yitirmiştir.Doğru cevap C seçeneğidir.

Küreselleşme ile birlikte ekonomik bağlantıların hızı ve yoğunluğu artmakla birlikte, farklı üretim yapılarının hâlen belirli bölgelerde toplandığı da bir gerçektir. Ekonomik coğrafyaya bağlı olarak üretim yapısı küresel ekonomide karşılaştırmalı üstünlük sağladığı sürece üretimin belirli bölgelerde yoğunluğunu artması devam edecektir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Coğrafi ekonomi, köklerini uluslararası iktisat teorisinden alarak bir yöntem geliştirmeye çalışan iktisat dalıdır. Birden fazla alandaki büyümeyi ve bunlar arasındaki ticareti analiz etmeye çalışan iktisatçılar bu grupta yer almaktadır. Ekonomik coğrafya ise ekonomik farklılıkları, yerler arasındaki eşitsizliği, endüstriyel ve bölgesel gelişimin politik, kültürel, sosyal ve tarihsel boyutlarını, küresel ve yerel ekonomik ilişkileri ve bunların firmalar, endüstriler ve bölgeler açısından önemini, dünyadaki eşitsizliğin nedenlerini ve sonuçlarını incelemektedir. Bu süreçte ihtiyaç duyulması halinde sosyoloji, antropoloji ve siyaset bilimi teorilerinden de yararlanarak kapsamlı analizler gerçekleştirilir. Bu durumda doğru cevap C seçeneğidir.

İletişim teknolojilerinde medyana gelen gelişim ile birlikte sermayenin dünyanın herhangi bir bölgesi üzerinde faaliyet göstermesi kolaylaşmıştır. Harvey’in zaman mekan sıkışması olarak ifade ettiği bu durum sonucunda küreselleşmeyi ortaya çıkaran yeni uzamsal ilişkiler, mekansal düzenlemeler, küresel işbölümü ve işlevlerle bağlantılı olan yerler ağı üretilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Dünya sistem teorisini geliştiren Wallerstein, Üçüncü Dünya teorilerini reddeder ve ekonomik değişim ilişkilerinin oluşturduğu karmaşık bir ağ ile birbirine bağlı tek bir dünya olduğunu savunur. Dünya sistem teorisi, dünyanın merkez ve çevre olarak bölündüğünü savunur ayrıca bunlar arasında yarı çevre olarak adlandırılan ve tanımını diğerleri ile ilişkisine göre kazanan bölgeler de bulunmaktadır. Bu ayrışmada, merkez ve çevre arasında yapısal ve kurumsallaşmış bir "iş bölümü" bulunmaktadır. Merkez, yüksek düzeyde teknolojik ilerlemeye sahip ve ileri düzeyde ürünler üretirken; çevrenin rolü, merkezin temsilcilerine ham madde, tarımsal ürün ve ucuz iş gücü sağlamaktır. Merkez ve çevre arasındaki değişim eşit olmayan şartlarda gerçekleşir.

Belirtilen ekonomiler içsel ölçek ekonomileri olarak adlandırılır. İçsel ölçek ekonomilerine iş bölümü ve uzmanlaşma ile ulaşılır. Daha fazla işçi çalıştırılıp üretim hacmi arttırıldığında işçi başına verimlilik ve kâr oranları artacaktır. Kısaca içsel ölçek ekonomiler firmaların büyümek, yani daha çok üretmek yoluyla emek ve teçhizatı daha verimli kullanmalarını, pazarlama ve yönetim masraflarını azaltmalarını ifade eder.

Küreselleşme sürecinin etkilerinin yoğun biçimde hissedildiği bir dönem olan 90’larda yeni ekonomik coğrafya teorisi, iktisadi faaliyetin neden belirli alanlarda yığıldığı sorusunu gündeme getirerek yeni dış ticaret teorisi ile bölgesel iktisat arasındaki ilişkileri genel denge modelleri çerçevesinde açıklamaya çalışmıştır. Sermaye hareketleri ile özellikle Çin ve Doğu Asya ülkelerinin yaşadığı ekonomik gelişme ekonomik coğrafyanın bu alana yönelik çalışmaya başlamasına neden olmuştur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Neoklasik teoriye göre farklı ürünlerin, pazar alanı büyüklükleri farklı olmaktadır. Aslında farklı pazar alanlarına sahip ürünlerin bir hiyararşisi olup, üreticilerini farklı yerlerde konumlanmaya zorlarlar. Ürünlerin basit bir sıralaması yüksek, orta ve düşük dereceli ürünler şeklinde olabilir. Yüksek dereceli ürünler satın alma sıklığı daha az katma değeri daha yüksek olan ürünlerdir. Bu durumda E seçeneğinde yer alan Uydu seçeneklerde arasında katma değeri en yüksek ürün olduğundan pazar alanı diğer ürünlerden daha büyüktür.