Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Ticaret ve Rekabet

İngiltere 1651’de çıkardığı Seyrüsefer Kararnamesi ile Hollanda’nın ticari etkinliğine son vermiştir.

Coğrafi keşifler, Sanayi Devrimi, iktisadi liberalizm ilk küreselleşme dalgasına zemin hazırlamıştır.

Ekonomik küreselleşme malların, sermayenin, kişilerin (iş gücünün) ve hizmetlerin serbest dolaşımının sağlandığı durumu ifade etmektedir.

Coğrafi keşifler öncesinde İpek Yolu, Baharat Yolu ve Kral Yolu ile gerçekleşen doğu batı ticareti, dolaylı ve sınırlı da olsa küreselleşmeye katkı sağlamıştır.

14 ve 15.yy’da ticaretin gelişmesine dolaylı katkı yapan gelişmeler; gemileri ve malları korsanlara ve deniz kazalarına karşı güvence altına alan sigortacılığın gelişmesi, Akdeniz’deki liman şehirlerinde borsanın kuruluşu, dış ticarette takasın
yerine para kullanılması ve buna bağlı olarak altın ve gümüşe olan talebin artması sayılabilir.

Coğrafi keşifler ve yeni ticaret yollarının bulunmasını takip eden üç yüzyılda dünyada uzak mesafeli ticarette ciddi bir patlama yaşanmış, söz konusu dönemde uluslararası ticaret dünya gelir oranı iki kat artmıştır.

Sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkan yenilikler, üretim süreçlerinde emeğin (kas gücünün) yerini alarak ciddi bir üretim patlamasına neden olmuştur.

Başta Büyük Britanya (İngiltere) olmak üzere diğer ülkeler üretim artışı neticesinde ortaya çıkan talep fazlası ürünler için yeni pazar arayışlarına başlamıştır. Bu ise klasik iktisatçıların ileri sürdüğü iktisadi liberalizm anlayışı ile serbest ticaret anlayışını geliştirmiştir.

1870’den sonra buhar makinasıyla çalışan daha geniş çelik gemilerin yapımı hız, kapasite ve maliyet açısından deniz yolu ile yük taşımacılığını daha cazip hale getirmiştir. Bu sayede dünyanın farklı yerlerindeki daha fazla ürün dünya (özellikle Avrupa) pazarlarına daha fazla ulaşabilir hale gelmiştir.

Teknolojik yenilikler, icatlar, coğrafi keşifler, haçlı seferleri ve siyasi gelişmeler (Bizans’ın çöküşü, Moğol istilası gibi) ticaret rotalarını, ortaklarını ve aracılarını değiştirmiştir.

Artan dış ticaret Avrupa’da ciddi bir servet birikimi sağlayarak orta sınıfı geliştirmiştir.

1913-1950 döneminde dünya ekonomisi 1870-1913 dönemine göre daha yavaş büyümüştür. Bu gelişmede çoğu ülkenin içe dönük politikalara ağırlık vermesi etkili olmuştur.

Uluslararası ticaretin gelişmesinde en önemli gelişme 1947 yılında imzalanıp, 1948 yılında yürürlüğe giren Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’dır.

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması ile, gümrük tarifelerinin indirilmesi (indirilen tarifelerin tekrar yukarı çekilmesinin önüne geçilmiş) ve miktar kısıtlamalarının (kotalar) istisnalar hariç yasaklanması hedeflenmiştir.

Avrupa Ekonomik İş Birliği Örgütü’ne üye ülkeler zaman içinde serbest dolaşımın sağlanması, üye ülkeler arasında ticaretin geliştirilmesi, uluslararası ödemelere ve ticarete yönelik kısıtlamaların kaldırılması, çok taraflı ödemeler sisteminin oluşturulması gibi uluslararası ticareti kolaylaştıran ve geliştiren önlemler almayı amaçlamışlardır.

Adam Smith (1723-1790) “Milletlerin Zenginliği” adlı eserinde ulusal zenginlik ve gücün temelinde ekonomik büyüme olduğunu belirtmektedir.

Küreselleşme ülkeler arasında mal akımlarını ve üretim faktörlerinin (emek, sermaye, teknoloji) hareketlerini kolaylaştırırken, yabancı sermaye yatırımlarını yaygınlaştırmıştır.

Dünya mal ticaretinde Asya ülkelerinin payının artmasının başlıca nedenleri, artık pek çok sanayi sektöründe bu ülkelerin karşılaştırmalı üstünlüğü ele geçirmiş, sanayileşme konusunda önemli aşama kaydederek sanayileşmiş (ve/veya gelişmiş) ülke olmasıdır.

2008-2013 dış ticaret verilerine bakıldığında işlem düzeylerine göre dış ticaretten en fazla payı, ara mallar (intermediate), ikinci sırayı birincil mallar (primary), üçüncü sırayı tüketim malları (consumer) ve son sırayı sermaye malları (capital) almaktadır.

Gunnar Myrdal “Kutuplaşma Teorisi” farklı gelişme seviyesinde bulunan ülkeler arasında mal ve faktör hareketlerinin serbestleştirilmesi durumunda gelişmiş (zengin) ülkelerin daha da gelişeceğini buna karşılık gelişmekte olan (fakir) ülkelerin daha fakirleşeceğini belirtmektedir.