EKONOMİK COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 1

Kurumlar bireyler ve kolektif aktörler de dahil olmak üzere ekonomik birimler arasındaki etkileşimin oluşturduğu istikrarı ve etkileşimi ifade eder. Dolayısıyla kurumlar belirli çıktı veya sonuçlar ya da ölçülebilir vasıflar değil, belirli ekonomik ve sosyal süreçlerle ilintilidir.

Kurumsal iktisat yirminci yüzyılın başlarında Amerika Birleşik Devletlerinde ortaya çık­mış bir akımdır. Kurucusu olarak akla ilk olarak Thorstein B. Veblen hemen ardından da John R. Commons gelmektedir.

Commons da Veblen ve diğer Kurumsalcılar gibi bireysel davranışların kurumlar ta­rafından şekillendirildiğini fark etmiştir

Evrimsel iktisat 1970’lerde Kurumsal İktisattan kopmuş bir ekoldür. Kurumsal İktisat gibi Neoklasik okulun tam bilgi ve rasyonellik varsayımlarını eleştirmiştir. Evrimsel İktisat ekonomik büyüme, teknolojik gelişme, sanayileşme ve rekabetin doğası gibi Neoklasik teorinin açıklamakta yetersiz kaldığı konuları ele almaktadır.

Hem kurumsal iktisadın hem de evrimsel iktisadın önemli ve ortak bir karakteristiği pati­ka bağımlılığıdır.

Sabit bir tanım yerine kalkınma için üç öğe temel olarak kullanıla­bilir; bunlar yaşam-idamesi, öz-saygı/onur ve özgürlüktür

Çok sayıda kalkınma teorisi olmasına karşın burada popülerlik ve ele alınan konu bağlamında dört teori ele alınacaktır. Bunlar modernizasyon teorisi, yapısalcılık ve bağımlılık teorisi, neoliberalizm ve taban yaklaşımı olarak sıralanabilir.

Coğrafya kalkınmayı etkileyen ekonomik faktörler arasında belli bir süre içinde en statik olanıdır.

Bu yaklaşıma göre ulus devletlerin piyasalara ilişkin düzenlemeleri ve kontrolleri Çok Uluslu Şirketler (ÇUŞ) tarafından devre dışı bırakılmalıdır. Hiper Küresel Yaklaşımı savu­nanlar için coğrafyanın sonuna gelinmiştir. Bir başka deyişle, ekonomik faaliyetler, işlet­me için altyapı, maliyet, çevresel düzenlemeler vb. faktörler bakımından en faydalı olduğu mekanda, gerektiğinde mekan değişiklikleri yapılarak sürdürülmelidir. Ekonomik Küre­selleşme, serbest ticaret ve piyasa tarafından daha etkin kaynak tahsisi ile ekonomik refahı artırabildiği sürece pozitif algılanmaktadır. Bu yapı aynı zamanda ekonomik yaşama daha düşük devlet müdahalesi ve daha yüksek özgürlük olarak yansımaktadır. Devletin rolü rekabette devamlılık sağlamak, beceri ve bilgi yoğun yatırımlar yoluyla yüksek katma de­ğerli üretimi teşvik etmek olarak tanımlanmaktadır.

Şüpheci Küresel Yaklaşım, Hiper Küresel Yaklaşımın tam karşıtı olarak değerlendiril­mektedir. Bu yaklaşımı savunanlara göre hiper küreselleşme abartılı bir kavramdır. Çok uluslu şirketlerin yönetim merkezleri, vergi ödemeleri, hisse senetleri ve operasyonları hâlihazırda belirli devletler ve bölgeler ile sınırlıdır.

Küresel Ekonomik İlişkiler ağının en belirgin özelliği, karşılıklı bağımlılık içeren bir yapısının olmasıdır. Bu yapı ekonomik bağımlılık, finansal Ağlar, uluslararası ticaret kav­ramları üzerinden gelişme göstermektedir.

Teknolojinin küreselleşme süreci için yeter koşul olmadığı ama gerek koşul olduğu yaygın kabul görmektedir.

Küreselleşme sürecinde karar mekanizmalarına Çok Uluslu Şirketler kadar etki etmeseler de birçok ülke üzerin­de bağlayıcı kararlar alabilen kuruluşlar bulunmaktadır. Bu kuruluşlara Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü, Birleşmiş Milletler, Uluslararası Çalışma Örgütü, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü örnek gösterilebilir.

Çok Uluslu Şirketler (Ç.U.Ş.) son derece esnek bir yapıya sahiptir. Sermayelerini, istih­damlarını, üretim yapılarını, satışlarını hızla yeni koşullara göre ayarlayabilme yeteneği­ne sahiptir. Dünya ekonomisinin küresel piyasa güçlerinin denetimi altına girmesi, Çok Uluslu Şirketler aracılığı ile olmaktadır.

Küreselleşme süreci ile birlikte temel kararların kamusal alandan özel alana aktarıl­ması sonucunda bugün, dünyanın en büyük 200 ekonomisinin yarıdan fazlasını ülkeler değil, şirketler oluşturmaktadır.

Üretimdeki küreselleşmenin en önemli ayağını ise çok uluslu şirketler oluş­turmaktadır. Aynı anda birden fazla ülkede üretim yapan şirketlerin dünya üretimindeki payı oldukça yüksektir. Çok uluslu şirketler, küreselleşmenin hız kazanması ile birlikte etkinliklerini daha da artırmıştır.

Şirketler tarafından denizaşırı ülkelerde üretim amacıyla; sıfırdan kurmak, satın almak dahil olmak üzere yapılan yabancı doğrudan yatırımlar küresel ölçekte 1945 yılından bu güne kadar, mal ticaretinin artmasına eşlik eder biçimde artış göstermektedir.