EKONOMİK COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 10

Kümelenme faaliyetlerinin ortaya çıkardığı bölgesel avantajlardan en önemlisi rekabetçilikle ilgilidir. Belirli bir bölgeye özgü üretim şekilleri veya uzmanlaşmanın
yarattığı katma değer ve refahın yanı sıra, üretimle ilgili alanlarda birbiriyle sürekli etkileşim içerisindeki firmalar ve kurumların oluşturduğu bölgesel iş birliği ağları küresel piyasalarda rekabet gücünün elde edilmesi ve sürdürülebilmesinde önemli bir araç olarak görülmektedir.

Bölgesel Kümelenme Türleri
Genel olarak küme kavramıyla ifade edilen ağ yapıları
bölgesel, teknolojik ve üretimle alakalı farklılıklardan
dolayı farklı gruplar altında toplanabilir. Kümeler
işletmeler arası ilişkiler, farklı koşullara vurgu yapan dört
temel küme türünden bahsedilebilir.
Dikey Kümelenme: Daha çok birbirilerine tedarikçi olan
grupların oluşturduğu değer zincirinden oluşmaktadır. Bu
zincir alıcıları ve aracıları arası sürekli ve sağlam ilişkileri
olan işletme gruplarını kapsar.
Yatay Kümelenme: Birbirleriyle tamamlayıcılık ya da
ikame ilişkileri yönüyle benzer ekonomik faaliyetlerin
bölgesel olarak yoğunlaşması şeklinde görülür. Bu tür
kümelerde sahip oldukları ağlar bakımından birbirine
yakın sektörler veya tek bir sektör içerisindeki işletmeler
faaliyet göstermektedir.
Kompleks Kümelenme: Belirli bir coğrafi alanda
gerçekleşen yatay ve dikey ekonomik faaliyetlerinden
meydana gelmektedir.
Kapsayıcı Kümelenme: Kompleks kümelerin daha çok
araştırma geliştirme tabanıyla çok yönlü ağlaştığı yapılar
şeklinde ortaya çıkar. Bu tür kümelerde sanayi ve
hizmetler sektörlerinde faaliyet gösteren firmaların yanı
sıra özel altyapı sağlayıcıları, kilit kamu kurum ve
kuruluşları ile çeşitli toplumsal aktörler yer almaktadır.

Yatay Kümelenme: Birbirleriyle tamamlayıcılık ya da ikame ilişkileri yönüyle benzer ekonomik faaliyetlerin bölgesel olarak yoğunlaşması şeklinde görülür. Bu tür
kümelerde sahip oldukları ağlar bakımından birbirine yakın sektörler veya tek bir sektör içerisindeki işletmeler faaliyet göstermektedir.

Politik Güdümlü Kümeler; devlet tarafından desteklenmek üzere seçilen ancak doğal bir
gelişme süreci için önemli şirket ya da şartların eksik olduğu kümelerdir.

Michael Porter uluslararası rekabet avantajının temel
kaynağı olarak gördüğü endüstriyel kümeleri oluşturan
unsurları ve etkileşimleri Elmas Modeli adını verdiği
yaklaşımla açıklamıştır. Porter’a göre bir kümenin rekabet
gücü birbiriyle etkileşim halinde olan dört ana faktöre
bağlıdır.
Faktör Koşulları: Genel olarak uzmanlaşmış iş gücü,
araştırma kuruluşlarının varlığı ve etkinliği, vergi sistemi,
kamusal teşvikler ve ücret düzeyleri gibi belirli bir
sektördeki rekabeti sürükleyici üretim faktörlerinden
oluşmaktadır.
Talep Koşulları: Belirli bir endüstriye yönelik alışılmadık
yerel talep çeşitli kanallar yardımıyla seçici bir müşteri
kitlesi oluşturabilir. Böyle bir talep yerelin önemini
artırmaktadır. Ayrıca bölge içi müşterilerden kaynaklanan
talep baskıları, firmaları yeni ürün ve hizmetler yaratma
konusunda hızlandırarak rekabette öne çıkmalarını
sağlamaktadır.
Firma Stratejileri ve Rekabet Ortamı: Uluslararası ölçekte
rekabetçi olan yerli tedarikçiler satışa dönük sektörlerdeki
girdileri düşük maliyette, erken, hızlı ve bazen de öncelikli
teslim ederler. Tedarikçilerin ve son kullanıcıların
yakınlığı da sürekli fikir alışverişi ve ihtiyaçlara yönelik
yeni yaklaşımların ortaya çıkararak kümelerin
karşılaştırmalı üstünlükler sağlamalarına fırsat verir.
İlgili ve Destekleyici Sektörler: Firmaların ölçekleri,
örgütlenmeleri ve yönetilme biçimleri kadar yerel çevre de
rekabet avantajı yaratılmasını etkileyen unsurlardan
biridir. Uluslararası rekabet gücüne sahip yan sanayiler,
araştırma ve mesleki eğitim kurumları, devlet organları ve
diğer destekleyici kuruluşlarının varlığı kümelerin
başarısında etkili olmaktadır

Kümelenme kavramı genel itibariyle firmalar ve işletmelerin üretim süreçlerinde gerçekleştirdikleri birtakım etkileşimler ve bu etkileşimlerin gerçekleştiği alan içerisindeki destekleyici çevreyi tanımlamaktadır.

Kümelenme yaklaşımının temelleri Alfred Marshall’ın 19. yüzyıl başlarında ortaya koyduğu Endüstriyel Bölgeler yaklaşımına dayanmaktadır.

Kümelenme kavramının gelişim sürecinde ortaya çıkmış birçok teori ve yaklaşımdan söz edilebilir. 90’lı yılların başından 2000’li yıllara kadarki süreçte kümelenmeyle ilgili çalışmaların gelişiminde kurumlar ve sistemler üzerinden ele alındığı dönem.

Porter kümeleri; “belirli bir endüstride birbiriyle bağlantılı ve rekabet halinde olan ve aynı zamanda iş birliği yapan şirketlerin, uzmanlaşmış tedarikçilerin, hizmet sağlayıcıların, o endüstri ile ilişkili endüstrilerde faaliyet gösteren firmaların ve ilgili kuruluşların coğrafi yoğunlaşması” şeklinde tanımlamıştır.

Kümeler işletmeler arası ilişkiler, farklı koşullara vurgu yapan dört temel küme türünden bahsedilebilir. Kompleks kümelenme, Dikey kümelenme, Yatay kümelenme ve Kapsayıcı kümelenmedir.

Yatay Kümelenme: Birbirleriyle tamamlayıcılık ya da ikame ilişkileri yönüyle benzer ekonomik faaliyetlerin bölgesel olarak yoğunlaşması şeklinde görülür. Bu tür kümelerde sahip oldukları ağlar bakımından birbirine yakın sektörler veya tek bir sektör içerisindeki işletmeler faaliyet göstermektedir.

Dikey Kümelenme: Daha çok birbirilerine tedarikçi olan grupların oluşturduğu değer zincirinden oluşmaktadır. Bu zincir alıcıları ve aracıları arası sürekli ve sağlam ilişkileri olan işletme gruplarını kapsar.

Çalışan (Güçlü) Kümeler; önemli yerel bilgi, uzmanlık ve beşerî sermayeye ilişkin kaynaklarını kullanarak rekabet avantajı yaratırlar.

Bir bölgede kümelenme oluşumunun gerçekleşebilmesinde ve küme faaliyetlerinin sürdürülebilmesi için aşağıdaki unsurlara gerek duyulmaktadır.

Porter’a göre bir kümenin rekabet gücü birbiriyle etkileşim halinde olan dört ana faktöre bağlıdır. Faktör koşulları, Talep Koşulları, Firma Stratejileri ve Rekabet Ortamı ve İlgili ve Destekleyici Sektörlerdir.

Porter’ın Küme Modelinin işleyişinin temel olarak üç
farklı boyutta gerçekleştiği söylenebilir.
1. Yatay/dikey boyut
2. Coğrafya ve ağ boyut
3. Yenilikçi ve teknolojik boyut

Bölgesel Rekabet Gücü ve Kümeler
Başarılı kümelenmeler bölgesel rekabetçiliğin temelini
oluşturmaktadır. Bu bakımdan kümelenme faaliyetlerinin
bölgesel rekabetçiliği üç yönden etkilediği söylenebilir.
• Kümelerin bulundukları endüstrilerdeki
verimliliğini artırır.
• Kümelenme faaliyetleri yenilikçiliğe yön verir.
• Kümelenmelerin dışsal ölçek ekonomileri
oluşturarak rekabetçiliği artırır.

Kümelenme politikaları ülkeden ülkeye değişmekle
birlikte, kapsam ve amaçları bakımından bu politikalar üç
ana başlık altında toplanabilir.
Birinci tip küme politikaları, genel olarak üniversite,
sanayi ve kamunun içerisinde olduğu üçlü sarmal ilişkilere
odaklanmaktadır.
İkinci tip küme politikaları çoğunlukla firmaların kendi
aralarında ya da araştırma kurumları ile gerçekleştirdikleri
çoğunluğu Ar-Ge’ye dayalı işbirliklerini oluşturmak ve
geliştirmek hedefindedir.
Üçüncü tip küme politikaları kümelenmelere yönelik
destek ve iş birliği uygulamaları firmalar,
kurumlar/kuruluşlar ya da yatay veya dikey ilişkilere
bakılmaksızın hayata geçirilmektedir.

Türkiye’de kümelenme çalışmaları Ticaret Bakanlığı ve
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı başta olmak üzere çeşitli
kurum, kuruluş ve uygulamalar ile teşvik edilmektedir. Bu
teşvikler kapsamında özellikle katma değeri yüksek
sektörler için bazı destek programları, finansman ve proje
çalışmaları yürütülmektedir.
Bu kapsamda İstanbul (moda ve tekstil, turizm,
kuyumculuk), Ankara (savunma sanayi, medikal sanayi, iş
ve inşaat, makine), İzmir (organik gıda, lojistik, metal
döküm, endüstriyel havalandırma ve iklimlendirme),
Bursa (mobilya, havacılık ve uzay), Eskişehir, Bilecik,
Kütahya (seramik, havacılık ve raylı sistemler), Konya
(otomotiv yan sanayi, döküm, ayakkabı), Mersin (yaş
meyve sebze), Samsun (medikal sanayi), Şanlıurfa
(organik tarım), Uşak (geri dönüşüm) ve Adıyaman
(tekstil ve hazır giyim) çeşitli kümelenmelere sahip bazı
şehirlerdir.

Coğrafi keşifler, Sanayi Devrimi, iktisadi liberalizm ilk küreselleşme dalgasına zemin hazırlamıştır. Daha sonra ulaşım, haberleşme ve teknolojideki yenilikler toplumların ve ekonomilerin kaynaşmasına katkı sağlamıştır.