EKONOMİK ANALİZ

Paranın fonksiyonları geleneksel ve modern fonksiyonlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel fonksiyonlar paranın daha az kullanıldığı eski dönemlerdeki fonksiyonlardır. Bunlar; hesap birimi, mübadele aracı ve tasarruf aracı olma fonksiyonlarıdır. Günümüzde para ekonomisinin boyutlarının genişlemesi paraya yeni fonksiyonlar yüklemiştir. Bu fonksiyonlar; paranın ekonomik faaliyetleri desteklemesi veya kösteklemesi, geliri yeniden dağıtma ve egemenlik fonksiyonlarıdır. Bunlar paranın modern fonksiyonları arasında yer almaktadır.

Bir toplumda para olarak kullanılan şeyin değeri çok sık ve büyük oranda değişiyorsa, halk onu değer ölçüsü olarak kullanmaktan vaz geçer ve yerine kısmen veya tamamen başka bir şeyi para olarak kullanabilir. Yüksek enflasyonun hüküm sürdüğü bir ülkede, hesap birimi olarak yabancı bir ülkenin parası (Dolar, Euro) kullanılabilir. Bu durum aynı zamanda “para ikamesi” olarak da bilinir.

Merkez bankası yaklaşımı para arzı ile kredi arzını özdeş olarak kabul etmekte ve bu suretle en geniş sayılabilecek para arzı tanımını kabul etmektedir.

Türkiye’de kullanılan en geniş tanımlı para arzı, M3, M2’yi oluşturan büyüklükler yanında resmi kuruluşlar mevduatı ve TCMB’deki diğer mevduatları kapsamaktadır. Bu durumda; M3 aşağıdaki gibi oluşur. M3 = M2+Resmi kuruluşlar Mevduatı + TCMB’daki Diğer Mevduat

Çoğu ülkede dar anlamda para arzı M1 ile ifade edilmektedir. M1 dolaşımdaki nakit miktarı ile bankacılık sistemindeki vadesiz mevduatların toplamıdır.

Para çarpanı;

 olur.

Para politikasının amaçları; fiyat istikrarı, tam istihdam, iktisadi büyüme, mali piyasalarda istikrar ve son olarak da faiz oranları ile döviz kurlarında istikrarın sağlanmasıdır. Bu amaçlar arasında fiyat istikrarı amacı merkez bankası tarafından yürütülen para politikasının birincil amacı olurken, diğerleri ikincil amaçlar olarak düşünülür. Fiyat istikrarının sağlanması amacından kastedilen; fiyatlar genel seviyesinde sürekli olarak meydana gelen değişmelerin önüne geçmektir. Bu değişmeler ister yukarı yönde, isterse aşağı yönde olsun, olumlu yorumlanacak olaylar değildir.

Hem gelişmiş ülkelerde hem de gelişmekte olan ülkelerde zorunlu karşılıklar farklı amaçlarda ve farklı özelliklerde kullanılmasına rağmen, genel kabul görmüş beş temel fonksiyona sahiptir. Bunlar: Bankacılık sisteminin riskinin azaltılması, Para arzını ayarlamak , Kısa vadeli faiz oranlarının istikrarına yardımcı olmak , Likidite yönetimi , Senyoraj geliri elde etmek.

Senyoraj: Paranın üretim maliyetiyle üzerinde yazılı değer arasındaki farktır. Devletler bu farkı kasalarına gelir olarak yazarak, herhangi bir borçlanmaya veya vergi toplamaya ihtiyaç duymadan harcamalarının bir kısmını finanse edebilir.

Dünyanın hemen bütün ülkelerinde, bankaların kurulabilmesi için yasal açıdan çeşitli kural ve kısıtlamalar bulunmaktadır. Örgütlenmedeki yasal özellikler açısından bankalar;
• Şahıs şirketleri şeklindeki bankalar
• Sermaye şirketleri şeklindeki bankalar
• Özel yasalarla kurulmuş bankalar olarak üç grupta toplanabilir.

Paranın geleneksel fonksiyonlarından olan hesap birimi olma fonksiyonu aynı zamanda "değer ölçüsü" veya "muhasebe birimi" olarak da bilinmektedir.

Bir ekonomide paranın hem tüketim hem de yatırım harcamalarını etkilemesi paranın modern fonkisyonlarından olan destekleyici veya engelleyici olma fonksiyonunun sonucudur.

Monetarist yaklaşıma göre para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para ve vadesiz mevduatlar yanında ticari bankalardaki vadeli mevduat da girmektedir.

Dar tanımlı para arzı (M1) vadesiz mevduatları kapsadığı ve diğer türlerinde M1'i kapsadığı düşünüldüğünde verilenlerin hepsi vadesi mevduatları dahil eder.

Çarpanın değerinin belirlenmesinde kanuni karşılık oranı ile para çarpanı arasında ters yönlü bir ilişki vardır.

Para politikasının amaçları; fiyat istikrarı, tam istihdam, iktisadi büyüme, mali piyasalarda istikrar ve son olarak da faiz oranları ile döviz kurlarında istikrarın sağlanmasıdır.

Açık piyasa işlemleri (APİ ); en geniş anlamıyla finansal enstrümanların (hazine bonosu, devlet tahvili, merkez bankası senetleri ve birinci derece özel sektör senetleri) açık piyasada Merkez Bankası tarafından alınıp- satılarak, bankacılık sisteminin toplam rezervlerini daraltarak veya genişleterek, nihai olarak ülkenin para arzını etkileyebilmek olarak tanımlanabilir.

Merkez bankasının yüklendiği en önemli görev, ülkedeki para sistemini kontrol ederek istikrarlı bir şekilde çalışmasını sağlamaktır.

Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra ulusal bir Merkez bankası kuruluşuna öncelik verilmiş ve 30 Haziran 1930 tarihinde 1715 sayılı yasa ile “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” kurulmuş ve banka 1931 yılında faaliyete geçmiştir.

Kamu bankaları mülkiyet yapılarına göre sınıflandırılan bankalar arasındadır.