Döviz Piyasası ve Döviz Kuru

İstisnaları olmakla birlikte, dünyada her bağımsız ülkenin bir ulusal parası bulunmaktadır. Yabancı ülke paralarına veya para yerine geçen her türlü ödeme araçlarına döviz denmektedir.

Döviz arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya döviz piyasası denir.

Bir ülke parasının diğer ülke parası cinsinden fiyatına döviz kuru denir.

Toptan piyasada işlem hacmi milyon dolar ya da eşdeğer dövizler düzeyindedir.

Perakende piyasada, banka ile müşteri arasındaki işlemler belli bir hacimde olmakla birlikte, genellikle küçük miktarlıdır.

Swap bir yabancı paranın, belirli miktarının teslim tarihleri (valör) farklı olmak üzere, aynı anda alınması ve satılması biçiminde yapılan işlemlere verilen isimdir.

Döviz piyasasında işlemler anında (peşin, vadesiz, spot), vadeli (forward) ve swap (takaslama) olmak üzere üç şekilde yürütülmektedir.

Başka ülkelerle ticarette bulunmak veya mali işlem yapmak için ilgili ülkelerin, ya da ona dönüştürülebilen bir üçüncü ülke parasına gerek duyulur. Döviz piyasasının temel fonksiyonu ulusal paraların birbirine dönüştürülmesini sağlayarak uluslararası ticaret, yatırım veya mali
fon transferine olanak vermesidir.

Dış ticarette uygulanan akreditif, banka kabulü gibi uygulamalar aynı zamanda bir finansman tekniğidir. Söz gelişi akreditif ile ödemede ihracatçı malını gemiye yükleyip usulüne uygun olarak düzenlediği sevk evrakını ithalatçı bankanın kendi ülkesindeki muhabirine sunduğu vakit banka tarafından kendisine ödeme yapılır. Diğer yandan ithalatçı da malı teslim almak üzere evrakları bankadan teslim aldığında ödemede bulunur. Böylece de sevk sırasında işlemin finansmanı dış ticarete aracılık eden bankalar (döviz piyasası) tarafından karşılanmış olur. Kredi işlevi yalnız bununla da sınırlı değildir. Normal olarak ihracatçının malın sevkinden önce, örneğin malı piyasadan tedarik etmek veya imal ettirmek için, ithalatçının da stoklara ilâve ettiği malı satıncaya kadar kısa vadeli finansmana ihtiyaçları olabilir. Piyasa, yine bu tür ihtiyaçlar için ilgililere kredi sağlama olanaklarına sahiptir.

Gerek mal ticareti ile uğraşan ithalatçı ve ihracatçılar, gerekse yabancı piyasalarda ödünç fon arayanlar veya dış yatırım yapmak isteyenler beklenmedik kur risklerinden bir zarara uğrayabilirler. O bakımdan da kur risklerini gidermeye veya en aza indirmeye yönelik işlemlere ilgi duyarlar. Döviz piyasasının önemli bir fonksiyonu da ilgili taraflara kur riskinden korunma (hedging) olanağı sağlamasıdır.

Döviz piyasaları bir takım fonksiyonlarda üstlenmişlerdir. Bunlar; satın alma gücünün transferi, kredi sağlama ve kur riskinden korunmadır.

Döviz piyasasında denge döviz kuru, döviz arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada gerçekleşir.
Denge kuru, döviz arz ve talebini eşitleyen döviz fiyatıdır.

Bankalar ve döviz ticareti yapan öteki kuruluşlar döviz kurlarını alış kuru ve satış kuru olarak ayrı ayrı kote ederler. Satış kurları alış kurlarının üzerindedir. Yani banka döviz düşük fiyattan alıp yüksek fiyattan satar. Alış ve satış kurları arasındaki farka "kur marjı" denir. 

İki ulusal para arasında piyasada fiilen uygulanan değişim oranına dolaysız kur denir.

Farklı paraların kurlarının dolar gibi ortak payda üzerinde hesaplanmasına "çapraz kur" denir. Çapraz kur yöntemiyle belirlenenler ise dolaylı kurlardır.

Herhangi bir döviz, menkul değer, mal veya üretim faktörünün belli fiyat farklılıklarından yararlanmak üzere, farklı piyasalarda eşanlı olarak alınıp satılması şeklinde yapılan işlemlere arbitraj adı verilir.

Konvertibilite, bir ülkenin parasının döviz piyasalarında serbestçe öteki ülke paralarına dönüştürülebilme özelliğine sahip olmasıdır.

Esnek kur sisteminde ülke parasının değeri piyasa tarafından belirlenmektedir.

Sabit kur sisteminde döviz kurlarının istikrarı Merkez Bankasını döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahalesiyle sağlanır.

Kur değişmelerini açıklamaya yönelik teorilerden dış ticaret akımları yaklaşımı, bir ülkenin parasının değerini belirleyen faktör, o ülkenin mal ihracatı ve ithalatıdır. İhracatın ithalattan büyük olması yani dış ticaret bilançosu fazla vermesi durumunda ülke parası değer kazanır. Aksine, dış ticaret bilançosu açığında, yani ihracatın ithalattan küçük olması durumunda ülke parası değer kaybeder.

Tek fiyat kanununun döviz piyasalarına uygulanmış şeklidir. Ticarete konu olan malın, mevcut döviz kurundan ulusal paraya çevrilmiş fiyatının, dünyanın her yerinde aynı olması gerekir. Bu sonucu sağlayan arbitraj mekanizmasıdır.