Milli Gelir Kavramları

Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH),bir ülkede yerleşiklerin (ülke vatandaşı ve yabancılar) sahip oldukları üretim faktörleri ile belli bir yılda ürettikleri tamamlanmış mal ve hizmetlerin piyasa değerini ifade eder. Tanımda üzerinde durulması gereken üç önemli konu bulunmaktadır. Bunlar; “tamamlanmış mal”, “cari dönem üretimi” ve “piyasa fiyatları” olarak sıralanmaktadır.

GSYİH hesaplanırken hem tamamlanmış mallar, hem de ara malları hesaplamaya dahil edilirse bu durumda çifte sayım yapmış oluruz ve GSYİH’ nın değeri gerçeğinden büyük çıkar. Bu sorunu gidermek için, her işletmenin kendi üretimi sonucunda GSYİH’ ya net olarak kattığı değeri bulmak ve toplamak gerekir. Her aşamada yaratılan bu ilave değer “katma değer” olarak bilinir.

GSYİH üç farklı yöntemle hesaplanabilir. Bunlar; Üretim Yöntemi, Gelir Yöntemi ve Harcama Yönte midir.

Üretim faktörleri; emek, sermaye, doğa ve teşebbüs olmak üzere dört temel gruba ayrılır. Bu dört üretim faktörüne yapılan ödemeler sırasıyla, ücret, faiz, kira (rant) ve kâr olarak tanımlanır.Bu gelirlerin toplanmasıyla elde edilen GSYİH,gelir yöntemi ile GSYİH olacaktır.

GSYİH = Ücret+Faiz+Kira(Rant)+Kâr

Bir ekonomide belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin üretiminde yer alan üretim faktörlerinin sahipleri, elde etmiş oldukları gelirleri, üretilmiş olan mal ve hizmetlerin satın alımında harcayacaklardır. Bu durumda toplumdaki kişilerin yapmış oldukları harcamaların toplamı harcamalar yöntemine göre GSYİH’yı verecektir.

GSYİH = C+/+G+X-M

Özel Tüketim Harcamaları (C)

Yatırım Harcamaları (I)

Devletin Tüketim Harcamaları (G)

Net ihracat (X-M) ya da NX

Bu harcama grubunda devletin, hizmetlerini yerine getirebilmek amacıyla gerçekleştirdiği her türlü mal ve hizmetlere yönelik yaptığı harcamalar yer alır. Örneğin, askeri harcamalar, istihdam edilen personele yapılan ödemeler, büro malzemelerine ve kırtasiye alımlarına ait harcamalar bu grup içinde yer almaktadır.

GSYİH değerleri zaman içinde, hem fiyatlardaki değişmelere hem de üretim miktarındaki değişmelere bağlı olarak değişir. Söz konusu değişmelerin bazıları nominal bazıları reel değişmelerdir. Böyle bir durumda GSYİH’daki artışın, nominal ya da reel mi olduğunu anlamak için, fiyatlardaki artış oranı ile üretim miktarındaki artış oranına bakılır. Üretim miktarındaki artış oranı fiyatlardaki artış oranından büyük ise GSYİH artışı reeldir. Buna karşılık, fiyatlardaki artış oranı üretim miktarındaki artış oranından büyükse, GSYİH artışı nominaldir.

Bir ekonomide herhangi bir yılın üretim miktarı aynı yılın fiyatları ile çarpılıyorsa buna nominalGSYİH’ ya da cari fiyatlarla GSYİH denir. Örneğin, 2010 yılının üretim miktarı ile 2010 yılının fiyatları çarpıldığında bulunan değer nominal GSYİH’dır.

Bir ekonomide herhangi bir yılın üretim miktarı ilgili yılın (aynı yılın) fiyatlarıyla değil, belirlenmiş ve istikrarlı kabul edilen ve baz yılı olarak da bilinen, başka bir yılın fiyatları ile çarpılıyor ise, bu durumda hesaplanan GSYİH’ya reel GSYİH denir.

Nominal GSYİH’yı reel GSYİH’ya dönüştürmek için, GSYİH deflatörü adı verilen endeks sayılarına ihtiyaç duyulmaktadır. GSMH deflatörü, belirli bir baz (temel) yıla gore GSYİH’yı meydana getiren bütün mal vehizmetlerin fiyatlarındaki değişmeleri gösteren endeks sayısıdır. Deflatör, belli bir yıldaki nominal GSYİH’nın o yılın reel GSYİH değerine oranlanması sonucunda bulunur.

GSYİH Deflatörü= Nominal GSYİH/Reel GSYİH

GSYİH hesaplanırken çevre kirliliği ve çevrenin bozulması dikkate alınmamaktadır. Firmalar üretim sürecinde, hava, su, toprak kısaca çevre üzerinde dışsal maliyetler yaratmaktadırlar. Gerçekleştirilen üretim bir taraftan ülkenin üretim gücünü arttırırken, diğer taraftan meydana getirdiği dişsal maliyetlerle yaşam kalitesini düşürmektedir. Bu durumda dışsal maliyetler GSYİH’dan düşülmediği için, GSYİH değeri olduğundan büyük hesaplanmaktadır.

Satınalma gücü paritesi (SAGP), ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırarak, farklı para birimlerinin satın alma gücünü eşitleyen bir değişim oranıdır. SAGP’nin amacı, GSYİH ve bileşenlerinin uluslararası reel karşılaştırmasına yönelik geöstergelerin elde edilmesidir. GSYİH bir ülkenin ekonomik büyüklüğünü gösterirken, Kişi başına GSYİH o ülkede yaşayanların refah seviyesini göstermektedir. SAGP, iki ülkede aynı tanıma sahip bir ürünün fiyat oranı şeklinde hesaplanır.

Hacim Endeksi, bir ülkenin reel GSYİH değerlerinin, karşılaştırmada yer alan ülkelerin toplamı içindeki oranını gösteren bir endekstir.

Hacim Endeksi=Reel GSYİH A ülkesi/ Reel GSYİH Toplam (Örnek, OECD)

Kişi Başına Hacim Endeksi, kişi başına reel GSYİH değerlerinin, ülke grubu (Örneğin, OECD) ortalamasına göre değişimini gösterir.

Gayri safi milli hasıla (GSMH), bir ülkenin vatandaşlarının ülke içinde elde ettikleri faktör gelirleri ile ülke dışında elde edip de ülkeye transfer ettikleri faktör gelirlerini kapsar. Kısaca GSMH, ülkenin vatandaşlarının bir yılda ürettiği tüm mal ve hizmetlerin değeridir. Ülkenin vatandaşlarının üretimi nerede gerçekleştirdikleri önemli değildir.GSYİH ile GSMH arasındaki fark, belli bir ülkede üretilen çıktının bir kısmının yabancılara ait üretim faktörleri tarafından üretilmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

GSMH’nın hesaplanabilmesi için, GSYİH’dan yabancıların üretimdeki payı çıkarılır ve buna Türkiye’de yerleşik olanların yurt dışında yaptıkları üretim eklenir ve böylece GSMH hesaplanır.

GSMH = GSYİH+Net Dış Alem Faktör Gelirleri

GSMH ve GSYİH tanımları yapılırken üretilen mal ve hizmetlerin parasal değerine “gayri safi” yani “net olmayan” denilmesinin sebebi, üretilen mal ve hizmetlerin üretimi sırasında kullanılan üretim faktörlerinden sermaye mallarının (makine, teçhizat gibi üretimde kullanılan her türlü araç) uğradığı aşınma ve yıpranmanın (amortisman) göz önüne alınmamış olmasıdır. Bu aşınma payı GSMH’ dan çıkartılırsaNet Milli Gelir (NMG) elde edilir.

Net milli gelirin piyasa fiyatları ile hesaplanması durumunda bu fiyatların içine belli bir oranda vergide dahildir. (Dolaylı vergi) Örneğin satın aldığımız bir çift ayakkabı için
40 ödemiş isek, bunun içinde %18 oranında katma değer vergisi (KDV) de bulunmaktadır. Bu vergi malın fiyatının içinde bulunmasına rağmen malın değeri ileilgili değildir. Aynı zamanda bu vergi vatandaş için gelir niteliği taşımaz. Bu yüzden NMG’ den dolaylı vergileri çıkarırsak Milli Gelire (MG) ulaşmış oluruz. Bu durumda piyasa fiyatları ile MG’ i şu şekilde yazabiliriz.

MG = NMG – Dolaylı vergiler

Kişisel gelir (KG), halkın cebine giren gelir şeklinde tanımlanabilir. KG iki şekilde MG’den farklılaşmaktadır. Birinci olarak, üretime katıldıkları için gelir elde eden bazı üretim faktörleri fiilen bu geliri elde edemezler. Örneğin bir firmanın elde ettiği kârın tamamı bu firmanın sahiplerine ait olduğu halde, bu kârın tamamı firma sahiplerinin eline geçmez. Çünkü yasalar gereği bu kârın bir kısmı işletme bünyesinde tutulmak zorundadır (yedek akçeler gibi). Diğer yandan çalışanlar veya işverenler de kazandıkları gelirin tamamına sahip olamazlar. Çünkü kazandıkları gelirin birkısmını Sosyal Sigortalar Kurumu, Emekli Sandığı, Bağ-Kur gibi sosyal güvenlik kurumlarına prim olarak öderler. Bu yüzden bu tür ödemelerin MG’ den düşülmesi gerekir. İkinci olarak, bir üretim faktörü sahibi olmadıkları ve üretime katılmadıkları halde bazı kişilere yapılan transfer ödemeleri ise, MG’ e ilave edilir. Bu durumda kişisel gelir şu şekilde yazılabilir.

KG= MG - Sigorta primleri - Kurumlar vergisi - Dağıtılmayan kârlar + Transfer ödemeleri

Harcanabilir gelir (HG), bir ülkede kişilerin eline geçen ve harcayabilecekleri gelirlerin toplamını ifade eder. Kullanılabilir gelir olarak da bilinir. Elde edilen kişisel gelir kavramını oluşturan değerlerin tümü, kişiler tarafından istense bile harcanamaz. Bunun nedeni, kişilerin elde ettikleri gelirin bir kısmını devlete dolaysız vergi olarak ödemek zorunda olmalarıdır. Bu yüzden harcanabilir geliri hesaplayabilmek için kişisel gelirden, dolaysız vergileri ( Gelir vergisi, kurumlar vergisi, veraset ve intikal vergisi v.b.) çıkarmak gerekir. Bu durumda harcanabilir gelir aşağıdaki gibi yazılır

HG= KG- Dolaysız vergiler

Ekonomik büyüme, bir ekonomide zaman içinde mal ve hizmet üretimi miktarında meydana gelen artışları ifade etmektedir.Ekonominin büyümehızı, geleneksel olarak reel GSYİH artış hızıdır. Buna gore büyüme hızı (g), aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır: