EKONOMİK ANALİZ - Deneme Sınavı - 3

Negatif dışsallıkların kontrolü: Özel sektörün maliyetlerine dahil etmediği ama topluma yük getiren trafik sorunu, çevre kirliliği ve gürültü gibi maliyetlere negatif dışsallıklar denir. Devlet kurallar koyarak veya vergi alarak negatif dışsallıkların bedelini özel sektöre ödetmeye çalışır.

Mal ve hizmet sağlanması: Piyasaya bırakıldığında yeterince sağlanması zor olan mal ve hizmetler vardır. Savunma hizmetlerinin, kanun ve düzenin sağlanması, sel kontrolü için gerekli yapıların (baraj vb.) tesisi gibi mallara kamu malları; eğitim ve sağlık gibi mallara yetkinlik malları adı verilir.

Devletin ve diğer kamu kuruluşlarının kamusal ihtiyaçları karşılamak amacıyla yaptıkları süreklilik arz eden faaliyetlere kamu hizmeti adı verilir. Kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için para gerekir. Kamu kuruluşlarının görevlerini yerine getirebilmek amacıyla yaptıkları parasal işlemler, yani kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için gerekli mali kaynakların elde edilmesi ve bunların kullanılması “mali olayları” meydana getirmektedir.

İdari Sınıflamalar: Bu tür sınıflandırmada devlet örgütlenmesine, harcama yapacak birimlerin isim ve yapısına göre hareket edilir. Burada sınıflandırmanın temelini devletin yapısı ve organları oluşturur. Bu nedenle bu sınıflandırma türüne “organik” sınıflandırma adı da verilmektedir.

Kamu harcamaları veya aynı anlamda olmak üzere kamu giderleri genellikle üç temel başlık altında ele alınır. Bunlar;

Kamu kesimi cari harcamaları,

Kamu kesimi yatırım harcamaları,

Transfer harcamalarıdır.

Kamu kesimi cari harcamaları; kamu kesiminin günlük faaliyetlerini sürdürebilmesi için sürekli olarak yapması gereken giderlerden oluşmaktadır. Personel harcamaları ve diğer cari harcamalar olarak iki önemli kalemi bulunmaktadır. Kamu kesiminde görülen çok çeşitli hizmetleri görmeleri karşılığında kamuda istihdam edilen memur ve işçilere yapılan ücret, sağlık harcamaları ve yolluk gibi ödemelere “personel giderleri” adı verilir.

5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda bütçe “Belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi ifade eder” şeklinde tanımlanmaktadır

Tahdit: Bütçe kanunu genellikle bir yılı kapsayan geçici bir kanundur.

Tasdik: Bütçe, hükümete gelirlerin toplanmasına ve giderlerin yapılmasına önceden yetki veren bir “yetki kanunu”dur.

Tahmin: Bütçe, diğer kanunlardan farklı olarak “tahminleri” içerir ve devletin geleceğe ait gelir ve gider tahminlerini gösterir.

Tevzin: Bütçede yer alan kamu gelir ve gider tahminleri denk olmalıdır.

Piyasaya bırakıldığında yeterince sağlanması zor olan mal ve hizmetler vardır. Savunma hizmetlerinin, kanun ve düzenin sağlanması, sel kontrolü için gerekli yapıların (baraj vb.) tesisi gibi mallara kamu malları; eğitim ve sağlık gibi mallara yetkinlik malları adı verilir. Doğru cevap B'dir.

Transfer harcamaları, karşılıksız veya geçmişte yapılan bir işlemin cari dönemdeki karşılığı olarak ya da ileride verilecek bir hizmete karşılık olmak üzere yapılan ödemelerden oluşmaktadır. Emeklilere, yaşlılara, dul ve yetimlere, şehit ailelerine ve gazilere yapılan maaş ve benzeri ödemeler, öğrencilere verilen karşılıksız burslar, vergi iadeleri, kamu kesiminin yaptığı borçlanma karşılığında doğan faiz ödemeleri transfer harcamalarına örnek olarak gösterilebilir. Doğru cevap D'dir.

Bütçe, bir devletin belirli bir döneme ilişkin gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelir toplanmasına ve harcama yapılmasına izin veren bir kanundur. Bütçe kanununun genellikle bir yılı kapsayan geçici bir kanun olması tahdit özelliği ile ifade edilir. Doğru cevap A'dır.

Özel bütçeli kuruluşlar olarak yerel yönetimler konsolide bütçeye dahil edilmezler. Bunların konsolide bütçe ile ilişkisi “mali tevzin” denilen yöntemle konsolide bütçe gelirlerinden aldıkları paylar ve konsolide bütçenin transfer kalemleri arasından aldıkları yardımlardan ibarettir. Doğru cevap C'dir.

Türkiye'de merkezi yönetim harcamalarının GSMH'ya oranı yaklaşık %25 civarındadır. Elbette bazı yıllar bu rakamın 1-2 puan altında ya da üstünde gerçekleşebilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Bütçe açığından söz edildiğinde genellikle konsolide bütçe açığı (ya da yeni adıyla merkezi yönetim bütçe açığı) kavramı anlaşılmaktadır. Oysa devletin kamu tüzel kişiliğini temsil eden hazinenin sorumluluğu yalnızca bununla sınırlı değildir. Bu nedenle devletin sorumluluğundaki açıkları ifade etmek için bütçe açığından daha geniş bir kavram olan Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (KKBG, İngilizce kısaltmasıyla PSBR) daha yaygın bir kullanıma sahiptir. "Kamu kesimi finansman gereksinimi" veya "kamu sektörü net nakit ihtiyacı" şeklinde de ifade edilen KKBG; kamu giderlerinin kamu gelirlerinden fazla olması nedeniyle ortaya çıkan olumsuz durumdan kaynaklanır ve bütçesi açık veren bir devletin hangi miktarda borçlanması gerektiğini gösterir. Doğru cevap C'dir.

Avrupa Birliği, üyelerinde kamu kesimi borç yükünün %60'dan büyük olmama koşulu aranmakta ve bu oran "Maastricht Kriterleri" adı verilen kriterler arasında yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Hazine merkez bankasından borçlanabilir. Ama ortaya çıkardığı makroekonomik sorunlar ve özellikle de enflasyon nedeniyle bu borçlanmaya genellikle izin verilmemekte ve yasal önlemler alınmaktadır. Çünkü devletin merkez bankasından borçlanması para basması anlamına gelmektedir ve bunun da enflasyon üzerinde olumsuz etkisi vardır. Türkiye'de de yapılan düzenlemelerle hazinenin merkez bankasından kısa vadeli avans imkanı ortadan kaldırılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Bir ülkenin dış borç alması demek o ülkenin başka milletlerin tasarruf ettiği parayı alması demektir. Ama borcun faiziyle birlikte ödenme zamanı geldiğinde para akışı bu kez borç alınan ülkeye doğru olacaktır. Eğer bir ülke herhangi bir yılda dışarıya yapması gereken ödeme kadar yeni borcu yurt dışından bulamıyorsa, ülkede üretilen gelirin bir kısmını yurt dışına transfer etmek zorunda kalır. Bu durumda ülkeden dışarıya net sermaye çıkışı vardır. İşte bu duruma "dış borç tuzağı" adı verilir. Doğru cevap B'dir.

Özelleştirme, dar anlamda Kamu İktisadi Kuruluşlarının mülkiyet ve yönetimlerinin özel kesime devri, geniş anlamda ise, siyasal, sosyal, mali ve ekonomik sebeplerle ulusal ekonomide kamu kesiminin ekonomik faaliyet hacminin küçültülmesi anlamına gelir. Doğru cevap E'dir.

Piyasa ekonomisinin A,B,C ve E şıklarında belirtilen avantajlarının yanı sıra, önemli eksiklikleri bulunmaktadır. Kontrolsüz rekabet sonucunda büyük firmalar küçük firmaları ele geçirerek tekelleşebilmektedir. Dolasyısıyla, piyasa ekonomisinin tek başına karşılayamayacağı ve devlet mekanizmasına ihtiyaç duyulduğu ekonomik konulardan biri D seçeneğinde yer alan: 

"Rekabette büyük firmaların küçük firmaları bastırması ve tekelci bir piyasanın oluşması"dır. İşaretlenmesi gereken cevap D seçeneğidir.

Piyasa ekonomisinde, dışsal maliyetler (diğer bir ifadeyle toplumsal maliyetler) yani çevre kirliliği, trafik sorunları, gürültü ve toplumsal huzur gibi negatif maliyetler hesaba katılmamaktadır. Küresel ısınma sebebiyle yaşanan iklim değişiklikleri sonucu ortaya çıkan fırtına ve sel gibi olayların yarattığı olumsuzluklardan doğan ve parayla ölçülüp gider olarak ifade edilmeyen kayıplar dışsal maliyetlerdir. İşaretlenmesi gereken cevap D seçeneğidir.