EKONOMİK ANALİZ - Deneme Sınavı - 20

Merkez Bankalarının Temel Görevleri

Bankacılığın temel ilkeleri olarak ifade edilen üç temel ilkenin varlığından söz edilir. Bunlar likitide, güven ve kâr olarak sıralanmaktadır.

Paranın fonksiyonları geleneksel ve modern fonksiyonlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel fonksiyonlar paranın daha az kullanıldığı eski dönemlerdeki fonksiyonlardır. Bunlar; hesap birimi, mübadele aracı ve tasarruf aracı olma fonksiyonlarıdır. Günümüzde para ekonomisinin boyutlarının genişlemesi paraya yeni fonksiyonlar yüklemiştir. Bu fonksiyonlar; paranın ekonomik faaliyetleri desteklemesi veya kösteklemesi, geliri yeniden dağıtma ve egemenlik fonksiyonlarıdır. Bunlar paranın modern fonksiyonları arasında yer almaktadır.

Mübadele (değişm) aracı olarak kullanılacak paranın bazı özellikleri taşıması gerekir. Bu özellikler aşağıdaki gibi açıklanabilir:

Tasarruf edilenin ev, arsa, daire, menkul değer, vb varlıklar olarak saklanmasının sakıncalarından dolayı, insanlar genellikle tasarruf aracı olarak parayı seçerler. Çünkü paranın taşıma zahmeti, saklama ve depolama maliyeti, çürüyüp bozulma gibi sorunları yoktur. Para istenildiği zaman kolayca kullanılabilme özelliğine sahiptir. Bundan dolayı para mevcut servetler içinde en likit olanıdır.

Merkez bankası yaklaşımı para arzı ile kredi arzını özdeş olarak kabul etmekte ve bu suretle en geniş sayılabilecek para arzı tanımını kabul etmektedir. Kredi, sadece ticari bankaların mevduata dayanarak açtıkları kredi olmayıp, her türlü kaynaktan açılan kredi olarak anlaşılmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomiyi düzenlemede ana para politikası değişkeninin “toplam kredi bulunabilirliği” olduğu yolundaki merkez bankalarının tarihi görüşünü yansıtmaktadır.

Para politikasının amaçları; fiyat istikrarı, tam istihdam, iktisadi büyüme, mali piyasalarda istikrar ve son olarak da faiz oranları ile döviz kurlarında istikrarın sağlanmasıdır.

Merkez bankasının para politikası yürütmek için başvurabileceği araçlar üç başlık altında toplanabilir. Bunalar “açık piyasa işlemleri (APİ)”, “reeskont politikası” ve “zorunlu karşılıklar”dır.

Merkez Bankalarının yerine getirdiği temel görevler şunlardır:

Merkez bankasının para politikasını uygulamada kullandığı temel araçlar; açık piyasa işlemleri, reeskont politikası ve zorunlu karşılıklardır.

Güçlüklerini sıraladığımız trampada, mübadelenin gerçekleşebilmesi bazı koşulların gerçekleşmesine
bağlıdır. Bunlar;
• Karşılıklı mal mübadelesi ya da değişimi yapacak edecek “A” ve “B” gibi iki tarafın bulunması,
• A’nın sunduğu malın B’nin aradığı mal olması,
• B’nin sunduğu malı, A tarafından talep edilmesi,
• A ve B’nin her ikisinin de bu değişimden kârlı çıkacakları düşüncesinde olmasıdır.

Mübadele (değişm) aracı olarak kullanılacak paranın bazı özellikleri taşıması gerekir. Bu özellikler
aşağıdaki gibi açıklanabilir:

Para arzı konusunda iktisatçıların değişik fikirlere sahip olmaları, parayla diğer finansal aktifler arasında belirgin bir çizginin çizilememesinden kaynaklanmaktadır.

“Monetarist” olarak bilinen iktisatçıların bazılarına göre, ekonomik faaliyet düzenini belirlemede tek ve en önemli faktör para arzındaki sürekli dalgalanmalardır.

Keynesyen görüşü savunan iktisatçılar ise, paranın dolaşım hızının para arzındaki değişmelere göre ters yönde değiştiğini ve bu nedenle, para arzının toplam harcamaları etkilemediğini savunmaktadırlar.

Monetarist Yaklaşım'a göre para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para ve vadesiz mevduatlar yanında ticari
bankalardaki vadeli mevduat da girmektedir.
M = C + TT+DD şeklinde ifade edilir.

M = Para arzı
C = Dolaşımdaki para ( madeni veya kağıt)
DD=Vadesiz Mevduatlar
TT=Vadeli mevduatlar

Toplam arzın toplam talepten düşük olması durumuda fiyatlar hemen yükselmekte ve aşırı talebin baskısıyla enflasyon dediğimiz süreç harekete geçmektedir.

Hem gelişmiş ülkelerde hem de gelişmekte olan ülkelerde zorunlu karşılıklar farklı amaçlarda ve farklı özelliklerde kullanılmasına rağmen, genel kabul görmüş beş temel fonksiyona sahiptir. Bunlar:
• Bankacılık sisteminin riskinin azaltılması
• Bankacılık kesiminin vade ve kredi riskini azaltmak amacıyla, varlıklarının belirli bir oranının risksiz ve likit olarak tutulmasının sağlanması önemlidir. Böylece, bankaların ani ve aşırı mevduat çekilişlerinin bir kısmını kendi kaynakları ile karşılayabilmeleri sağlanmakta, kredi riskleri azaltılmaktadır. Bu şekilde mudilerin korunması ve finansal sisteme olan güvenlerinin arttırılması amaçlanmaktadır.
• Para arzını ayarlamak
• Zorunlu karşılık oranlarının para arzının kontrol edilmesi amacıyla kullanılması, para arzının para çarpanı ile belirlendiği varsayımına dayanmaktadır. surdur. Para çarpanının büyüklüğü ise para stokunun belirlenmesinde en önemli faktördür.
• Kısa vadeli faiz oranlarının istikrarına yardımcı olmak
• Zorunlu karşılık oranlarının uygulama amaçlarından birisi de, likidite koşullarının değişmesine paralel olarak gecelik faiz oranlarının istikrarlı bir yapıya kavuşmasına katkıda bulunmaktır.
• Likidite yönetimi
• Zorunlu karşılıklar, merkez bankası rezervlerine olan talebin temel belirleyicisi olduğu için; otonom faktörler yoluyla yaratılan likidite söz konusu karşılıkların ayarlanması suretiyle denkleştirilmektedir. 
• Senyoraj geliri elde etmek

Merkez Bankalarının yerine getirdiği temel görevler şunlardır: