EKONOMİK ANALİZ - Deneme Sınavı - 18

Trampa sadece malın-malla değiştirilmesi gibi ekonomik faaliyetlerde bir değişim işlevi görür.Eğer ekonomik faaliyetlere para girmeseydi malların değer ölçüsü ,  iş bölümü,servet biriktirme, uzmanlaşma durumları olmayacaktı.

Paranın hesap birimi olma,mübadele ve tasarruf aracı olma fonksiyonları geleneksel işlevlerindendir.Günümüzde para ekonomisinin işlevlerine  ekonomik faaliyetleri desteklemesi veya kösteklemesi, geliri yeniden dağıtma ve egemenlik fonksiyonları eklenmiştir.

Yüksek enflasyonun var olduğu ekonomilerde, hesap birimi olarak ekonomide yabancı para biriminin tercih edilmesi euro veya dolar fark etmeksizin para ikamesi olarak olarak tanımlanır.

Paranın değer ölçüsü fonksiyonuna sahip olması ifadesi,hesap birimi olma özelliğinin doğurduğu bir sonuçtur

Paranın likit olma özelliği, paranın ekonomide tasarruf aracı olma fonksiyonu ile ilişkilendirilebilir.Çünkü bir servet biriktirme aracı olarak para istenildiği zaman kolayca kullanılabilme özelliğine sahiptir.Bu özellik, parayı var olan servetler içinde en likit olanı olmasını sağlar.

İnsanların ilk devirlerde yaptıkları gibi, ürettikleri mal ve hizmetleri bir biriyle değiştirirken paranın aracılığına başvurmayıp kullandıkları yöntem trampa yani malın malla değiştirilmesi yöntemidir. Ancak bu yöntemin birçok zorluğu bulunmaktadır.

Ekonomideki önemini kısaca vurgulamaya çalıştığımız para; sadece değişim ilişkilerinde değil, tek taraflı borç ödenmelerinde de herkes tarafından kabul edilme özelliğine sahiptir. Bu durumda bir şeyi para yapan, ona para niteliği kazandıran en önemli unsur, herkesin onu kabul etmesidir. Paranın bu şekildeki tanımı ekonomik, yasal ve fiziksel olmaktan çok, psikolojik ve davranışsal açıdan yapılmaktadır.

Paranın fonksiyonları geleneksel ve modern fonksiyonlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel fonksiyonlar paranın daha az kullanıldığı eski dönemlerdeki fonksiyonlardır. Bunlar; hesap birimi, mübadele aracı ve tasarruf aracı olma fonksiyonlarıdır. Günümüzde para ekonomisinin boyutlarının genişlemesi paraya yeni fonksiyonlar yüklemiştir. Bu fonksiyonlar; paranın ekonomik faaliyetleri desteklemesi veya kösteklemesi, geliri yeniden dağıtma ve egemenlik fonksiyonlarıdır. Bunlar paranın modern fonksiyonları arasında yer almaktadır.

Bir toplumda para olarak kullanılan şeyin değeri çok sık ve büyük oranda değişiyorsa, halk onu değer ölçüsü olarak kullanmaktan vaz geçer ve yerine kısmen veya tamamen başka bir şeyi para olarak kullanabilir. Örneğin yüksek enflasyonun hüküm sürdüğü bir ülkede, hesap birimi olarak yabancı bir ülkenin parası (Dolar, Euro) kullanılabilir. Bu durum aynı zamanda “para ikamesi” olarak da bilinir.

Ülkedeki para arzı, ödeme aracı olarak genel kabul gören şeylerin toplamıdır. Buna göre para arzı; fiilen dolaşımdaki ufaklık ve kağıt paraların toplamı ile çekle ödemelerin yaygınlaştığı ülkelerde çeke tabi mevduatın toplamından ibarettir. Çek kullanımının yaygınlaşmadığı ülkelerde ise para arzı, fiilen dolaşımdaki paraya eşittir.

Para arzı kapsamı ile ilgili olarak dört farklı yaklaşım mevcuttur. Bunlar, klasik yaklaşım, monetarist yaklaşım, Gurley-Shaw yaklaşımı ve Merkez Bankası yaklaşımıdır. Hazine ve maliye bakanlığının ise para arzı ile ilgili bir tanımı yoktur.

Çoğu ülkede dar anlamda para arzı M1 ile ifade edilmektedir. M1 Dolaşımdaki nakit miktarı ile bankacılık sistemindeki vadesiz mevduatların toplamıdır.

Bankacılık kesiminin merkez bankasında tuttuğu kanuni karşılıklar ile halkın ve bankaların elindeki nakit paranın toplamı baz para olarak tanımlanmaktadır.

Yani baz para;

B = C + R

Şeklinde ifade edilebilir. Bu eşitlikte;

B= Baz para

C= Fiilen dolaşımdaki para

R= Kanuni karşılıklar

Para politikasının amaçları; fiyat istikrarı, tam istihdam, iktisadi büyüme, mali piyasalarda istikrar ve son olarak da faiz oranları ile döviz kurlarında istikrarın sağlanmasıdır. Bütçe dengesinin sağlanması ise maliye politikası aracılığı ile gerçekleştirilir.

Reeskontun kelime anlamı ikinci kez iskontodur. Reeskont ticari bankaların iskonto ettikleri bir senedi, likidite sağlamak amacıyla merkez bankasında yeniden iskonto ettirmeleridir. Bu işlemler için merkez bankası tarafından uygulanan iskonta oranına ise reeskont oranı denilmektedir.

“Keynesyen” iktisatçılar, paraya önem vermekle birlikte, maliye politikası gibi diğer etkenlerin ekonomideki istikrarsızlıklara karşı daha etkili çözümler getirdiğini öne sürmektedirler.

Monetarist görüş, para talebinin ve dolayısıyla paranın dolaşım hızının istikrarlı bir yapı gösterdiğini savunmaktadır.Bundan dolayı, toplam harcamalar belirlenirken para arzının değiştirilmesinin etkili olabileceğini ileri sürmektediler.

Para arzı dört farklı yaklaşıma sahiptir: klasik yaklaşım, monetarist yaklaşım, Gurley-Shaw yaklaşımı ve merkez bankası yaklaşımıdır.

Monetarist yaklaşıma göre para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para ve vadesiz mevduatlar yanında ticari bankalardaki vadeli mevduat da girmektedir.

İktisatçıların çoğu para arzını dışsal (egzojen) olarak kabul etmiştir.Günümüzde ise para arzının belirlenmesinde, ülkedeki yetkili parasal otorite olarak, merkez bankasının rolü önemli olmakla birlikte, bu yetkinin sadece merkez bankasında toplanmadığı konusunda geniş bir görüş birliği vardır. Yani merkez bankasının yanı sıra halkın ve ekonomik sistem içinde yer alan ticari bankaların da önemli bir unsur olduğu kabul edilmektedir.Bu yüzden para arzı tamamen egzojen bir değişken olmayıp, merkez bankası, ticari bankalar ve genel olarak halkın tercih ve kararları altında belirlendiği için, kısmen egzojen (dışsal) kısmende endojen (içsel) bir değişken olarak kabul
edilmektedir.