EKONOMİK ANALİZ - Deneme Sınavı - 10

ÖNCÜ GÖSTERGELER

1985 yılından beri “açık piyasa işlemleri” (APİ) uygulayan Merkez bankası için bu işlemlerin günümüzdeki önemi ve ağırlığı son derece önemlidir.

1985 yılında faaliyete geçmiş olan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), hisse senetlerinin alım ve satım yönünde işlem gördüğü bir menkul kıymet piyasasıdır.

CeterisParibus, para arzının artması faiz oranlarını düşürerek ekonomiyi canlandıracağı için borsa endeksinin artmasını sağlayacaktır. Borsa endeksini etkileyen ikinci faktör faiz oranlarıdır. CeterisParibus, faiz oranlarının yükselmesi borsa endeksini düşürecektir. Borsa endeksini etkileyen diğer bir faktör de döviz kurlarıdır. CeterisParibus, döviz kuru yükseldiğinde borsa endeksi düşer.Borsa endeksini etkileyen bir başka faktör “enflasyon”dur. CeterisParibus, enflasyondaki yükselme halkın satın alma gücünü düşürecek, bu nedenle mal ve hizmetlere olan talep azalacak ve sonunda borsa endeksi düşecektir.

Özellikle “esnek döviz kuru” sisteminde döviz kuruna etki eden çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bu faktörler arasında; “uluslararası siyasi ve sosyal gelişmeler ve olaylar” “ödemeler dengesi açıkları”, ülkelerde gerçekleşen “enflasyon oranları”, “reel faiz oranları”, “ekonomik büyüme oranları”, “finansal aktörlerin döviz piyasasına dönük spekülasyon, arbitraj ve benzeri davranışları ”ve “para otoritesinin davranışları” gelmektedir.

TCMB, 2001 yılından beri “beklenti anketleri” uygulamaktadır. Merkez bankası her ayın birinci ve üçüncü haftalarında aralarında finans ve reel sektör çalışanları, ekonomi konusunda çalışan gazeteciler ve akademisyenlerin de bulunduğu 160 civarında kişiye beklenti anketi uygulamakta ve her ayın 10 ve 20’si dolayında sonuçları açıklamaktadır.

TCMB, iktisadi yönelim anketinden yararlanarak “Merkez Bankası Reel Kesim Güven Endeksi” (MBRKGE) adı altında aylık olarak açıklanan bir endeks daha hesaplamaktadır. Bu endeks değeri 100’un altına düşerse sanayicilerin ekonominin geleceğine ilişkin güvenlerinin azaldığı anlamına gelmektedir. 100’ün üzerine çıkması ise sanayicilerin iyimser bekleyişler içinde olduğunu göstermektedir.

PMI endeksinde %50’nin üzerindeki yükselmeler ekonomideki genişlemeye, %50’nin altında oluşan değişmeler ekonomideki daralmaya işaret eder.

Ekonominin reel üretim hacminde zaman içerisinde gerçekleşen iniş ve çıkışlara konjonktür dalgaları denir. Bir başka deyişle; reel GSYH’nin reel büyüme eğilimi (trend) etrafında periyodik ve muntazam olmayan ve birbirini takip eden genişleme-daralma biçimindeki hareketine konjonktür dalgalanmaları (iktisadi dalgalanmalar, devrî hareketler) adı verilir. Bu dalgalanmalar düzenli olmayıp, ne kadar sürecekleri de önceden bilinmez ve dolayısıyla periyodik değillerdir. Bir konjonktür dalgasının “daralma” ve “genişleme” olmak üzere iki ana aşaması bulunmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Klasik iktisatçılar ekonomiyi sürekli olarak denge içinde gördüklerinden ekonominin üretim hacmindeki iniş ve çıkışları da geçici bir olgu olarak kabul ederler. Onlara göre piyasa mekanizması her türlü dengesizliğin kendiliğinden çözülmesini sağlayacağından devlet kesinlikle konjonktür dalgalanmalarına müdahale etmemelidir. Eğer devlet böyle bir durumda müdahale ederse durum daha da kötüleşebilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Monetarist (Parasal) Konjontür Dalgalanmaları Teorisi: Monetaristlere göre toplam talebin dalgalanmasına neden olan en önemli faktör ekonomideki para miktarı artış oranındaki dalgalanmalardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ekonomide oluşan konjonktür dalgası aşağı veya yukarı yönde hareket etmeden, yani daralma ve genişleme durumları oluşmadan önce, bu yönde seyretmeye başlayan göstergeler bulunduğu gibi, tam tersine daralma veya genişleme başladıktan sonra hareketlenen göstergeler de vardır. Bu göstergelerin ilkine “öncü göstergeler”, ikincisine “gecikmeli göstergeler” (takipçi göstergeler) denir. Bazı göstergeler ise ekonomik konjonktürle birlikte hareket ederler. “Eş zamanlı göstergeler” olarak bilinen bu göstergeler ekonomi daralırken düşme, ekonomi genişlerken de yükselme eğilimi taşırlar. Eş zamanlı göstergeler ekonomik faaliyet hacmine (reel GSYH’ye) paralel hareket eder ve ekonomik durumun içinde bulunulan dönemine ilişkin önemli bilgiler taşırlar. Doğru cevap D seçeneğidir.

Enflasyon oranı parasal ve finansal göstergelerdendir. Doğru cevap D seçeneğidir.

D seçeneğinde verilen elektirik üretimi ve döviz sepeti eş zamanlı göstergelerdendir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bazı kişi ve kuruluşlar, ekonomik faaliyet hacminin tahmininde kullanılan öncü, eş zamanlı ve gecikmeli göstergelerden yola çıkarak oluşturdukları bileşik endeksleri kullanırlar. Böylece bir ülkenin veya ülkeler grubunun konjonktür dalgalanmalarının neresinde olduğunu daha doğru bir şekilde belirleyebileceklerini düşünmektedirler. Bunların en çok bilineni OECD’nin hazırlamış olduğu Bileşik Öncü Göstergeler (CLI)
çalışmasıdır. Bu gösterge adından da anlaşılacağı üzere ekonomik konjonktürü öncüleyen, daha erken tepki veren veri serileri kullanılarak hazırlanmıştır. Bu veri serileri toplandıktan sonra bazı filtrelerden geçirilerek, mevsimsel etkilerden, uzun dönemli eğilimlerden ve aşırı uçlardan arındırılmakta ve yanlış sinyal verme olasılığı zayıflatılmaktadır. CLI’nın bir diğer önemli özelliği, tahmin edeceği referans seri
olarak GSYH’yi değil, “sınai üretim endeksini” kullanmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da (TCMB) ekonomik faaliyetlerin büyüme daralma
dönemlerini önceden görebilmek amacıyla OECD ile ortak bir çalışma yürütmüştür. Banka bu bağlamda “Ekonomik Faaliyet İçin Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi” (MBÖNCÜ-SÜE) olarak bilinen bir endeks oluşturmuştur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Ekonomik konjonktür ile ilgili olarak ele alınması gereken ilk değişken millî gelirdir. Millî gelir veya Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) oldukça önemli bir kavramdır ve milli gelir üzerine yapılan analizlerden ilgili ülkenin ekonomisi ile ilgili önemli sonuçlara ulaşılabilir. Millî gelir öncelikle bir ülke ekonomisinin büyüklüğünü, diğer bir açıdan yaklaşılırsa ‘gücünü’ gösterir. Doğru cevap C seçeneğidir.

TCMB’nin TÜİK ile birlikte gerçekleştirdiği ve her ayın 15’ini izleyen ilk gün açıkladığı
bir beklenti anketi daha bulunmaktadır. Bu anketin adı “Tüketici Güven Endeksi (TGE)”dir. TGE, tüketicilerin harcama davranışlarının ve beklentilerinin saptanması için, içinde bulunulan dönemde dayanıklı tüketim malı satın alma istekleri, satın alma gücü, iş bulma olanakları ve genel ekonomikdurumla ilgili sorulara dayalı bir endekstir. Bu endeks değerinin 100’den küçük olması tüketicinin kötümser, 100’den büyük olması ise tüketicinin iyimser bekleyiş içinde olduğunu gösterir. Doğru cevap B seçeneğidir.

ABD’de bulunan Ulusal Araştırma Bürosu (NBER) resesyonu belirlemekle resmi olarak
görevlendirilmiştir. NBER’e göre iki çeyrek üst üste eksi büyüme yaşanması “resesyon” anlamına gelmektedir.

Reel Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi: Bu teoriye göre verimlilikte oluşan tesadüfi dalgalanmalar ve şoklar konjonktür dalgalanmalarının başlıca nedenidir.