EKONOMİK ANALİZ - Deneme Sınavı - 15

Özel firmalar tarafından üretilen mallar iki önemli özelliğe sahiptir. Özel sektör tarafından üretilen bir mal bir tüketici tarafından kullanılınca, diğer tüketicilerin o maldan kullanacakları miktar azalır. Örneğin bir kişi bir mağazadan bir çift ayakkabı satın alınca, diğer kişilerin satın alabilecekleri ayakkabı miktarı azalır. Bu özellik kısaca tüketimde rakiplilik diye nitelendirilir. Ayrıca özel sektör tarafından üretilen bir maldan sadece o malı satın alan kişi kullanabilir. Bir başka deyişle, özel sektör tarafından üretilen bir malın satın alan kişi dışındaki kişiler tarafından kullanılması önlenebilir. Örneğin bir çift ayakkabıyı sadece onu satın alan kişi kullanır. Bu özellik kısaca dışarıda tutulabilme diye nitelendirilir. Bu bağlamda rakiplilik ve dışarıda tutulabilme özelliklerine sahip olan mallara özel mallar denir.

Bir malın tüketilen tüm birimlerinin sağladığı faydaların toplamına toplam fayda, bir malın tüketim miktarı bir birim artırıldığında toplam fayda da meydana gelen değişmeye marjinal fayda adı verilir.

Bir malın kişiye sağladığı faydanın bir başka malın sağladığı fayda ile karşılaştırılması sonucunda, mala verilen göreceli önem kullanım değerini belirler. Kullanım değeri kişinin malı kullanması sonucunda ortaya çıktığından kişisel bir değerlendirmedir. Kullanım sonucunda elde ettiği faydaya göre kullanım değeri değişir. Örneğin bir öğretmen için tebeşirin kullanım değeri bir aşçıya göre daha fazladır. Aynı şekilde bir tencere de aşçıya daha faydalı olacağından, kullanım değeri öğretmene göre daha fazla olacaktır.

İhtiyaçların giderilmesine yönelik mal ve hizmetlerin elde edilmesinde kullanılması gereken kaynaklara üretim faktörleri denir. Temel üretim faktörleri emek, doğal kaynaklar, sermaye ve girişimcilik olmak üzere dört başlık altında sıralanmaktadır. Borsa temel üretim faktörlerinden birisi değildir.

Aynı çıktı miktarını daha az girdi kullanarak elde etme seçeneği kalmadığında üretimde etkinlik sağlanmış olur. Belirli bir çıktıyı, girdilerin biri ya da birkaçından daha az kullanarak üretme fırsatı varsa üretimde etkinsizlik var demektir.

Üretimdeki bu artış işbölümü ve uzmanlaşma sayesinde gerçekleşmektedir. Üretim sürecinde çalışan işçilerden her biri belli bir alanda uzmanlaşır. Bir tanesi çeliği ince şeritler haline getirir, diğeri küçük parçalara böler, bir başkası ucuna topları takar, diğeri paketlemesini yapar ve nihayet pazara sunulur. Böylece üretim artar.

Kıtlığın seçme zorunluluğu getirmesi gibi, seçme gereği de bir ekonomik maliyetin varlığını gösterir. Beğendiğimiz bir şeyi elde etmek istediğimizde ya da bir şey yapmak istediğimizde alternatif başka bir şeye sahip olmaktan ya da başka bir şey yapmaktan vazgeçmemiz gerekir. Belirli bir tercih ya da davranış için vazgeçmek zorunda kaldığımız en değerli alternatif bu seçimin ya da davranışın fırsat maliyetidir. Kıt kaynakların kullanımıyla ilgili alınan her kararda, seçilen alternatifin maliyeti, seçimden vazgeçilen alternatiftir. Bu nedenle kaçırılan fırsatlar anlamında fırsat maliyeti ya da alternatif maliyet denmektedir.

Üretim imkânları eğrisi belli bir süre içerisinde, mevcut tüm kaynaklar ve teknoloji ile üretilebilecek, nihai mal ve hizmetlerin alternatif bileşimlerini gösterir. Üretim imkânları eğrisinin üzerinde ya da iç bölgesinde herhangi bir yerde üretim gerçekleştirebiliriz. Bu noktalar ulaşabildiğimiz noktalardır. Eldeki kaynaklar ve teknoloji düzeyi ile eğrinin dışındaki noktalara ulaşılamaz. Eğrinin içindeki noktalara ulaşılmakla birlikte etkin üretim gerçekleştirilemez.

Burada doğru cevap, B şıkkıdır. Doğada bütün insanların ihtiyaçlarını karşılayacak kadar bol olan ve hiçbir çaba harcamadan ya da bedel ödemeden elde edilebilen mallara serbest mal denir.

Burada doğru cevap, E şıkkıdır. “Tüketimde rakip olmaması” ve “kimsenin dışarıda tutulamaması” özellikleri kamusal malların iki ortak özelliğidir.

Burada doğru cevap, C şıkkıdır. Portakal ve mandalina ikame (rakip) mallardır. Birbirleri yerine tüketilebilirler.

Burada doğru cevap, E şıkkıdır. Marjinal fayda maksimumken toplam fayda maksimum olmaz. Marjinal fayda sıfır iken toplam fayda maksimum olur.

Burada doğru cevap, C şıkkıdır. Doğal kaynakların üretime katılmaları karşılığında elde ettikleri getiriye rant denir.

Burada doğru cevap, D şıkkıdır. Gelirdeki bir birimlik değişmenin ne kadarının tüketime gittiğini gösteren kavrama marjinal tüketim eğilimi denir.

Burada doğru cevap, B şıkkıdır. Belli bir süre içerisinde elde edilen çıktının yani üretimin, bu çıktıyı elde etmek için kullanılan üretim faktörüne (emek veya sermaye gibi) oranına verimlik denir.

Burada doğru cevap, D şıkkıdır. Berber Mustafa’nın gittiği bu tatilin fırsat maliyeti 3000TL’dir. Mustafa tatil için herhangi bir ücret ödememiştir. Fakat tatile gittiği bir haftalık sürede dükkanını kapattığı için 1000TL kaybetmiş ve ayrıca tatilde 2000TL harcamıştır. Başka herhangi bir gelir ya da gideri olmadığı için bu tatilin fırsat maliyeti 1000TL+2000TL=3000TL olur.

Burada doğru cevap, E şıkkıdır. Belli bir süre içerisinde, mevcut tüm kaynaklar ve teknoloji ile üretilebilecek, nihai mal ve hizmetlerin alternatif bileşimlerini gösteren eğriye Üretim imkanları eğrisi denir.

İhtiyaçların, genel kabul görmüş çeşitli özellikleri bulunmaktadır. İnsanların bazı ihtiyaçlarının şiddeti diğer ihtiyaçlarına oranla daha fazladır. Genel olarak zorunlu ihtiyaçların şiddeti zorunlu olmayanlara göre daha fazladır. Bu nedenle ihtiyaçların şiddeti birbirinden farklılık gösterir. İnsanların gidermek istedikleri pek çok ihtiyaç vardır. Hayat standardının yükselmesiyle birlikte, kültürel, yaşamsal ve lüks ihtiyaçlar olarak adlandırılan ihtiyaçlar her geçen gün değişmekte ve artmaktadır. Bu nedenle ihtiyaçlar sonsuzdur diyebiliriz. İhtiyaçlar giderildikçe şiddeti azalır: Örneğin çok susamış bir kişi için su içmek en şiddetli ihtiyaçtır. Bir ya da iki bardak su içip bu ihtiyacı giderildikten sonra diğer ihtiyaçlar su ihtiyacının önüne geçer. İhtiyaçlar ve onları gideren araçlar birbirinin yerine ikame edilebilir. Alışkanlıklar ise ihtiyacın şiddetini artırır.

Birbirinin yerine kullanılabilen mallara ikame mallar denir. Örneğin, reçel-bal, portakal-mandalina gibi.

Değer ekonomik mal ve hizmetlere verilen göreceli önemdir. Mal ve hizmet tüketimi sonucu elde edilen tatmine ise fayda denir. Faydanın mutlak bir büyüklük olmasına karşın, değer göreceli bir büyüklük ifade eder. Örneğin bir kişiye göre A malı B malından daha değerli olabilir. Eğer dünyada tek bir mal olsaydı onun faydasından bahsedilebilir, fakat başka bir mal ile karşılaştırılması mümkün olmadığından değerinden söz edilemezdi.