EKONOMİK ANALİZ - Deneme Sınavı - 10

Ekonominin işleyiş sürecinde yer alan ekonomik birimlerden; hane halkı, devlet ve girişimcinin birbirleriyle olan ilişkileri ekonominin döngüsel akımlarını oluşturur. Ekonominin bu döngüsel akımlarını yani birimler arasındaki varlıkların değişiminin kolaylaşmasını sağlayan diğer bir birim de finansal sistemdir. Hane halkı; sahibi olduğu üretim faktörlerini faktör piyasalarına arz ederek elde ettiği kazancı, aralarında akrabalık bağı bulunup bulunmadığına bakılmaksızın aynı konutta birlikte yaşadığı kişilerle paylaşan, yaşadığı konutun masraf-hizmet ve yönetimine katılan, bir veya birden fazla kişiden oluşan topluluktur. Ekonomide harcama ve tasarruf yapma kararlarının çoğunluğu hane halkları tarafından verilir. Ekonomik birim olan hane halkı, faktör piyasalarındaki (emek, sermaye, toprak) arzıyla gelir elde eder. Hane halkının, sahibi olduğu üretim faktörüne göre gelirini elde etme şekilleri değişir. Örneğin: Emeğini, becerilerini emek piyasasında girişimcilere satan hane halkı ücret geliri; tasarrufları olan hane halkı bunları finansal sisteme ödünç vererek faiz geliri; gayrimenkulleri olan hane halkı bunları piyasaya arz ederek kira geliri elde eder. Hane halkı, elde ettiği bu gelirlerinin harcama ya da tasarruf kararlarını verir. Bu karar girişimcileri (reel sektörü) ve finansal sektörü de ilgilendirir. Cevap D şıkkıdır.

Değişkenlerin çokluğunun ekonomik analizi karmaşık hale getirmesi nedeniyle, diğer bilimlerde olduğu gibi, iktisatçılar bazı basitleştirici varsayımlar altında çalışmalarını yürütmektedir. Bunların en önemlilerinden birisi “ceteris paribus” varsayımıdır. Latince bir terim olan “ceteris paribus"; “diğer şeyler eşit", “aynı şartlar altında”, “diğer tüm durumlar sabit kalmak şartıyla” ve “diğerleri sabit kalmak üzere” gibi anlamlara gelmektedir. Bu basitleştirmeden amaç, herhangi bir faktörün, ilgilendiğimiz değişken üzerindeki etkisini ölçebilmek için diğer tüm faktörlerin değişmediğini varsaymaktır. Aksi hâlde, birden çok faktördeki değişme, analiz ettiğimiz faktörü de eş zamanlı olarak etkileyeceğinden, diğer değişkenlerin her birinin etkilerinin ne kadar olduğunu belirlememiz mümkün olmayacaktır. Bu şekilde yapılan basitleştirme ile gerçekleştirilen analiz kısmi analizdir. Basitleştirme olmadan yapılan analiz ise Genel denge analizidir. Örneğin Ceteris paribus varsayımı altında yapılan kısmı analiz tek bir piyasa analizini kapsar. Genel denge analizi ise, bir piyasadaki değişmenin bu piyasalarla etkileşim (ilişki) içinde olunan tüm piyasalardaki etkilerini inceler. Doğru cevap C şıkkıdır.

Günümüz piyasa ekonomilerinin (kapitalizmin) işleyiş süreci, birden bire ortaya çıkmamıştır. Uzun bir gelişim sürecine sahip olmasına rağmen en yoğun şekilde, Sanayi Devrimiyle birlikte, önce Avrupa’da daha sonra da Dünya’nın hemen tüm bölgelerinde farklı özellik ve uygulamalarla kendini göstermiştir. Ekonomik bir sistem olarak evrensel özellik kazanan kapitalizmin veya bu sistemin bir toplumdaki uygulanma basamaklarında göstereceği gelişim aşamalarını, Amerikalı iktisatçı Walt Whitman Rostow
5’e ayırmıştır:
• Geleneksel Toplum: Bu birinci aşamada, toplumda geleneklerin egemen, kültür düzeyinin genellikle çok düşük olduğu görülür. Bu dönemde nüfusun çoğunluğu geçimini tarımsal faaliyet sonucunda elde eder. Toprağa dayalı ekonomi koşullarındaki üretimden en yüksek payı büyük toprak sahipleri, yani egemen sınıflar alır.
• Hazırlık veya Geçiş Süreci: İkinci aşama ise tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişin gerektirdiği uyum çalışmalarının başlandığı dönem olarak kabul edilmektedir. Şehirlerde yeni iş alanlarının ortaya çıkmaya başlamasıyla, köyden şehre akın başlamıştır. Kitlesel nüfus hareketleriyle şehirlerde, inşaat faaliyetlerinin özellikle demiryolları, karayolları, barajlar, limanlar, sulama tesisleri gibi alt yapı yatırımlarının arttığı görülür. Bu gelişmelerle, toplumda eğitim seviyesi yüksek işgücü, sermaye birikimini artıran girişimci ruhu gibi faktörler fazlalaşmaya başlamıştır.
• Kalkış Dönemi: Üçüncü aşama, artık kalkınma ve büyüme önündeki engellerin ortadan kaldırılmaya başlandığı dönemdir. Bu yapılanmayla birlikte üretimde verimlilik artmış, sermaye birikimi hızlanmış, uluslararası ekonomik ilişkiler de genişlemeye başlamıştır.
• Olgunluk Dönemi: Dördüncü aşama, üretimde modern teknolojinin kullanılmasıyla kaliteli, rekabetçi mal ve hizmet üretiminin başarılması ve piyasa olarak dışa (ihracata) açılım gösterildiği bir dönemdir. Teknolojik gelişme ve sermaye birikiminde belirli bir büyüme hızının yakalanmış olması kadar, bunun sürekliliğinin sağlanması da gerekir. Çünkü ekonomik büyümeyle birlikte nüfus artışının hızlanmasına karşın, yatırım kararlarında yapılan hatalar, finansman eksikliği, daha fazla tüketim, ithalatın artması, ihracatın azalması, cari açığın oluşması gibi olumsuz etmenler, sonraki dönemlerde büyüme hızında olumsuz etkiler yaratmaktadır. Birçok ülke bu nedenlerden ve artan küresel rekabet yüzünden kalkınmasını tamamlayamamaktadır.
• Kitlesel Tüketim Dönemi: Bu son aşama, katma değeri yüksek malların üretim ve tüketiminin kitlesel hale geldiği ve refahın arttığı dönemdir. Bu aşamanın sürekliliği, küresel pazarlara sahip olma ve üretim seviyesinde devamlılığı sağlama sayesinde mümkündür.

Cevap B şıkkıdır.

İki ekonomik sistemdeki temel farklılık, üretim araçlarının sahipliğindedir. Kapitalizmde makine ve teçhizatın mülkiyeti sermaye sınıfında yani kapitalist denilen kesime ait, ikincisinde ise mülkiyet işçi-kamu adına devlete aittir. Dolayısıyla, doğru cevap D seçeneğinde yer almaktadır.

Kamu İktisadi Teşebbüsü de, piyasa koşullarında ücretlendirilmiş emek kullanır; kar elde eder;
sermayebirikimi sağlar. Fakat kamusal fayda dağıtma imkânları, piyasaları disipline etmesi politik gücü
sayesinde yüksektir. Dolayısıyla, doğru cevap E seçeneğidir. Diğer tüm şıklarda yer alan cevaplar özel girişim kurumlarıyla ortak özellikleridir.

Girişimcilerin hane halkından emek karşılığında ücret, sermaye için faiz ve doğal kaynaklar için rant satın aldığı piyasalar üretim faktörleri piyasalarıdır. Hane halkının tüketimine hazır şekle getirilmiş ürünlerin işlem gördüğü piyasalar mal ve hizmetler piyasalarıdır. Eğer mal ve hizmet piyasalarındaki artan talebe karşın arz olmaz ise bu piyasalarda fiyatlarda artış gözlenir. Üç piyasa tipi arasında bir piyasa diğerinden daha önemlidir denilemez. Dolayısıyla A, B, D ve E şıkları yanlıştır. Buna karşılık, Elde edilen gelirin tüketilmeyen, tasarruf edilen kısmının tekrar ekonomiye kazandırıldığı piyasa finans piyasasıdır. Buna göre C seçeneği doğrudur. İşaretlenmesi gereken cevap C seçeneğinde yer almaktadır

Kamunun karşılığında herhangi bir mal, hizmet veya faktör alımı olmaksızın hane halkına ekonomik ve sosyal amaçlarla yapılan ödemelere transfer ödemesi denir. Sübvansiyon ise, kamunun üreticileri korumak ve üretimi artırmak amacıyla girişimcilere karşılıksız olarak para veya parasal değere sahip şeylerle yapılan
yardımdır. Diğer şıklar ise tümüyle geçersiz olup, doğru cevap C seçeneğidir.

Kumanda ekonomilerinde ne, nasıl ve kimler için üretilecek sorusunun cevabı merkezi otoritenin planlaması sonucunda verilir. Üretim araçlarının mülkiyeti kamu adına devlettedir. Esas güdüleyici bireysel çıkar ve kâr güdüsü değil, kamuya hizmettir. Sosyalizm bir kumanda ekonomisi iken, kapitalizm bir kumanda ekonomi değildir. Doğru cevap D seçeneğindedir.

Mikroekonomi rasyonel ve çıkarları peşinde koşan bireylerin etkileşimlerinin yarattığı sosyal sonuçları inceler. Dolayısyla, A-B-C-D seçeneklerindeki sorular miktro ekonominin inceleme alanındadır. Fakat, "piyasadaki bilgisayar satışlarını artırmak için vergi indirimleri uygulanması faydalı olur mu" sorusu mikroekonominin değil, makro ekonominin alanına girer. Sonuç olarak, işaretlenmesi gereken cevap E seçeneğidir.

Normatif analiz ise yorum içeren yani “ne olmalı” ya da “nasıl olmalı” gibi soruları soran, değer yargılarını içeren bir analizdir. D seçeneğinde yer alan "Hisse senedi piyasaları sermayenin tabana yayılmasını sağlamalıdır" ifadesi de normatif bir değerlendirmeye işaret eder. Pozitif analiz bir ekonomik olayın-sistemin mevcut halini inceleyerek nasıl çalıştığını açıklamaya çalışır, durumunu tespit eder. A-B-C ve E seçeneklerindeki ifadeler pozitif bir analizin ifadesidir. Dolayısıyla, işaretlenmesi gereken cevap D seçeneğidir.

Ekonomik bir analizde, birden çok faktördeki değişme, analiz ettiğimiz faktörü de eş zamanlı olarak etkileyeceğinden, diğer değişkenlerin her birinin etkilerinin ne kadar olduğunu belirlememiz mümkün olmadığı durumlarda yapılacak en temel ve basit uygulama herhangi bir faktörün, ilgilendiğimiz değişken üzerindeki etkisini ölçebilmek için diğer tüm faktörlerin değişmediğini varsaymaktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hane halkı elde ettiği geliri tüketime ve tasarrufa ayırabilir. Bir ekonomide gelirlerin toplam harcamalara ve toplam yatırımlara eşit olmasına sağlayan yapı tasarrufları yatırıma dönüştüren finansal sistemdir. Doğru cevap A seçeneğindedir.

Walt Whitman Rostow'a göre, aşağıdakilerden hangisi kapitalizmin  toplumdaki uygulanma basamaklarında göstereceği gelişim aşamalarından sonuncusu katma değeri yüksek malların üretim ve tüketiminin
kitlesel hale geldiği ve refahın arttığı dönemdir. Bu aşamaya "kitlesel tüketim dönemi" adı verilir.  Doğru cevap C seçeneğidir.

Hükümetlerin başarılı olabilmesi aynı zamanda vatandaşlarının ekonomik refahının artırılabilmesi için aşağıdaki ekonomik sorunları çözmeleri gerekir. Bunlar:

Gelir ve istihdam düzeyinin artırılması, Fiyatlar düzeyinde istikrarın sağlanması, Ekonomik büyümede sürekliliğin gerçekleştirilmesi, Bütçe açıklarının kontrolü ve finansmanının sağlanması, Dış açıkların yönetilebilmesini sağlamak, olarak sıralanmaktadır.

Döviz kurundaki oynaklık ise birçok ekonomik sorun yaratır. Bu nedenle döviz kurundaki oynaklık azaltılarak kontrollü olarak hareketi sağlanmalı, aşırı hareketlere izin verilmemelidir.

Toplu halde yaşayan insanların sahip oldukları üretim faktörleri ve aldıkları eğitim gibi özellikleriyle; mal ve hizmet üretiminde görev almalarıyla oluşan sosyal organizasyona ekonomik sistem (iktisadi sistem) denilmektedir. Bu sistemin temel amacı, toplumun maksimum refah düzeyine ulaşması için gerekli yolları göstermek yani ulusal ekonomideki ihtiyaçlar (talep) ile üretim (arz) arasında dengeyi en iyi şekilde sağlamaktır.

Gerek üretim faktörlerinin, gerekse üretilen mal ve hizmetlerin alıcı ve satıcılarının karşı karşıya gelmesini ve ekonomik kararların verilmesini sağlayan ortamlara piyasa adı verilir. Bu ortamların kesinlikle belirli bir mekân olması şart değildir. Çünkü bilgi teknolojilerinin değişen boyutu piyasalarda mekân kavramını da değiştirmektedir.

İktisadın kurucusu Adam Smith tarafından ortaya atılan ve serbest piyasanın kendi halinde işleyişini ifade eden kavram Görünmeyen el mekanizmasıdır. Görünmeyen el (fiyat mekanizması) mekanizması; iktisadi hayatın temel sorunları olan hangi malların, nasıl, kimler için, ne miktarda üretileceği gibi temel ekonomik sorunları çözümler. Bu yüzden hükümetler ekonomik hayata müdahale etmemelidir. Çünkü bu mekanizma sayesinde ekonomide arz veya talep fazlalığı oluşmaz.

Ekonomideki atıl kaynakların, atıl fonların ekonomiye kazandırılmasını sağlayan piyasa finans piyasasıdır. Doğal kaynaklar, emek ve sermaye gibi faktör sahibi hane halkları, girişimcilere sattığı üretim faktörlerinden elde ettiği tüm gelirlerini tüketmeyebilirler. Yani elde edilen gelirin tüketilmeyen, tasarruf edilen kısmının tekrar ekonomiye kazandırılabilmesi için bunların, banka gibi finans kuruluşlarına mevduat olarak ödünç verilmesi gerekmektedir. Bankaların da bunları kredi olarak kullandırmalarıyla ekonomik faaliyetlerde süreklilik yaratılmaktadır.

Piyasa Ekonomileri Sisteminin temel prensibi bireysel özgürlük iken, kumanda ekonomileri sisteminin temel prensibi kamusal çıkardır.

Ekonominin küçük üniteleri olan bireylerin tüketicilerin ve firmaların ekonomik davranışlarını inceleyen dalı mikroekonomidir. Aynı zamanda mikroekonomi rasyonel ve çıkarları peşinde koşan bireylerin etkileşimlerinin yarattığı sosyal sonuçları inceler. Örneğin tüketicilerin, ihtiyaçlarını gideren mal ve hizmetlerden elde edeceği faydalar nedeniyle bu mal ve hizmetlere verdikleri değeri; firmaların da bu mal ve hizmetleri üretme koşullarına göre oluşan fiyatın ne olacağını; piyasa türleri, piyasaların işleyiş mekanizması ve farklı piyasa koşullarında firma dengesinin nasıl oluşacağı gibi konuları araştırmaktır.