EKOLOJİ VE TURİZM

Ekosistemler içinde bulunan canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) öğelerin sürekli ilişki içerisinde olması, gelişme ve dönüşme göstermesi ekosistemlerin stabil değil, dinamik bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Doğru yanıt C’dir.

Termodinamiğin birinci yasası: Yasaya göre enerji yoktan var edilemez var olan enerji de yok edilemez. Sadece bir türden diğer türe dönüşebilir. Yani toplam enerji sabittir. Bu yasa “enerjinin korunumu” olarak da bilinir. Doğru yanıt B’dir.

Toprak içerisinde bulunan kükürt elementinin temel kaynakları pirit ve kalkopirit kayaçlar ve ayrışmış bitkisel maddelerdir. Canlılar kükürdü su içerisinde çözünen sülfatlar halinde kullanabilmektedir. Yeryüzünde karasal ve sucul ortamlardaki yanardağ ve batalıklardan açığa çıkan hidrojen sülfür gazı da kükürt döngüsüne giren önemli kaynaklardan birisidir. Farklı kaynaklardan açığa çıkan kükürt hava­daki oksijenle birleşerek kükürt dioksit (SO2) ya da kükürt trioksit (SO3) şeklinde farklı kükürt oksitleri oluşturmaktadır. Oluşan bu kükürtlü bileşikler ise havadaki nem ile birleşerek sülfürik asitleri (H2SO4) meydana getirmektedir. Bu asidik ya­pıdaki kükürtlü bileşikler ise yağışlarla birlikte tekrar toprağa dönmektedir (asit yağmurları). Doğru yanıt A’dır.

Karasal ekosistemlerde canlıların dağılımı üzerinde sıcaklık ve yağışın önemli etkileri bulunmaktadır. Karasal ekosistemler dünya üzerinde bulunduğu yer dik­kate alınmadan iklim, edafik faktörler ve yaşayan canlıları ile karakterize olurlar. Karasal ekolojik faktörlerin karmaşık özellikleri ve ilişkileri olduğundan, karasal ekosistemler havaya ve sucul ortama göre daha değişken yapıdadır. Büyük iklim­lere bağlı olarak oluşan farklı vejetasyon tipleri de karasal ekosistemlerin adlandı­rılmasında oldukça önemlidir. Dünya ekosistemi içerisindeki karasal ekosistem­ler şu şekildedir: Tundra, orman, savan, step, dağ, çöl.

Özel ekosistemler içinde kıyılar da bulunmaktadır. Çevresel faktörlerin etkisi altında kıyıların sınırları ve işlevleri değişiklik göstermektedir. Bu değişikliklere neden olan faktörlerden bazıları dalgalar, akarsular, sıcak ve soğuk su akıntıları, gel-git (med-cezir) hareketleri, buzul aşındırmaları, dağlar, iklim ve canlılardır. Bu faktörlerin etkisi ile oluşan kıyı tipleri arasında “Fiyort Tipi Kıyılar” görülmektedir. Fiyort tipi kıyılar, Buzulların aşındırması ile oluşan vadilerin deniz suları altında kalması ile oluşurlar. Norveç kıyıları örnek olarak verilebilir.

Karaların iç kısımlarında denizlere bağlantılı olan veya olmayan iç sulardır. Tatlı su ekosistemleri akarsular (lotik sular) veya durgun sular (lentik sular) olarak iki­ye ayrılmaktadır. Nehir, ırmak, çay, dere veya yeraltı suyu gibi yükseklik farkından dolayı, belirli bir yatak içerisinde eğime bağlı olarak devamlı ya da zamanla akan sular lotik sular adını almaktadır. Kaynak (memba) denilen belirli bir noktadan çıkan bu sular deniz, okyanus veya göl sistemlerine nehir ağzı (mansap) deni­len kısımdan karışarak sonlanır. Memba ve mansap arasında suyun akış hızına, suyun özelliklerine ve farklı ekolojik faktörlerin etkisine göre içerisinde yaşayan canlı türleri de farklılıklar göstermektedir. Doğru yanıt C’dir.

Denizlerde de organik maddenin ayrışması sırasında hidrojen sülfür gazı açı­ğa çıkmaktadır. Özellikle denizlerin derin kısmında oksijenin olmadığı zonlarda anaerobik mikroorganizmalar bu işlemi gerçekleştirmektedir ve Karadeniz örnek olarak verilebilir. Karadeniz’de akarsularla sürekli taşınan organik maddelerin artışı ve kapalı bir deniz olması nedeni ile oksijen miktarının gittikçe azalması sonucu 150-200 m’den daha derin bölgelerde oksijenli solunum yapan canlılara rastlanılmamaktadır. Bu derinlikten sonra sadece oksijensiz solunum yapan mikroorganizmalar gözlenmektedir. Bu özelliği ile Karadeniz, dünyanın en büyük hidrojen sülfür rezervidir. Doğru yanıt B’dir.

Yeryüzünün yaklaşık 3/4’nü kaplayan denizler, hidrosfer tabakasının ise % 99’una yakın kısmını oluşturmaktadır. Ortalama derinlikleri 3-4 km arasında olup en derin kısımların 11 km civarında olduğu bilinmektedir. Deniz ekosistemlerinde de göller gibi su kütlesinden oluşan kısım pelajik, kıyıdan en derin kısma kadar olan tüm dip kısımları ise bentik bölge olarak adlandırılmaktadır. Sahillerden başlayarak en derin bölgeye kadar ışığın dağılımına bağlı olarak aydınlık ve karanlık zonlar oluşmaktadır. Yüzeyden 50-100 m’ye kadar olan ışıklı tabaka fotik zon, 100-200 m arasında yarı ışıklı oligofotik zon ve 200 m’den sonra karanlık tabaka afotik zon olarak adlandırılmaktadır.    

 Denizlerin hem doğal hem de ekonomik kaynak olmasından dolayı tüm ülkeler bu sistemlerden maksimum ölçüde yararlanmaya çalışmaktadır. Deniz ekosistemlerinin kullanılması ancak uluslararası düzenlenen kanunlar çerçevesinde gerçekleştirilmekte ve her ülkenin yetki alanı belirlenmektedir. Bu yetki alanı kıta sahanlığı çerçevesinde kalmakta ve bu alan içerisindeki tüm doğal kaynakların araştırılması, işletilmesi ve kullanılması hakkı ait olduğu ülkeye verilmektedir. Kıta sahanlığı: Kıyı çizgisinden başlayarak deniz seviyesinin altında 200 m derinliğe kadar olan deniz dipleri. Doğru yanıt C’dir.

Haliçler, nehir ağızlarında tatlı su ve tuzlu deniz suyunun birleştiği kıyı ekosistem­leridir. Nehir ağızlarında suların yavaş yavaş karışması ile acı su oluşur ve bu sular mineral madde açısından oldukça zengindir. Bu durum suların bulanık gözükme­sine neden olmakla birlikte haliçlerin üretken sucul sistemler olmasındaki temel nedendir. Haliçlerde su sürekli değişim halindedir. Gelgit olayları, akarsularla gelen organik ve inorganik madde miktarları, yağış, sıcaklık ve denizlerin dalgalarla sürüklediği materyaller nehir ağızlarındaki suyun tuz oranına etki etmektedir.  Doğru yanıt A’dır.

Kıyı ekosistemleri üretkenliği ve verimliliği açısından insanlık tarihinin belki de en önemli alanlarını oluşturmaktadır. Kıyıların kullanım alanları çok çeşitli olup aşırı nüfus artışı ile ortaya çıkan ekolojik sorunlardan olumsuz etkilenmektedir. Doğru yanıt E’dir.

Turbalık; göl ve bataklıklardaki bitki türlerinin zamanla çürümesi ve kalorisi düşük kömür haline gelmesi ile oluşan yerlere denilmektedir.

Karasal ekosistemler; tundra, orman, savan, step, dağ, çöl olarak sıralanabilir.

Tektonik göller; yerkabuğunda meydana gelen kıvrılma kırılma ve çökme şeklindeki olaylar sonucu meydana gelen çukurların suyla dolması ile oluşurlar. Aral (Asya), Tanganika (Afrika), Baykal (Asya) ve Lut (Asya) gölleri ile Türkiye’deki Sapanca, Uluabat, Manyas, Akşehir, Beyşehir, Seyfe, İznik ve Tuz Gölü örnek verilebilir.

Fiyort Tipi Kıyılar; buzulların aşındırması ile oluşan vadilerin deniz suları altında kalması ile oluşurlar. Norveç kıyıları örnek olarak verilebilir.

En büyük mercan kayalığı, Avustralya’nın Kuzeydoğu kıyısındaki Büyük Set Resifi’dir.

Deniz dalgalarının sürüklediği materyalleri koy önlerinde biriktirmesi ile oluşan göllere kıyı-set gölleri denir. Lagün ve sahil baraj gölü olarak da bilinen bu göllere İstanbul’daki Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos ile Adana’daki Akyatan Lagünü örnek olarak verilebilir.

Karbon dioksit üretimi yapan olayları; canlıların solunumları, karbonatlı kayaçların ayrışmaları, yanardağ faaliyetleri, ölen canlıların çürümeleri, fosil yakıtların yanması ve orman yangınları şeklinde özetleyebiliriz.

Karadeniz’de akarsularla sürekli taşınan organik maddelerin artışı ve kapalı bir deniz olması nedeni ile oksijen miktarının gittikçe azalması sonucu 150-200 m’den daha derin bölgelerde oksijenli solunum yapan canlılara rastlanılmamaktadır. Bu derinlikten sonra sadece oksijensiz solunum yapan mikroorganizmalar gözlenmektedir. Bu özelliği ile Karadeniz, dünyanın en büyük hidrojen sülfür rezervidir.

Deniz ekosistemlerinde göller gibi su kütlesinden oluşan kısım pelajik, kıyıdan en derin kısma kadar olan tüm dip kısımları ise bentik bölge olarak adlandırılmaktadır.

Yeryüzündeki okyanuslar Atlantik (Atlas), Pasifik (Büyük), Hint, Arktik ve Güney okyanusu olmak üzere beş tanedir. Dünyanın en büyük ve en derin okyanusu ise Pasifik okyanusudur.