EKOLOJİ VE TURİZM

Ekolojik Faktör: Canlı organizmaları yaşamının herhangi bir evresinde dolaylı ya da doğrudan etkileyen faktörlere ekolojik faktörler adı verilmektedir.

Güneş radyosyonu, sıcaklık, ışık, rüzgar, yağış, nem iklimsel olmayan abiyotik faktörlere örnektir.

Orman yangınlarının hem biyotik hem de abiyotik faktörler üzerinde ekolojik
olarak büyük zararları vardır. Bu zararlardan bazıları şunlardır:

• Biyoçeşitliliğin (bitki, hayvan ve mikroorganizma türleri) azalması ve yok
olması.
• Küresel ısınmanın artması.
• Sıcaklık, yağış ve rüzgar gibi iklim parametrelerinde değişikliklerinin görülmesi.
• Duman ve küllerle birlikte hava kirliliğinin artması.
• Bitki örtüsünün yok olması ile sel, taşkın, heyelan ve erozyon olaylarının
artması.
• Kuraklık ve çölleşmenin hızlanması.
• Ormanda yaşayan canlıların yaşam alanlarının çoğu zaman geriye dönüşsüz bir biçimde yok olması.
• Orman toprağının yapısının değişmesi ve organik madde yönünden fakirleşmesi.
• Turizm, sağlık, spor, orman ürünlerinden hammadde elde etme gibi sosyal
ve ekonomik faaliyetlerin azalması veya tamamen yok olması.

Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru, yatay yöndeki hava hareketlerine rüzgâr adı verilmektedir ve hızı anemometre adı verilen aletle ölçülür. İki alan arasındaki basınç farkı eşitleninceye kadar rüzgâr esmeye devam eder.
Rüzgârlar enlemlere bağlı olarak estikleri yöne göre sıcaklığın değişmesine neden olurlar. Kuzey yarıkürede kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler yükseltir. Güney yarıkürede ise bu durumun tam tersi gözlenir.

Kuzeyden esen yıldız, kuzeybatıdan esen karayel ve kuzeydoğudan esen poyraz soğuk hava getirir ve toprakta sıcaklığı düşürür. Güneybatıdan
esen lodos sıcak hava getirir, toprağın ısınmasına ve kurumasına neden olur. Özellikle, Marmara bölgesinde deniz ulaşımını olumsuz etkilemekte, kış mevsiminde
karların erimesine neden olduğundan sel, taşkın ve kıyı erozyonu şeklinde olumsuz etkileri görülmektedir. Gündoğusu, doğudan esen soğuk, kuru rüzgâr olup
yağışların durmasına sebep olmaktadır. Güneydoğudan esen rüzgârlara keşişleme
denir ve sabah saatlerinde estiğinde akşamüstü havada bunaltıcı sıcak meydana gelir. Güneyden esen oldukça sıcak ve nemli rüzgârlara kıble denir. Orta Akdeniz’de
oluşan alçak basınç merkezi bu rüzgârı meydana getirmektedir. Batıdan esen sıcak
ve nemli rüzgârlara günbatısı denir. Türkiye’nin batı bölgelerinde yağışlara neden
olmaktadır.

Tür İçi ilişkiler
Erkek-Dişi İlişkileri: Aynı türe ait erkek ve dişi bireylerin çiftleşmek, yavru vermek
ve koruma amaçlı bir arada bulunmalarıdır.
Koloniler: Aseksüel (eşeysiz) üreme ile birbirinden ayrılmayan bireyler topluluğudur.
Gruplar: Aynı türe ait bireylerin besin arama, avlanma, düşmanlarına karşı
koyma gibi bazı amaçlar için bir araya gelerek oluşturduğu topluluklardır.
Kümeleşme: Gruplara benzemesine rağmen, genellikle gruplarda bireyler arasında yarar sağlanırken, kümeleşme de ise bireyler zarar görmektedir.
Sosyal Yaşantı: Hayvan türleri arasında gözlenen bu ilişkide yaşam ortamlarını
şekillendirmek ve yaşamlarını kolaylaştırmak amacı ile iş bölümleri söz konusudur. Karınca ve arı toplulukları örnek olarak verilebilir.
Tür İçi Rekabet: Ortamda bulunan sınırlı kaynaklardan yararlanmak için aynı
türün bireyleri arasında görülen rekabettir.

Simbiyosis (Mutualizm): Karşılıklı olarak birbirlerine fayda sağlayan iki farklı
türdeki organizmanın bir arada yaşamasıdır. İki türden birinin bulunmaması halinde diğeri ortamdan yok olabilir.

Volkanik patlamalar, aşırı sıcaklık, yıldırım düşmesi gibi doğal afetlerle
meydana gelen yangınlar dünya genelinde % 5 civarında olup, % 95’i insanların
bilinçli veya bilinçsiz davranışlarından kaynaklanmaktadır.

Yangınlarının oluşumunda oksijen, sıcaklık ve yanıcı madde olmak üzere üç faktör etkilidir.

Parazitler: Konak adı verilen başka bir canlıdan besinini sağlayan ve ona
bağımlı olarak yaşayan canlılardır. Parazitler iç (endo) ve dış (ekto) olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır. Bağırsaklarda yaşayan kurtlar endo parazitlere,
bitler ise ekto parazitlere örnek olarak verilebilir. Sosyal ve ekonomik çevre
koşulları iyi olmayan toplumlarda parazitler kolaylıkla yayılma imkânı bulur. Bağırsak solucanı, tenya, şerit, kancalı kurtlar, amipler ve kıl kurtları çiğ
tüketilen besinlerle ve sağlıksız ortamlardan kolaylıkla bulaşır ve üzerinde
yaşadıkları canlılar için zararlı enfeksiyonlara neden olurlar.

Canlı organizmaları yaşamının herhangi bir evresinde dolaylı ya da doğrudan etkileyen faktörlere ekolojik faktörler adı verilmektedir. Ekolojik faktörler canlı ve cansız olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Ekolojik faktörlerin canlılarla ilgili olan kısmına biyotik faktörler, cansızlarla ilgili olan kısmına ise abiyotik faktörler adı verilmektedir. İklimsel olmayan abiyotik ekolojik faktörler, edafik faktörler, hidrografik faktörler ve yangın; iklimsel abiyotik faktörler ise güneş radyasyonu, sıcaklık, ışık, rüzgar, yağış ve nemdir.

Canlıların uyum sağlayabileceği iyi yaşam koşullarının oluşmasında sıcaklık faktörü birincil etmenlerdendir. Organizmaların canlılıklarını sürdürebildikleri sıcaklık sınırları türden türe farklılık göstermektedir. Bazı bakteri ve alg türlerinin 80°C civarındaki termal sularda, bazı böcek türlerinin ise -80°C’de diapoza girerek yaşamlarını devam ettirdikleri bilinmektedir.

Kuzey yarıkürede kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler yükseltir. Güney yarıkürede ise bu durumun tam tersi gözlenir. Sürekli (alizeler, batı ve kutup rüzgârları), mevsimlik (muson rüzgârları) ve yerel (meltemler, tropikal siklonlar, sıcak yerel, soğuk yerel) rüzgârlar olmak üzere üç büyük grupta toplanır. Türkiye’de daha çok yerel rüzgârların etkisi görülmektedir ve sekiz tipi vardır. Kuzeyden esen yıldız, kuzeybatıdan esen karayel ve kuzeydoğudan esen poyraz soğuk hava getirir ve toprakta sıcaklığı düşürür. Güneybatıdan esen lodos sıcak hava getirir, toprağın ısınmasına ve kurumasına neden olur. Gündoğusu, doğudan esen soğuk, kuru rüzgâr olup yağışların durmasına sebep olmaktadır. Güneydoğudan esen rüzgârlara keşişleme denir ve sabah saatlerinde estiğinde akşamüstü havada bunaltıcı sıcak meydana gelir. Güneyden esen oldukça sıcak ve nemli rüzgârlara kıble denir. Orta Akdeniz’de oluşan alçak basınç merkezi bu rüzgârı meydana getirmektedir. Batıdan esen sıcak ve nemli rüzgârlara günbatısı denir. Türkiye’nin batı bölgelerinde yağışlara neden olmaktadır.

Hidrojen ve oksijen atomlarından meydana gelen su molekülleri doğada katı, sıvı ve gaz halinde bulunurlar. Molekülleri arasındaki çekim kuvveti etkisi ile dağılmadan kalmakta ve dipolar yapısı ile pek çok maddeyi çözme özelliği göstermektedir. Suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri hidrografik faktörler, dünya üzerindeki % 70’lik alanı kaplayan su tabakası ise hidrosfer adını almaktadır. Su atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında sürekli döngü halindedir ve bu döngüye hidrolojik dolaşım denir.

Dünya su varlığının yaklaşık % 36’sı Asya, % 25’i Güney Amerika, %15’i Kuzey Amerika, %11’i Afrika, % 8’i Avrupa ve % 5’i Avustralya’ya dağılmış durumdadır. En fazla tatlı su kaynağının Asya’da olmasına rağmen dünya nüfusunun yarısından fazlasının bu kıtada yaşaması su kaynaklarının yetersiz kalmasına neden olmaktadır.

Yeryüzündeki suların farklı özelliklerde olması farklı canlı türleri için farklı yaşam alanları oluşmasına neden olmaktadır. Fiziksel ve kimyasal özellikleri ile birlikte suların miktarları da ekolojik açıdan çok önemlidir. Organizmaların suya olan ihtiyaçları türden türe değişiklik gösterdiğinden yaşam alanları ve biçimleri de farklılık göstermektedir. Buna göre canlılar dört grup altında toplanmaktadır.

İntrazonal topraklar; aşınmanın devamlı olduğu dağlık alanlarda, alüvyonlu ovalarda ve dağların eteklerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Ana kayanın etkisi altında olan topraklardır. Kumlu-çakıllı, kalsimorfik topraklar, tuzlu ve alkali topraklar, turba ve organik topraklar örnek verilebilir. Azonal topraklar; sürekli olarak taşkına uğrayan alanlarda aşınmadan dolayı toprak katmanlarının oluşmaması ile horizon değişimlerinin görülmediği topraklardır. Delta alanlarında görülen alüviyal topraklar (Bafra, Çarşamba, Köyceğiz, Büyük ve Küçük Menderes, Gediz delta ovaları), kolüvyal topraklar, litosol topraklar ve regosol topraklar gibi çok verimli ovalarda görülen toprak grupları örnek olarak verilebilir.

Gravitasyon suyu, yerçekimine bağlı olarak yer altına doğru sızan sudur ve bazı bölgelerde taban suyunun yükselmesine neden olmaktadır. Gravite su, bitki köklerinin ulaşamayacağı bir bölgeye kadar inerse doğal olarak bitkiler tarafından kullanılamamaktadır. Aynı zamanda taban suyu yükseldikçe aşırı su miktarından dolayı bitki yetiştirmek güçleşeceğinden suyun drenajla başka alanlara aktarılması gerekmektedir. Buna karşın, kaliteli ve uygun miktarlardaki taban suyundan bitkiler oldukça yüksek fayda sağlayabilmektedir.

Heterotrof canlılar beslenme şekillerine göre şu şekilde sınıflandırılabilir:

Simbiyosis (Mutualizm), karşılıklı olarak birbirlerine fayda sağlayan iki farklı türdeki organizmanın bir arada yaşamasıdır. İki türden birinin bulunmaması halinde diğeri ortamdan yok olabilir. Alg ve mantarların birliktelikleri ile meydana gelen likenler örnek olarak verilebilir.