Ekolojik Ekonomi

Ekonomi sözcüğü eski Yunanca oikos (ev, eve ait) ve nomicus (yönetme, yönetim) kelimelerinden türetilmiş olup yaşanılan yere ait işlerin yönetilmesi anlamındadır. Ekoloji sözcüğü de yaşanılan yerdeki canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerinin araştırılması ve çalışılması anlamına geldiğinden, ekoloji ve ekonomi kardeş bilim dalları olarak düşünülmektedir.

Ekoloji ve ekonominin kardeş bilim dalları olarak görülmesi ile ekoloji ve ekonomi arasında köprü oluşturması amacı ile ekolojik ekonomi adı verilen yeni bir bilim ortaya çıkmıştır. Günümüzde hızla artan çevresel sorunlar ve çevre koruma çabaları bu bilim dalının da hızla ilerlemesine neden olmaktadır.

“Doğal kaynakların kullanımının planlanması” ve “ekolojik, ekonomik, sosyal ve politik olmak üzere çok kriterli analizlerin bir arada toplanılması” ile sürdürülebilir çevrenin bileşenlerini geliştirmek ekolojik ekonominin çalışma alanlarını oluşturmaktadır.

Ekolojik planlamalar doğanın etkilenmediği ya da çok az etkilendiği, gelecekte olabilecek etkilerin önceden tahmin edildiği ve uzun süreli ekonomik yararların sağlandığı planlama yöntemleridir. Örneğin, insanlığın en büyük problemlerinden birisi olan enerji sorunu yenilenebilir yani tükenmeyen enerji kaynakları ile çözüldüğünde, hem hammadde hem de çevre kirliliğini en aza indirgenmesi ile küresel anlamda büyük ekonomik gelişmeler sağlamak mümkündür. 

Çevre planlama sürdürülebilir ve yaşanabilir bir çevre adına, çevrenin fiziksel ve sosyal özelliklerini bozmayacak ve sürekli koruyacak şekilde yapılan planlamalardır. Çevre planlamaları yapılırken ilk dikkate alınması gereken temel ilke toplum yararına olmasıdır.

Planlar; arazi kullanımı, çevresel etki değerlendirmesi, bölge koşullarının sürekli izlenmesi ve denetlenmesi, ekonomik ve sosyal gelişmelerin izlenmesi, canlıların yaşam kalitelerinin değerlendirilmesi gibi konularda araştırma yapan, tasarım ve stratejiler geliştiren meslek gruplarının bir arada bulunmasını zorunlu kılmaktadır.

Çevre planlama ekiplerinde mimar, ekolog, şehir plancısı, tarihçi, sanat tarihçisi, sosyolog, arkeolog, peyzaj mimarı, turizm işletmecisi, ekonomist, inşaat mühendisi, harita mühendisi, orman mühendisi, ziraat mühendisi, çevre mühendisi, hidrolog, biyolog, zoolog, hukukçu, tıbbi bilimler uzmanı, bilgi işlemci, bina ve tesis yöneticileri, uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri uzmanı gibi farklı disiplinlerde uzmanlar görev almaktadır.

Belli bir bölgenin, alanın veya sistemin çevre kalitesi ve ekolojik dengesi bozulmadan herhangi bir unsurunda meydana gelebilecek artışları azami şekilde kaldırma yeteneğine taşıma kapasitesi denir.

Ekolojik ekonomi hedefleri çerçevesinde turizm alanında stratejiler belirlenmekte ve uygulanmaktadır. Bu uygulamalar iki temel husus üzerinde gerçekleşmektedir. Bunlardan ilki, doğal ve sosyal çevre üzerinde olumsuz etkilerin ilk görülmeye başlandığı eşik değerin ve taşıma kapasitesinin hesaplanması, ikincisi ise sürdürülebilir turizmin gereklerinin yerine getirilmesidir.

Taşıma kapasitesi hesaplamaları, ekonomik, ekolojik, psikolojik ve toplumsal taşıma kapasiteleri olarak ayrı ayrı hesaplandıktan sonra bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Tüm bu taşıma kapasiteleri kapsamında en önemlisi olan ekolojik taşıma kapasitesi, ekosistemler içerisinde yer alan canlı ve cansız tüm öğelerin olumsuz faktörlerden etkilenmesi ile ortaya çıkacak maliyetin ne olacağını belirlemektedir.

Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED), çevreyi doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilecek bir ya da daha fazla faaliyetin çevresel etkilerinin bilimsel yöntemler ve tekniklerle incelenmesi ve elde edilen verilere göre öngörülen olumsuz etkilerin minimize edilmesi ve projenin tüm aşamalarının izlenmesi ve denetlenmesini içermektedir.

ÇED çalışmaları yapılırken takip edilmesi gereken basamaklar;

1. Hazırlık çalışmaları, problemin tanımlanması ve eleme aşamaları,
2. Kapsam ve etkilerin belirlenmesi,
3. Çevre kalitesinin belirlenmesi, projenin ve alanın analizi,
4. Tahmin edilen etkilerin ölçülmesi ve modellenmesi,
5. Alternatif proje ve alanların çözüm önerileri ile birlikte değerlendirilmesi,
6. ÇED raporunun hazırlanmasıdır.

ÇED raporlarında proje faaliyet alanının konumu ile ilgili detaylı bilgilerin bulunduğu bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde faaliyet alanı tanımlanmakta, harita üzerinde proje alanı ve yakın çevresi gösterilmekte, bu alanın neden seçildiği açıklanmakta, çevredeki diğer tesislerin yoğunluğu ve projeden etkilenme durumları belirtilmekte ve proje alanı için alternatif yer durumları açıklanmaktadır.

Turizm faaliyetleri sırasında oluşabilecek çevresel olumsuzlukların tümü ekonomik kayıp olarak karşımıza çıkmaktadır. Ekonomik kayıpların engellenmesi ve çevresel etkilerin azaltılması için Bakanlık tarafından sunulan aşağıdaki öneriler dikkate alınmalıdır.

• Mevcut arazi kullanımının değiştirilmesi, 
• Çevresel açıdan hassas alanların zarar görmesi,
• Doğal afetlerin zararlarına maruz kalınması,
• Tarihi ve kültürel kaynakların tahribatı,
• Mevcut altyapı ve sosyal hizmetlerin kapasitesinin aşılması,
• Çevre kalitesinin bozulması.

Enerji üretim ve tüketiminin bireysel, toplumsal ve çevresel yarara yönelik olarak miktar ve maliyetinin azaltılması.

Günümüzde konvansiyonel tarımın hem doğayı kirletmesi hem de sağlık üzerindeki etkilerinin görülmesinden sonra çözüm olarak sunulan, başta insan olmak üzere diğer canlıları ve çevreyi koruyan bir tarım tekniği kullanılmaya başlanmıştır. Ekolojik, organik, biyolojik ve alternatif tarım olarak adlandırılan bu tarım türünün kaliteli ürün elde etmek ve bu yolla çevre, insan ve toplum sağlığını korumak gibi temel amaçları vardır.

Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM) ekolojik ürün üretimine ilişkin kuralları ilk olarak tanımlayan kuruluştur. Amacı, dünyadaki ekolojik tarım hareketlerini bir çatı altında toplamak, standart ve yönetmelikleri hazırlayarak uygulamaktır. 

Ekolojik ekonomi konusunda yapılan uygulamalardan birisi olan permakültür (kalıcı tarım) tarımsal verimliliğe yönelik ekosistemlerin bilinçli bir şekilde tasarlanması ve sürdürülmesi ilkesine dayanan bir kavramdır. Permakültür ile doğal ekosistemlerdeki biyotik ve abiyotik çeşitliliğin, kararlılığın ve dayanıklılığın sürdürülebilirliğini sağlamak mümkündür.

Holmgren permakültür prensipleri şöyledir:

Atık üretmemek, ayırmaktansa bütünleştirmek, çeşitliliği kullanmak ve değerini bilmek, değişime yaratıcı şekilde yanıt vermek ve değişimden istifade etmek, enerjiyi yakalamak ve muhafaza etmek, gözlemlemek ve etkileşime girmek, kenarları kullanmak ve marjinal olanın değerini bilmek, kendi kendinizi yönetmek ve geribildirim kabul etmek, kendini tekrar eden modellerden detaylara doğru tasarım yapmak, küçük ve yavaş çözümleri kullanmak, verim almak, yenilenebilir kaynakları ve hizmetleri kullanmak ve değerlerini bilmek.

Üretilen atıkların fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemlerle tekrar kullanılabilir hale gelmesi, birincil veya ikincil hammadde elde edilmesi, başka ürünlere ve enerjiye çevrilmesine geri kazanım adı verilmektedir.

Ekosistemlerin yenilenebilirlik kapasiteleri, insanların kullandığı doğal kaynakları sağlayabilmeleri için gerekli verimli alanları ve suyun bulunduğu bölgeleri ve dünya ekosisteminin insanoğluna yetmeme durumu ile ilgili hesaplamaların tümüne ekolojik ayak izi adı verilmektedir.

Dünyanın taşıma kapasitesi ile insanların doğa üzerindeki baskısı arasındaki oran ne kadar büyür ise ekolojik ayak izi de o kadar büyümektedir. Ekolojik ayak izi hesaplama tekniği ile dünyanın taşıma kapasitesinin ne kadar aşıldığı konusunda öngörü sağlanmaktadır.

Birim karbon dioksit cinsinden ölçülen; kişilerin, toplumların, kuruluşların veya ürünlerin atmosfere saldıkları sera gazlarının çevreye verdiği zararın ve genel toplam içerisindeki paylarının ölçüsüne karbon ayak izi denilmektedir.

Karbon ayak izine neden olan sera gazları, fosil yakıtlarla ısınma, ulaşım, elektrik tüketimi, orman yangını, gübre, çimento, plastik üretimi, alüminyum ve magnezyum üretimi, buzdolabı gazları, vb. faaliyetlerden kaynaklanmaktadır.

Kişisel karbon ayak izi birincil ve ikincil olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır. Birincil karbon ayak izi; bireylerin evlerinde tükettikleri yakıt, elektrik ve ulaşımda tükettikleri fosil yakıtlarından açığa çıkan karbon dioksit miktarıdır. İkincil karbon ayak izi; bireylerin kullandığı ürünlerin üretiminden tüketimine ve ekolojik ömürlerini tamamlamalarına kadar olan sürede oluşan karbon dioksitin ölçüsüdür.

Kurumlardan yıllık olarak doğaya verilen sera gazı emisyonlarının ölçüsüdür.