Ekoloji ve Çevre İçin Temel Kavramlar

Endüstri öncesi insanların ekolojik bilgisi, doğrudan elde edilen, yaşam deneyimlerinden çıkan, nesnel kaynaklara dayalı bilgidir.

Toplumsal kökenli olan sanayileşme, teknolojik gelişme ve kentleşme süreçleriyle birlikte insan topraktan uzaklaşmıştır.

Ekolojik ekonomi olarak adlandırılan yaklaşım, insanların tüm aktivitelerinin ve ekonomik faaliyetlerin doğanın biyolojik, fiziksel ve kimyasal süreçlerine yaşamsal olarak bağımlı olduğu anlayışına dayanmaktadır.

İnsanoğlunun doğadan her zaman belli bir miktarda enerji, madde ve enformasyon alması gereklidir. Bu ihtiyaçlarını karşılarken doğal kaynakları sonsuzmuş gibi görmüş ve bir bölgede doğayı tükettiklerinde başka bir bölgeye gidebileceklerini umut etmişlerdir. Bunun sonucunda ekolojik denge giderek bozulmaya başlamıştır.

Ekoloji alanındaki ilk teknik bilgiler, Aristoteles ve onun öğrencisi olan Theophrastus tarafından İ.Ö. 4. yüzyılda yapılan hayvanlar ve bitkilerin kendi aralarında ve çevreleriyle olan ilişkilerini tanımlamalarına dayanmaktadır. 

18. ve 19. yüzyıllarda sözü edilmeye başlayan ekoloji Alexander von Humbolt’un bitki coğrafyası, Wallce ve Mobius’un kommünite yapıları, Warming’in abiyotik (cansız) ve biyotik (canlı) faktörler üzerine çalışmalarıyla şekillenmeye başlamıştır.

Üniversite ortamında ekolojik bitki coğrafyası anlamına gelebilecek ilk dersler Warming tarafından verilmeye başlanmıştır. Bu dönemde ekoloji biliminin oluşmasına Darwin’in çalışmalarının da büyük katkısı olmuştur.

Ekoloji kelimesini ilk kez 1869 yılında Haeckel bir kitabında kullanmıştır.

19. yüzyılda yapılan ekolojik araştırmalara ilişkin en önemli çalışmalar Leibig (1840)’in ortamdaki kimyasal maddelerin bitkilerin
gelişimlerini sınırlandırdığını ortaya koyması ve Haeckel (1869)’in ekoloji terimini kullanmasıdır.

Ekoloji alanında araştırma ve bilgilerin giderek artması sonucunda yeni yaklaşımlara dayalı olarak Elton (1927), Alee ve Ark. (1942), Gause (1934) ve Lack (1954) tarafından hayvan ekolojisi; Lotka (1956) tarafından “matematiksel biyoloji” konusunda yazılan kitaplar modern ekolojinin başlangıcı olmuştur.

Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve içinde yaşadıkları çevre arasındaki ilişkileri kendine özgü yöntemler kullanarak inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır.

Günümüzde ekologlar; türlerin bireysel gelişimleri üzerinde etkili olan bileşenler ve bunlara karşı oluşan reaksiyonlar, aynı türe ait bireyler topluluğunun yapısı (populasyon), gelişimi, değişimi ve bunlar üzerinde etkili olan faktörler, ekosistemin yapısını oluşturan bileşenlerin oluşum mekanizmaları, madde ve enerji döngülerinin prensipleri, günümüzde giderek bozulma eğiliminde olan ekolojik dengenin korunarak sürdürülebilirliğinin sağlanması yönünde araştırmalara odaklanmışlardır.

Günümüzde genel yönelim ekolojiyi organizasyon düzeylerine göre yalnızca otoekoloji ve sinekoloji olarak ayırmak yerine otoekoloji (birey ekolojisi), demekoloji (populasyon ekolojisi) ve sinekoloji (ekosistem ekoloji) olarak 3 alt bölümde incelemektir.

İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları, fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortama genel anlamda çevre denir.

Hava, su ve toprak bu çevrenin fiziksel unsurlarını, insan, hayvan, bitki ve diğer mikroorganizmalar ise biyolojik unsurlarını teşkil etmektedir.

Dünyamızın yaşını belirlemek için özellikle jeolojik ve fiziksel yöntemlere başvurulmuştur. Jeolojik yöntemler kullanılarak; yeryüzünde yılda oluşabilen taş kömürü tabakasının kalınlığından ve ilk oluştuğunda tatlı sulara sahip olduğu düşünülen denizlerin şu andaki sahip olduğu tuzluluk değerinden yola çıkılarak bazı değerlere ulaşılmıştır.

Dünyamızın yaşını belirlemek için özellikle jeolojik ve fiziksel yöntemlere başvurulmuştur. Fiziksel yöntemler kullanılarak; yeryüzünü oluşturan radyoaktif uranyum elementinin yarılanma süresine başvurulmuştur.

Dünyamızın oluşumu konusunda çok sayıda varsayım ileri sürülmektedir. Bu konuda en yaygın görüş ise, Güneşten kopan toz ve gaz bulutlarının soğuyup yoğunlaşarak sıvı hale de dönüşen farklı maddelerin, yoğunluk farklarına göre içten dışa doğru oluşturduğu tabakaların dış kısmının katılaşarak kabuk meydana getirmesiyle oluşmaya başladığı yönündedir. Daha sonra bu kabukta oluşan çatlama ve yarılmalarla açığa çıkan gazlar ve sıcaklığın yaşamın ortaya çıkmasında önemli bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir.

Yaşamın başlangıcı insanlığın var oluşundan bu yana en önemli merak konusu olmuş ve bu konuda günümüze kadar birçok inanç, düşünce ve görüş öne sürülmüştür. Bunlar; yaşamın doğaüstü bir güç tarafından yaratıldığı, maddeyle birlikte baştan beri var olduğu, cansız maddelerden ortaya çıktığı ve yerküre üzerinde oluşan okyanuslarda bulunan uygun ortam koşullarında meydana geldiği şeklinde ortaya konulmuştur.

Birçok bilim adamının yaptığı tanımlardan yola çıkılarak tür “yapısal ve fonksiyonel özellikleri bakımından birbirine benzeyen, aynı fiziksel ve kimyasal etkenlere aynı şekilde yanıt veren, aynı kökenden oluşmuş ve birbirleriyle çiftleşerek döl verebilme yeteneğinde yeni nesiller oluşturabilen bireyler topluluğu” olarak tanımlanmaktadır.