EKOLOJİ VE TURİZM - Deneme Sınavı - 21

Atmosferin yeryüzü ile temasta olan ilk katmanı troposfer tabakasıdır ve yaklaşık 12 km kalınlığındadır. Bunu sırası ile stratosfer, mezosfer, termosfer ve ekzosfer tabakaları takip etmektedir. Bu tabakaların her birinin sıcaklığı ve kimyasal bileşimi birbirinden farklılık göstermektedir.

Stratosfer, yatay hava hareketlerinin görüldüğü, su buharı olmadığından dolayı dikey hava hareketlerinin oluşmadığı atmosfer tabakasıdır. Dikey hava hareketlerinin olmaması kirleticilerin bu katmanda birikmesine ve kalıcı olmasına neden olmaktadır. Stratosferin sıcaklığı troposfere yakın yerlerde yaklaşık olarak -50°C’dir ve üst kısımlara doğru gidildikçe sıcaklık artar. Atmosferdeki ozonun yaklaşık % 90’ı bu katmandadır ve güneşten gelen ultraviyole (morötesi) ışınlarını soğurarak yeryüzündeki canlıları bu zararlı ışınlardan korumaktadır. Spreyler, aerasoller, klor türevleri, plastik köpükler ve yangın söndürücüler içerisinde bulunan kloroflorokarbonlar ozon tabakasının incelmesine ve delinmesine, böylece ekosistem sağlığının bozulmasına neden olmaktadır.

Karbon monoksit (CO), kömür, odun, doğalgaz, benzin, tüp gazı gibi karbon içeren yakıtların oksijeni az ortamlarda tam olarak yanmaması sonucu oluşan toksik bir gazdır. Karbon monoksit zehirlenmelerinde, solunan gaz akciğerlerden kana geçmekte ve kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan hemoglobine oksijenden çok daha hızlı bağlanmaktadır. Böylece, kanda oksihemoglobin yerine karboksihemoglobin miktarı artmakta ve hücre ölümleri meydana gelmektedir. Karbon monoksit ile zehirlenmelerde baş dönmesi, bulantı, kusma, halsizlik, taşikardi, kan basıncı yükselmesi ve ileri düzey maruziyetlerde ölüm görülmektedir.

İnsan aktiviteleri sonucu havadaki konsantrasyonları artan azot oksitlerin temel kaynağı ısınma ve motorlu taşıtlardır. Azot oksitler havada nitrik aside dönüşerek sülfürik asit gibi asit yağmurlarına neden olmaktadırlar. Asit yağmurları, toprağın kimyasal, fiziksel ve biyolojik yapısını olumsuz etkilemektedir. Toprakta bulunan kalsiyum, potasyum, sodyum ve magnezyum gibi elementlerin toprağın alt katmanlarına doğru geçerek taban suyuna karışmasına ve toprakta besin elementlerinin azalarak verimsiz hale gelmesine neden olmaktadır. Asit yağmurları, toprak ve sulak alanlardaki asitleşmeyi artırarak pH’ı düşürdüğünden ağır metallerin çözünmesine ve besin zinciri ile toksik olan metallerin canlılarda birikimine, tarihi eserler ve binaların yüzeylerinde aşınmalara, kısa veya uzun vadede ekosistem sağlığında bozulmalara neden olduğu bilinmektedir.

Sera gazlarından olan metan gazı, kimyasal formülü CH4 olan metan doğalgazın en önemli bileşenidir. Renksiz, kokusuz ve havadan hafif olan gaz; kömür madenlerindeki gazların bileşiminde bulunmakta ve şiddetli patlamalara neden olmaktadır. Atıksu arıtım tesisleri ve taş kömürünün havasız ortamda bozundurulması işlemlerinde yan ürün olarak açığa çıkmaktadır. Bitkilerin bozunması sırasında yüksek miktarlarda metan gazı açığa çıktığından "bataklık gazı" olarak da bilinmektedir. Benzer şekilde organik maddelerin bol bulunduğu çöplüklerde oksijensiz ortamlarda metan gazı oluşumu fazladır ve bu tip alanlarda patlamaya neden olmaktadır. Küresel ısınmadaki etkisi ise % 15-20 civarlarındadır.

Kükürt mineralleri su ile temas ettiğinde oksitlenerek sülfatı oluştururlar. Magmatik kayaçlar, asit yağmurları, sülfürik asit, deri ve tekstil endüstrileri, kükürt madenciliği ve evsel atık sular yüzey ve yeraltı sularındaki sülfat miktarını artırmaktadır.

Fosfatlı kayaçlar, yapay gübreler ve deterjanlar sulara gelen fosfatın ana kaynaklarıdır. Sudaki fosfatlar balık ölümlerine, bu suları kullanan diğer canlıların olumsuz etkilenmelerine, göl, baraj ve akarsu yataklarının bataklaşma ile birlikte kurumasına neden olmaktadır.

Su arıtımında kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

Evsel katı atık (çöp), konutlardan atılan tehlikeli ve zararlı atık kavramına girmeyen, bahçe, park ve piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıklardır. Katı atıklar insanların yaşadığı her alanda olduğu gibi turizm amaçlı sektörlerde de çevresel açıdan önemli sorunlar arasındadır. Katı atıklar açısından bakıldığında; konukların sağlıklı bir ortamda konaklamalarını ve personelin uygun koşullarda çalışmalarını sağlamak için çevrede oluşan kötü koku ve görüntü kirliliği yaratan ve çöp olarak nitelendirilen atıkların standartlara uygun olarak toplanması ve bertaraf edilmesi gerekmektedir. Konaklama işletmeciliğinin ba- şarılı olabilmesi için ilk aranan şartlardan birisi temiz bir çevredir. Bu nedenle işletmecilerin katı atık yönetimi ile ilgili detaylar hakkında fikir sahibi olmaları gerekmektedir. Yani atıkların üretilmesinden bertarafına kadar tüm işlemleri planlamalı ve uygulamalıdır.

Kompostlama, biyokimyasal olarak ayrışabilen organik atıkların uygun sıcaklık koşullarında mikroorganizmalar (bakteri, mantar, aktinomiset, protozoa, vb.) tarafından ayrıştırılarak stabil (kararlı) ve çevreye zararlı etkisi en aza indirgenmiş ürüne dönüşmesi işlemine denir. Kompostlama işlemi, yarı-katı ve katı organik atıklara, katı ve sıvı şeklindeki insan ve hayvan dışkılarına, arıtma çamuruna, evsel atık ve tarımsal atıklara uygulanabilir. Kompost haline getirilmiş humus benzeri ürün topraklarda gübre amaçlı kullanılabilirler, böylece atıklar tabiattaki doğal döngülerine tekrar kazandırılmış olurlar. Konaklama tesislerinin mutfak ve kanalizasyon atıklarına uygulanabilecek bir işlemdir.

Stratosfer, yatay hava hareketlerinin görüldüğü, su buharı olmadığından dolayı dikey hava hareketlerinin oluşmadığı atmosfer tabakasıdır. Dikey hava hareketlerinin olmaması kirleticilerin bu katmanda birikmesine ve kalıcı olmasına neden olmaktadır. Stratosferin sıcaklığı troposfere yakın yerlerde yaklaşık olarak -50°C’dir ve üst kısımlara doğru gidildikçe sıcaklık artar. Atmosferdeki ozonun yaklaşık % 90’ı bu katmandadır ve güneşten gelen ultraviyole (morötesi) ışınlarını soğurarak yeryüzündeki canlıları bu zararlı ışınlardan korumaktadır. Spreyler, aerasoller, klor türevleri, plastik köpükler ve yangın söndürücüler içerisinde bulunan kloroflorokarbonlar (CFC) ozon tabakasının incelmesine ve delinmesine, böylece ekosistem sağlığının bozulmasına neden olmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Azot oksitler, insan aktiviteleri sonucu havadaki konsantrasyonları artan azot oksitlerin temel kaynağı ısınma ve motorlu taşıtlardır. Azot oksitler havada nitrik aside dönüşerek sülfürik asit gibi asit yağmurlarına neden olmaktadırlar. Asit yağmurları, toprağın kimyasal, fiziksel ve biyolojik yapısını olumsuz etkilemektedir. Toprakta bulunan kalsiyum, potasyum, sodyum ve magnezyum gibi elementlerin toprağın alt katmanlarına doğru geçerek taban suyuna karışmasına, bunun sonucu toprakta besi elementlerinin azalarak verimsiz hale gelmesine neden olmaktadır. Asit yağmurları, toprak ve sulak alanlardaki asitleşmeyi artırarak pH’ı düşürdüğünden ağır metallerin çözünmesine ve besin zinciri ile toksik olan metallerin canlılarda birikimine, tarihî eserler ve binaların yüzeylerinde aşınmalara, kısa veya uzun vadede ekosistem sağlığında bozulmalara neden olduğu bilinmektedir.

Gaz ve toz emisyonları azaltmak amaçlı uygun yakıt seçimi, çevre dostu klimaların kullanılması, personel ve turistlerin toplu taşıma ile ulaşımının sağlanması, tozların tutulması için yeşil alanların artırılması, kirleticilerin kaynağında azaltılması, enerji kaybını önleyecek tedbirlerin alınması, rehabilitasyon çalışmalarının artırılması, yasal düzenlemelere uyulması ve tesisin iç ve dış ortamında yasal değerlerin aşılıp aşılmadığının belirli periyotlarda denetlenmesi hava kirliliği açısından alınabilecek tedbirlere örnek olarak verilebilir.

Sürdürülebilir Turizm:
Yöre halkının ve turistlerin ihtiyaçlarının gelecek kuşakların ihtiyaçlarından ödün vermeden sağlanması

Sürdürülebilir turizm için gerekli ekolojik uygulamalara bazı örnekler verebiliriz:
• Turizm faaliyetlerinin gerçekleştirileceği alanların yaşam süresi ve taşıma kapasitelerinin iyi bir şekilde hesaplanması,
• Sürdürülebilir turistik tesislerin ekolojik (organik) ürünlerle yapılması ve dizayn edilmesi,
• Yeşil teknolojilerin (yenilebilir enerji, iklim değişikliğini azaltan uygulamalar, arıtma sistemleri, vb.) kullanılması,
• Ekosistem ve doğal kaynakları (orman, deniz, kıyı, dağ, step, vb.) koruyan projelerin üretilmesi ve gerçekleştirilmesi,
• Ekolojik risk yönetiminin (herhangi bir etkenin çevreyi ve canlıların sağlığını olumsuz etkileme ihtimalinin ortaya konulması) uygulanması,
• Ekosistemlerin direncinin artırılmasına yönelik faaliyetlerin hayata geçirilmesi,
• Karbon piyasası mekanizmalarına dahil olunması,
• Ekolojik planlama ile iklim değişikliği ve küresel ısınmayı azaltacak kalkınma politikalarının geliştirilmesi,
• Çevreye duyarlı turist sayısının arttırılmasına yönelik rekabetçi pazarlama
programlarının geliştirilmesi,

Eko Etiket (Yeşil Etiket)
Sürdürülebilir turizm kapsamında, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önemli konulardan birisi konaklama tesislerinde çevreye duyarlı ürünlerin kullanılmasıdır. Kullanılacak ürünün çevreye karşı duyarlı olup olmadığı ise üzerindeki etiketlerden anlaşılmaktadır. Yeşil etiket veya çevresel etiket adı da verilen eko etiketler, üzerinde bulunduğu ürünlerin çevre dostu olduğunu belirten sertifikalardır.

Mavi Bayrak
1987 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından “Mavi Bayrak Kampanyası”
adı altında başlatılan hareketin temel hedefi, yüzme amacı ile kullanılan deniz ve
göllerin su kalitelerinin belli kriterlerin altına düşmeyecek şekilde yönetilmesi ve
denetlenmesidir. Türkiye’de bu kampanyaya yönelik çalışmalar 1993 yılında kurulan Türkiye Çevre Eğitim Vakfı (TÜRÇEV) ile başlamıştır. Turizm ve Kültür Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve TÜRÇEV tarafından yürütülen Mavi Bayrak programında plajlar ve marinalar için uygulanan bazı kriterler bulunmaktadır. Plaj ve marinalar için farklı kriterler olmasına rağmen temel kriterler olarak; yüzme amaçlı suların kalite açısından uygunluğu (yasal limit değerleri aşıp aşmaması), çevre ile ilgili eğitimlerin planlanması ve yerinde uygulanması, plajların düzenlenmesi ve kaza risklerine karşı güvenliliğinin sağlanması ve çevresel politikalar ışığında planlamaların, uygulamaların ve denetimlerin yapıldığı çevre yönetiminin sağlanması şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Sürdürülebilir turizm açısından büyük önem arz eden Mavi Bayrak programına katılmak için TÜRÇEV gönüllülük esasına dayalı başvurular yapılabilmektedir. TÜRÇEV tarafından yapılan değerlendirmeler Ulusal Jüri’nin onayına sunulmakta ve uygun olan başvurular Uluslararası Çevre Eğitim Vakfına (FEE) son kararın verilmesi için gönderilmektedir.
Turizm endüstrisi tarafından kullanılan ve işletilen ekolojik değerlerin korunması adına çok önemli bir adım olan programın koyduğu kriterlere uygun olan plaj ve marinalar bir yıllık süre için Mavi Bayrak ile ödüllendirilmektedir. Mavi Bayrak uluslararası standarda sahip bir sembol olduğundan, Mavi Bayraklı plaj ve marinalar ise internet ortamında yayınlanarak tüm dünyaya duyurulmaktadır.

Dünya Turizm Örgütü, turizm faaliyetlerine yönelik uluslararası bir kuruluş
olarak ekoturizmin amaçlarını şu şekilde özetlemektedir:
• Turizm aktivitelerinin olumsuz çevresel etkilerinin minimuma indirilmesi,
• Biyolojik zenginliklerin korunması,
• Doğal kaynak tüketiminin en aza indirgenmesi,
• Küçük işletmelerin küçük turist gruplarına yönelik faaliyetlerde bulunması,
• Yöre halkı ve turistlere çevre eğitiminin verilmesi,
• Yerel halkın sosyo-ekonomik refahının gözetilmesi,
• Doğal flora ile yaban hayatını koruyan ve sürdüren turizmin gerçekleştirilmesi,

Kitle Turizmi: Gezmek, eğlenmek ve dinlenmek amacı ile çevreye duyarsız bir şekilde
büyük gruplar halinde yapılan turizm türü.

Kırsal turizmin gerekliliği ve önemi kısaca şu şekilde özetlenebilir: