EKOLOJİ VE TURİZM - Deneme Sınavı - 17

Canlı organizmaları yaşamının herhangi bir evresinde dolaylı ya da doğrudan etkileyen faktörlere ekolojik faktörler adı verilmektedir. Ekolojik faktörler canlı ve cansız olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Ekolojik faktörlerin canlılarla ilgili olan kısmına biyotik faktörler, cansızlarla ilgili olan kısmına ise abiyotik faktörler adı verilmektedir. İklimsel olmayan abiyotik ekolojik faktörler, edafik faktörler, hidrografik faktörler ve yangın; iklimsel abiyotik faktörler ise güneş radyasyonu, sıcaklık, ışık, rüzgar, yağış ve nemdir.

Canlıların uyum sağlayabileceği iyi yaşam koşullarının oluşmasında sıcaklık faktörü birincil etmenlerdendir. Organizmaların canlılıklarını sürdürebildikleri sıcaklık sınırları türden türe farklılık göstermektedir. Bazı bakteri ve alg türlerinin 80°C civarındaki termal sularda, bazı böcek türlerinin ise -80°C’de diapoza girerek yaşamlarını devam ettirdikleri bilinmektedir.

Kuzey yarıkürede kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler yükseltir. Güney yarıkürede ise bu durumun tam tersi gözlenir. Sürekli (alizeler, batı ve kutup rüzgârları), mevsimlik (muson rüzgârları) ve yerel (meltemler, tropikal siklonlar, sıcak yerel, soğuk yerel) rüzgârlar olmak üzere üç büyük grupta toplanır. Türkiye’de daha çok yerel rüzgârların etkisi görülmektedir ve sekiz tipi vardır. Kuzeyden esen yıldız, kuzeybatıdan esen karayel ve kuzeydoğudan esen poyraz soğuk hava getirir ve toprakta sıcaklığı düşürür. Güneybatıdan esen lodos sıcak hava getirir, toprağın ısınmasına ve kurumasına neden olur. Gündoğusu, doğudan esen soğuk, kuru rüzgâr olup yağışların durmasına sebep olmaktadır. Güneydoğudan esen rüzgârlara keşişleme denir ve sabah saatlerinde estiğinde akşamüstü havada bunaltıcı sıcak meydana gelir. Güneyden esen oldukça sıcak ve nemli rüzgârlara kıble denir. Orta Akdeniz’de oluşan alçak basınç merkezi bu rüzgârı meydana getirmektedir. Batıdan esen sıcak ve nemli rüzgârlara günbatısı denir. Türkiye’nin batı bölgelerinde yağışlara neden olmaktadır.

Hidrojen ve oksijen atomlarından meydana gelen su molekülleri doğada katı, sıvı ve gaz halinde bulunurlar. Molekülleri arasındaki çekim kuvveti etkisi ile dağılmadan kalmakta ve dipolar yapısı ile pek çok maddeyi çözme özelliği göstermektedir. Suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri hidrografik faktörler, dünya üzerindeki % 70’lik alanı kaplayan su tabakası ise hidrosfer adını almaktadır. Su atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında sürekli döngü halindedir ve bu döngüye hidrolojik dolaşım denir.

Dünya su varlığının yaklaşık % 36’sı Asya, % 25’i Güney Amerika, %15’i Kuzey Amerika, %11’i Afrika, % 8’i Avrupa ve % 5’i Avustralya’ya dağılmış durumdadır. En fazla tatlı su kaynağının Asya’da olmasına rağmen dünya nüfusunun yarısından fazlasının bu kıtada yaşaması su kaynaklarının yetersiz kalmasına neden olmaktadır.

Yeryüzündeki suların farklı özelliklerde olması farklı canlı türleri için farklı yaşam alanları oluşmasına neden olmaktadır. Fiziksel ve kimyasal özellikleri ile birlikte suların miktarları da ekolojik açıdan çok önemlidir. Organizmaların suya olan ihtiyaçları türden türe değişiklik gösterdiğinden yaşam alanları ve biçimleri de farklılık göstermektedir. Buna göre canlılar dört grup altında toplanmaktadır.

İntrazonal topraklar; aşınmanın devamlı olduğu dağlık alanlarda, alüvyonlu ovalarda ve dağların eteklerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Ana kayanın etkisi altında olan topraklardır. Kumlu-çakıllı, kalsimorfik topraklar, tuzlu ve alkali topraklar, turba ve organik topraklar örnek verilebilir. Azonal topraklar; sürekli olarak taşkına uğrayan alanlarda aşınmadan dolayı toprak katmanlarının oluşmaması ile horizon değişimlerinin görülmediği topraklardır. Delta alanlarında görülen alüviyal topraklar (Bafra, Çarşamba, Köyceğiz, Büyük ve Küçük Menderes, Gediz delta ovaları), kolüvyal topraklar, litosol topraklar ve regosol topraklar gibi çok verimli ovalarda görülen toprak grupları örnek olarak verilebilir.

Gravitasyon suyu, yerçekimine bağlı olarak yer altına doğru sızan sudur ve bazı bölgelerde taban suyunun yükselmesine neden olmaktadır. Gravite su, bitki köklerinin ulaşamayacağı bir bölgeye kadar inerse doğal olarak bitkiler tarafından kullanılamamaktadır. Aynı zamanda taban suyu yükseldikçe aşırı su miktarından dolayı bitki yetiştirmek güçleşeceğinden suyun drenajla başka alanlara aktarılması gerekmektedir. Buna karşın, kaliteli ve uygun miktarlardaki taban suyundan bitkiler oldukça yüksek fayda sağlayabilmektedir.

Heterotrof canlılar beslenme şekillerine göre şu şekilde sınıflandırılabilir:

Simbiyosis (Mutualizm), karşılıklı olarak birbirlerine fayda sağlayan iki farklı türdeki organizmanın bir arada yaşamasıdır. İki türden birinin bulunmaması halinde diğeri ortamdan yok olabilir. Alg ve mantarların birliktelikleri ile meydana gelen likenler örnek olarak verilebilir.

Bir bölgede yaşamakta olan nüfusa kullanılabilir kaynakların yeterli durumda olmaması, sağlık, ekonomik ve sosyal sorunların yaşanması durumuna “aşırı nüfuslanma” denilmektedir. Doğru cevap A’dır.

Besin sorununun çözülmesi için orman, çayır, mera ve sulak alanların tarım arazine çevrilmesi olumsuz bir etkidir. Doğru cevap E’dir.

Sosyo-kültürel anlamda kentleşme ise, demografik ve ekonomik olarak kentleşen insanların kentin gerektirdiği yaşayış biçimini benimsemesi ve kent kültürüne göre yaşaması demektir. Doğru cevap B’dir.

Endüstrileşme, diğer bir deyişle sanayileşme 18 yy.da İngiltere’de başlamış, daha sonra tüm Avrupa ülkelerine ve Amerika Birleşik Devletleri’ne yayılmıştır. Doğru cevap C’dir.

1986 yılında Ukrayna’nın Çernobil kentindeki nükleer kaza sonrasında atmosfere büyük miktarda radyoaktif madde salınmış, kaza anında onlarca insan yaşamını kaybetmiştir. Doğru cevap D’dir.

1984 yılında yaşanan Bhopal (Hindistan) felaketinde böcek ilacı üreten fabrikanın kazara 40 ton metil isosiyanatı dışarı atması ile 18.000 kişi ölmüş, 150.000’den fazla insan zehirlenmiştir. Doğru cevap C’dir.

Endemik tür: Belli bir bölgeye özgün olup başka hiçbir yerde bulunmayan türdür. Doğru cevap A’dır.

Akdeniz bölgesi, Marmara bölgesinin güneyi ve Ege bölgesinin Akdeniz iklimi görülen yerlerinde kızılçam ormanları ve maki türleri, yüksek kesimlerde karaçam ormanları yaygındır. Doğru cevap B’dir.

Günümüzde ise daha çok elektrik enerjisi üretmek amacıyla rüzgâr santralleri kullanılmaktadır. Türkiye’de ilk kez İzmir, Çeşme’de rüzgâr enerjisi yatırımı yapılmış, daha sonra İstanbul, Çanakkale, Bandırma, Antakya, Manisa’da çalışmalar devam etmiştir. Doğru cevap B’dir.

Akuatik organizmalar: Hidrofil adı da verilen bu canlılar sürekli su içinde yaşarlar ve bitki türleri için hidrofit terimi kullanılır.