EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ

İnsanlığın ortak varlığı olan hava, su, toprak, bitki ve hayvan türleri ile doğal ve tarihi zenginlikler bütünü olarak tanımlanan çevre, sanayi devrimi ile yıpranmıştır. Çevrenin ekonomik, politik ve toplumsal ögelerinin tek bir çevre sistemine doğru yönelmesi sürecine küreselleşme denir.

Uluslararası alanda devletlerin sınırları bellidir fakat ekosistemin sınırları dev- letlerin çizdiği sınırlarla üst üste gelememektedir. Denizler, hava, su, göçmen kuşlar gibi sınır ötesi ekolojik değerler sınırların ötesine taşınmakta; sorunları ulusaldan uluslararası platformlara taşımaktadır. Bu kapsamdaki küresel çevre problemleri, nüfus artışının neden olduğu sorunlar,küresel iklim değişikliği, biyolojik çeşitliliğe yönelik tehditler,asit yağmurları, atıklar ve doğal kaynakların tükenmesi, radyoaktivite ve radyoaktif kirlilik şeklinde sıralayabiliriz

Erozyon ile sadece toprak taşınmayıp aynı zamanda toprakla birlikte bitki türlerinin, çeşitli ekosistemlerin, tarım arazilerinin çorak- laşarak üretim veriminin azalmasına da neden olmaktadır. Toprak erozyonunun ekonomik açıdan verdiği önemli zararlar vardır. Bunlar; En büyük zarar, oluşması için binlerce yıl gereken toprağın elden çıkması, tarımsal üretimi arttırmak için suni gübrenin toprağa verilmesi artan maliyetler, meraların erozyon nedeniyle kaybolması ile istihdam ve tarım-hayvancılık gelirlerinde azalmanın olması, barajların erozyon nedeniyle sedimentle dolması ve ekonomik ömürlerinin azalması, yağış rejiminin düzensizleşmesi ile yeraltı ve kaynak sularının azalması,
Toprak kaybının yanı sıra, sel, çığ, toprak kayması gibi afetlere neden olması, verimsizleşen tarım ve mera arazileri ile kentlere göçün giderek artması şeklinde sıralanabilir.

Günümüzde artan insan nüfusu ile orantılı olarak enerji ihtiyacı da artmaktadır. Bu da dünyada nükleer enerjiye yönelimi doğurmuştur. 1 kg kömürden 3kW/h, 1 kg petrolden 4 kW/h elektrik enerjisi üretilirken 1 kg uranyumdan 50000 kW/h elektrik enerjisi üretilebilmektedir. Bu kapsamda nükleer enerji, diğer enerji türlerine göre enerji yoğunluğu en fazla olan enerji kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Nükleer santraller, CO2 salınımı minimum düzeyde olup sera etkisine katkısının az oluşu, asit yağmurlarına sebep olmayışı, yeterli nükleer yakıt olması durumunda dışarıya bağımlılığın azalmasına ve enerji üretim maliyetlerini azaltması anlamında avantajlara sahiptir. Bu avantajların yanı sıra bazı önemli dezavantajlara  sahiptir. Uranyum madeninin çıkartılması aşamasında yaklaşık 1 ton uranyum için 20000 ton atık madde oluşmaktadır. Ayrıca, kullanılmış nükleer yakıt atıklarının uzaklaştırılması, taşınması, gömülmesi gibi bertaraf süreçleri büyük riskleri de beraberinde getirmektedir .

Hükümetlerin açık politikalar izleyerek ticaret üzerindeki haksız etkilerden kaçınılması ve çevresel uygulamaların verimliliğinin arttırılması hususlarında bir dizi tavsiyeleri içermektedir. Bunlar; Ticari liberalizasyonun çevre üzerine etkileri üretim ve proses metotları, çevre standartlarının uyumluluğu, ekonomik araçlar, çevre sübvansiyonları ve ticaret, anlaşmazlıkların çözümü şeklinde sıralanabilir.

Kömür, petrol gibi diğer yenilenemeyen enerji kaynakları da hızla tükenmektedir. Nükleer enerji gibi kaynaklarda oldukça maliyetli ve çevre ve insan üzerindeki etkilerinin geri dönülemez düzeyde olması nedeniyle alternatif enerji kaynaklarına yönelim artmıştır. Bu alternatif enerji kaynakları şöyle sıralanabilir; biomas (Biyolojik Kütle) Enerjisi, güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, Jeotermal enerji ,hidro enerji şeklindedir.

Erozyonun oluşması ile yok olan toprağın tekrar eski haline gelmesi oldukça uzun bir zaman ve masra ı çalışmaları meydana getirir. 1 cm kalınlığında bir toprağın oluşması için ortalama 400 yıl gerekmektedir. Tüm dünyada meydana gelen yıllık toprak kaybının 70 milyar ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Her türlü endüstriyel üretim sonucunda ortaya çıkan çeşitli katı ve çamur formundaki atıklardır. Bu atık grubunda biyolojik, kimyasal, toksik, yanıcı, patlayıcı, radyoaktif atıkları içerebilir. Bunların yanı sıra çeşitli ambalaj atıkları da bulunabilir.

Küresel çevre sorunlarının 1950’li yıllardan itibaren dünyadaki pek çok bölgede hissedilir hale gelmesi ve sınır aşan bir kavram haline gelmeye başlaması ile bir- likte çeşitli uluslararası antlaşmalar gerçekleştirilmeye başlamıştır. 1972 yılında Birleşmiş Milletler düzeyinde Stockholm’de düzenlenen İnsan ve Çevre Konferansında uluslararası düzeyde çevre sorunları kabul görmüştür.

Ülkelerin ortak girişimlerinin miladı olarak kabul edilen Stockholm Konferansı ile birlikte küresel çevre politikalarının oluşturulmasında da ciddi adımlar atılmıştır. Ülkemizde de çevre kirliliğine yönelik planlamalar Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ile birlikte başlamış olmakla birlikte gelişmekte olan ekonominin getirmiş olduğu baskılar ve doğal kaynakların bilinçsiz şekilde tüketilmeye devam etmesi gibi gelişmeler çevre sorunlarının çözümünü geciktirmiştir. AB’ye uyum çalışmalarının hızlanması ise yaşanan sürece farklı bir boyut katmıştır. Kyoto sözleşmesi küresel ısınma ve iklim değişikliğiyle ilgili olup çok daha sonra imzalanmıştır. 1961 anayasası ise bahsi geçen planlamalarla ilgisizdir.

Küresel çevre problemlerini:
Nüfus artışının neden olduğu sorunlar,
Küresel iklim değişikliği,
Biyolojik çeşitliliğe yönelik tehditler,
Asit yağmurları,
Atıklar ve doğal kaynakların tükenmesi,
Radyoaktivite ve radyoaktif kirlilik şeklinde sıralayabiliriz.

Küresel ısınma ve iklim değişikliğine neden olan gazlar temel olarak Karbondioksit (CO2), Klorlu-Florlu Karbon Bileşikleri (CFC), Metan (CH4), Ozon (O3) ve Azot oksit (N2O) şeklindedir. CO2 % 50 - 60, CFC % 22, CH4 % 14, O3 %7 ve N2O % 4’lük katkı sağlamaktadırlar.

Yukarıdaki yargılardan ilk üçü çevre ve canlı sağlığı üzerindeki olumsuz etkiler arasında yer alır. Bunlar dışında ürün veriminin azalması, yazların daha sıcak olması, kışın nem oranının artması, denizlerin ekolojik dengelerinin bozulması, fitoplankton gibi türlerin zarar görmesi, okyanusların su seviyesinin yükselmesi ve kasırgaların daha sık ve şiddetli görülmesi, kuraklıklar ve su taşkınlarının yaygınlaşması da yer alır.

Endüstriyel Atıklar, her türlü endüstriyel üretim sonucunda ortaya çıkan çeşitli katı ve çamur formundaki atıklardır. Bu atık grubunda biyolojik, kimyasal, toksik, yanıcı, patlayıcı, radyoaktif atıkları içerebilir. Bunların yanı sıra çeşitli ambalaj atıkları da bulunabilir. Evsel Atıklar; mutfak ve yemek artıkları, kâğıt, ambalaj malzemeleri gibi organik kökenli atıklar olabilmektedir. Ayrıca kül cüruf, cam, metal gibi inorganik kökenli atıkları da ihtiva edebilmektedir. Kimyasal ve Tehlikeli Atıklar, üretim sürecinde kullanılan kimyasal maddelerin çeşitlenmesi ve yeni yeni sentezlenen çeşitli kimyasalların kullanımı sonucu tehlikeli atıklar da oluşmaya başlamıştır. Bu atık tiplerinden başka zirai atıklar, atık su arıtma tesisi atıkları, yol ve park atıkları ticari atıklar gibi atık tipleri de bulunmaktadır. Tıbbi Atıklar; hastanelerin kullandığı tıbbi malzeme, ilaçlar ve ameliyat malzemeleri ve atıklarından oluşan atıklardır. Tıbbi atıkların patojen mikroorganizma üremesine müsait yapısı nedeniyle diğer katı atıklardan ayrı şekilde toplanması ve ayrı şekilde bertarafının yapılması gereklidir.

Arazilerin özelliklerine ilişkin kullanılamaması, Ormanların çeşitli nedenlerle tahrip edilmesi, Eğimli tarım arazilerinde erozyona karşı gerekli önlemlerin alınmaması, Meraların düzensiz ve aşırı kullanılması ve gerekli ıslah tedbirlerinin alınmaması, Toprağın korunması için gerekli fiziki, kültürel ve bitkisel tedbirlerin alınmaması, Çok dik yerlerde ağaçlandırma yerine bilinçsiz tarımsal faaliyet yapılması, toprak erozyonunun sebeplerini oluşturmaktadır.

Dünya; uzaydan gelen kozmik ışınlar, ısı ve ışık enerjisinden kaynaklanan radyasyonlar ile yerkabuğunda bulunan ve havada bulunan doğal radyoaktivitenin etkisi altındadır. Buna doğal radyasyon adı verilir. Televizyon, bilgisayar röntgen cihazları gibi araç-gereçler ile nükleer santraller, nükleer silah denemeleri gibi radyasyon kaynaklarına ise yapay radyasyon kaynakları denir.

Nükleer enerji gibi kaynaklarda oldukça maliyetli ve çevre ve insan üzerindeki etkilerinin geri dönülemez düzeyde olması nedeniyle alternatif enerji kaynaklarına yönelim artmıştır. Alternatif enerji kaynakları şöyle sıralanabilir; Biomas (Biyolojik Kütle) Enerjisi, Güneş enerjisi, Rüzgâr enerjisi, Jeotermal enerji, Hidro enerji şeklindedir.

Koruma alanları şu şekilde sıralanabilir:
Milli parklar
Doğayı Koruma Alanları
Biyogenetik Rezervler
Biyosfer Rezervleri
Doğa Parkları
Av Hayvanları Üretme ve Koruma Alanları ve İstasyonları
Anıt Ağaçlar

OECD’nin 1973 yılında yaptığı bir tanıma göre, sınır ötesi çevre zararı; ‘‘bir ülke sınırları içinde ortaya çıkan emisyonların başka bir ülkeye doğal yollarla taşınmasıdır.” Örneğin; Batı Avrupa’da Ren Nehri’ndeki kirlilik İsviçre, Hollanda, Fransa ve Almanya’yı ilgilendirmektedir. Kuzey Amerika’da, ABD ile Kanada’nın ortak kullandığı Büyük Göller, aynı şekilde Akdeniz ve Baltık Denizi de birden çok devletin etki alanına açıktır. Dolayısıyla aynı bölgedeki çevre sorunları birden fazla devletin sorunu haline gelmektedir. Uluslararası alanda devletlerin sınırları bellidir fakat ekosistemin sınırları devletlerin çizdiği sınırlarla üst üste gelememektedir. Denizler, hava, su, göçmen kuşlar gibi sınır ötesi ekolojik değerler sınırların ötesine taşınmakta; sorunları ulusaldan uluslararası platformlara taşımaktadır. Şıklara bakıldığında ise Van, Tuz ve Eğirdir göllerini kirliliği ülkemiz sınırlarında bir sorun oluşturmaktadır. Yine Muradiye Çayı ülkemiz sınırlarında doğup Van Gölü’ne döküldüğü için sınırlarımız içinde bir kirlilik sorunu oluşturur. Asi Nehri Lübnan’dan doğup Suriye topraklarından geçerek ülkemiz sınırları içinde Akdeniz’e döküldüğü için kirlenmesi durumunda uluslararası bir kirlilik sorununa sebep olabilmektedir.