EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ

Üç tarafı denizlerle çevrili yurdumuzun kıyı bölgelerinde denizlerin etkisiyle daha ılıman iklim özellikleri görülür. Göller ve son yıllarda hızla artan barajlar da bulundukları yerle­rin iklimleri üzerine deniz etkisi yapmaktadırlar. Denizin ılıman etkilerini ve yağışların iç kesimlere girmesini engelleyen Kuzey Anadolu sıradağları ile Toros Dağları iç bölgelerde sert karasal iklim görülmesine etkendir.

Türkiye matematik konumu itibariyle 36°-42° Kuzey paralelleri arasında yer alır.

Ülkemizde ortalama yükseltinin en az olduğu alanlara sahip Marmara Bölgesinde deniz etkisi iç kesimlere kadar ulaştığı için yeterli yağış alır.

Birinci sınıf arazi gibi toprak işlemeli tarıma uygun olan bu araziler hafif meyilli, orta seviyede erozyona maruz kalma ve kalın toprağa sahip olma, nadiren de olsa taşkınlara uğrama ve hafif ıslak özelliğe sahip arazi tipidir.

TEMA Vakfı ise ülkemiz topraklarını; erozyon riski, meyil ve kullanım kabiliyetlerine göre; çayır, tarım alanı, mera, orman ile iskân alanları olarak gruplamıştır.

Karadeniz İklimi, kısa mesafelerde değişkenlikler gösterir ve dört alt tipe sahiptir:

Akdeniz İklimi: Ülkemizin doğuda Kahramanmaraş ilinin güneyi ile Osmaniye ve Hatay illerini de içine alan, Akdeniz sahili boyunca batıya doğru uzanan, Çukurova, Göksu havzası ve Antalya ovaları bölgelerinde iç kesimlere doğru genişleyen, Muğla, Aydın ve İzmir illerinin sahil bölgeleri ile bunlara ait Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz ve Bakır Çayı ırmakla­rının havzalarını ve suladığı ovaları kapsayan bölümdür.

Orta Anadolu İklimi dört alt tipe sahiptir:

Bölge tarım ve hayvancılık açısından oldukça gelişmiştir. Önemli bazı ürünlerin üreti­mi açısından ilk sırada yer almaktadır. Ayçiçeği bunların en başında yer alır. Türkiye ayçi­çeği üretiminin % 80'ni bu bölgede yetiştirilmektedir.

Türkiye’nin iklim bölgelerinin tarımsal açıdan belirlenmesi konusu ilk kez 1937 yılında Atatürk tarafından iklim, su ve toprak verimliliği açısından tarım bölgelerinin belirlenmesi çalışmaları başlanmıştır.

Türkiye matematik konumu itibariyle 36°-42° Kuzey paralelleri arasında yer alır. 

Yükselti: Ortalama yükseltisi fazla olan Türkiye’de yükselti genel olarak batıdan doğuya doğru artarken Doğu Anadolu’da 2000m’nin üzerine çıkmaktadır. Bu nedenle kıyıdan iç kesimlere, doğuya gidildikçe sıcaklıklar düşmektedir. Örneğin İç Anadolu bölgesiyle aynı enlemler arasında olmasına rağmen Doğu Anadolu bölgesinde sıcaklık ortalamaları daha düşüktür. Yüksek kesimlerde ilk kar yağışları sonbahar ayında görülmekte ve kar örtüsü yaklaşık 6 ay yerde kalmaktadır. Kısa mesafelerde ise yükselti farkı sıcaklık farkı oluşturmaktadır. Örneğin Kars platosunda yazlar yağışlı  ve serin geçerken Iğdır Ovası’nda kurak ve sıcaklık yüksek olur. Yükselti faktörü sıcaklık dağılışı, yağış miktarı ve yağış oluşum şekilleri üzerinde etkilidir.
Dağların uzanış biçimi ve bakı durumu: Ülkemizde dağların uzanış biçimi etkisi sıcaklık ve yağışın dağılışı üzerinde görülmektedir.                                                                           

Kara ve deniz dağılışı: Türkiye’deki sıcaklık, yağış miktarı ve yağış rejimi üzerinde özellikle denizlerin önemli etkisi bulunmaktadır.                                                               

Basınç merkezlerinin etkisi ve rüzgârlar: Türkiye çevresinde oluşan basınç merkezleri de rüzgâr ve yağış rejimini etkilemektedir.

1978 yılında Mülga Toprak-Su Genel Müdürlüğü tarafından, ülkemiz arazileri kullanım kabiliyetine göre sınıflandırılmıştır.    *   Birinci sınıf arazi: Düz veya düze yakın, su ve rüzgâr erozyonu riski az, dolayısıyla su taşkını zararlarına maruz olmayan, toprağı derin, verimli ve kolayca işlenebilen, iyi drenajlı ve toprak işlemeli tarıma uygun arazi sınıfıdır. Meyili % 1 den az; derin, tınlı, iyi su tutma kapasitesinde ve orta derecede geçirgen topraklara sahip sulu tarım için ideal  arazilerdir. Çapa bitkileri ve diğer entansif yetiştiriciliği yapılan ürünlere uygundurlar.                                  *    Beşinci sınıf arazi: Arazi düz veya düze yakın olup su ve rüzgâr erozyonundan etkilenmez. Ancak taş oluşumu ve ıslaklık gibi faktörler toprak işlemeye engel olur.                                 

*    Altıncı sınıf arazi: Arazi hem fazla meyilli hem de şiddetli erozyonla karşı karşıyadır. Toprak; sığ, ıslak veya çok kurudur. Bu durum toprak işlemeyi engeller.                               

*   Yedinci sınıf arazi: Çok meyilli, aşırı erozyona uğramış, taşlı ve bozuk ve nadiren bataklık alanlardır. Toprak; sığ, genellikle kuru, üzerindeki bitki örtüsü azaldığında şiddetli erozyona maruzdur.                                                                                               

*  Sekizinci sınıf arazi: Arazi; bataklık, çöl ve çok derin oyuntular ile dağlık ve taşlı alanlardır. Bu tür araziler doğal hayata ortamı olarak bilinir, dinlenme yeri veya akarsulara su toplama havzası olarak kullanılabilirler.

Türkiye’nin arazi yapısı ile buna bağlı değişen iklim özellikleri mikro klimaları içeren farklı coğrafi bölgeleri oluşturur. Türkiye’de arazi kullanımı ile coğrafi bölgelerin arazi yapısı  ve iklim özellikleri arasında da bir bağ vardır. Böylece Türkiye’nin tüm bölgelerinde bitkisel üretim yapılırken nemli bölgelerinde ormancılık, yüksek dağlık ve kurak bölgelerinde hayvancılık yaygındır. Bu şekilde Türkiye’de farklı ekolojik bölgelerde, o bölgelere özel tarımsal ürünler yetiştirilmektedir.

Karadeniz İklimi; Ülke yüz ölçümünün yaklaşık %17,3’lük alanını kapsayan, batıdan itibaren Trakya ve Güney Marmara’yı içine alan, Ordu iline kadar olan bölgede sahilden iç kesimlere doğru genişleyen daha doğuya doğru gidildikçe deniz sahiline sıkışan alan Karadeniz iklimi etkisi altındadır. Ovalar, vadiler ve yüksek dağlardan oluşan çeşitli topografik şekilleri içerir.
Avrupa-Sibirya Bölgesi coğrafi özelliklerini gösteren alanın doğal bitki örtüsünü Pinus, Abies, Picea, Tilia gibi orman ağaçları; Prunus, Cerasus, Pyrus gibi meyve türleri, Galanthus, Colchicum, Origanum gibi tıbbi ve aromatik bitkiler ile bazı önemli mera bitkileri oluşturur. Samsun, Tokat ve Amasya yöreleri bazı meyve cins ve türleri ile fasulye, mercimek, bakla ve baklagil yem bitkileri için gen merkezidir. Trakya ise ekmeklik, makarnalık, turnagagası, topbaş, kaplıca ve kavuzlu buğdaylar ile kaba tahıl, kavun, mercimek, nohut, adi fiğ, lüpenler ve üçgüllerin gen merkezidir. Yükseltinin düşük olduğu yerlerde geniş yapraklı ağaçlar ve yer yer herdem yeşil çalılarla kaplıdır. Yüksekti arttıkça ibreli ağaçlar gözükmeye başlar ve daha da yükseklerde bunların miktarı baskın duruma geçer. Orman kuşağının üzerinde dağların zirvelerine yakın yaylarda verimli çayırlıklar vardır. Bitkisel çeşitlilik, bölgenin doğusundan batıya doğru gidildikçe azalır.
Karadeniz İklimi, kısa mesafelerde değişkenlikler gösterir ve dört alt tipe sahiptir:
1. Karadeniz Sahil İklimi,
2. Karadeniz Sahil Ardı İklimi,
3. Karadeniz Geçit İklimi ve
4. Marmara İklimi                                                                                                           

       Marmara İklimi;Trakya‘da Edirne’nin güneyi ve Tekirdağ illeri ile Güney Marmara’da Çanakkale ili ve Bursa’nın kuzeyini kapsayan bu alanın ortalama yüksekliği 193 metredir. Doğal bitki örtüsü olarak yüksek kesimlerin kuzeye bakan yamaçlarında geniş yapraklı nemli ormanlar ile alçak kesimlerde Akdeniz kökenli bitkiler ve çayırlar görülmektedir. Karadeniz iklim tipleri içinde en sıcak olan alandır. Marmara ikliminin yayıldığı alan, ülkemizin en verimli topraklarının bulunduğu ovalardır.                                                                           

       Akdeniz İklimi; Ülkemizin doğuda Kahramanmaraş ilinin güneyi ile Osmaniye ve Hatay illerini de içine alan, Akdeniz sahili boyunca batıya doğru uzanan, Çukurova, Göksu havzası ve Antalya ovaları bölgelerinde iç kesimlere doğru genişleyen, Muğla, Aydın ve İzmir illerinin sahil bölgeleri ile bunlara ait Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz ve Bakır Çayı ırmaklarının havzalarını ve suladığı ovaları kapsayan bölümdür. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Kıyı kısımlarda kar yağışı ve don olayları nadir de olsa görülebilir.           

       Orta Anadolu İklimi; İç Anadolu Bölgesinin çukur alanları, platoları ile geçitleri bu alandadır. Genel olarak Orta Anadolu İklimi yazları sıcak ve kışları soğuktur. Yaylalarda ve yüksek dağlık alanlarda soğuk fazladır. Yaz kuraklığının etkisiyle doğal bitki örtüsünü alçak kısımlarda bozkırlar, yüksek kesimlerde ise kuru ormanlar şeklindedir.                                 

       Doğu Anadolu İklimi; Iğdır, Malatya ve Elazığ illerine ait bazı yöreler hariç tüm Doğu Anadolu Bölgesi ile Tokat, Sivas ve Kayseri illerinin yüksek kesimlerini kapsayan bölgedir. Kış mevsimi oldukça soğuk ve uzun sürerken yazlar ise serin ve kısa geçer. Soğuk dönem boyunca bölge çoğunlukla kar altındadır ve don olayları görülür. Yağışlar bakımından ise en yağışlı mevsim ilkbahardır, en kurak mevsim ise yazdır.                                                     

       Güneydoğu Anadolu İklimi; Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Malatya ve Elazığ illerinin ovalarından oluşmaktadır. Yaz mevsimi sıcaklığı çok yüksek, kurak, nispi nem oranı düşük ve uzun, kış mevsimi ılıman, nadiren soğuk ve süresi kısadır.

Karadeniz Geçit İklimi: Karadeniz sahil ardı ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri arasındaki kısım Karadeniz geçit iklimi’nin yayılış alanın ortalama yüksekliği 1281 metredir. Karabük, Kastamonu ve Sinop illerinin yüksek kesimlerinden içerlere doğru derinleşir. Doğal bitki örtüsü olarak geniş yapraklı ve iğne yapraklı ormanlar ile meralar bulunur. Ortalama yıllık sıcaklık 7,8 °C, yıllık toplam yağışı 527 mm, nispi nem ise % 70 civarındadır. Karadeniz iklim tipleri içinde en soğuk olanıdır.
Karadeniz Sahil İklimi; Karadeniz sahilinde Rize’den Trakya’ya kadar olan bu bölgede ortalama yükseklik 462 metredir. Yazlar nispeten serin, kışlar ise ılıman geçmekte, yaz ile kış arasındaki sıcaklık farkı azdır.                                                               Karadeniz Sahil Ardı İklimi; Karadeniz sahil iklimine nazaran daha soğuk; kış, yaz ve sonbahar mevsimleri daha az yağışlıdır.                                                                           

Marmara İklimi; İklim açısından yer yer illere göre farlılıklar görülmektedir.

Ülkemizde bulunan üç bitki coğrafyasından biri olan İran-Turan Bölgesi’nde yer alan Orta Anadolu İklim bölgesinin iklim özellikleri;  Genel olarak Orta Anadolu İklimi yazları sıcak ve kışları soğuktur. Yaylalarda ve yüksek dağlık alanlarda soğuk fazladır. 
 Doğu Anadolu İklimi;  Kış mevsimi oldukça soğuk ve uzun sürerken yazlar ise serin ve kısa geçer. Soğuk dönem boyunca bölge çoğunlukla kar altındadır ve don olayları görülür. Yağışlar bakımından ise en yağışlı mevsim ilkbahardır, en kurak mevsim ise yazdır.               

Güneydoğu Anadolu İklimi;Yaz mevsimi sıcaklığı çok yüksek, kurak, nispi nem oranı düşük ve uzun, kış mevsimi ılıman, nadiren soğuk ve süresi kısadır.                                             

Akdeniz İklimi; Kışlar ılık geçmesine rağmen, yaz-kış sıcaklık farkı fazladır. Ortala  Günlük güneşlenme süreleri kışın 3.5-5.4 yazın ise 10.5- 11.9 saat olmaktadır.                               

Karadeniz İklimi; Karadeniz sahil ve Marmara iklimlerinin sıcaklıkları benzer özellik göstermesine rağmen Marmara yazları biraz daha sıcaktır. Karadeniz sahil ve Karadeniz sahil ardı iklimlerinin yaz sıcaklıkları hemen hemen benzer özellikte iken Karadeniz sahil ikliminin kış ayları daha ılıman geçmektedir. Karadeniz geçit iklimi sıcaklığı en düşük olan bölgedir.

Organik tarım; bitki nöbetleşmesi, yeşil gübre, kompost, “biyolojik zararlı kontrolü”nü içeren ve toprak üretkenliğini sağlamada mekanik işlemlerin yapıldığı, sentetik gübre, pestisit, hormon, hayvan yem katkıları ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanılmadığı tarım yöntemidir. Organik tarımın amacı; toprak ve su gibi doğal çevrenin tarım
faaliyetleriyle kirletilmesini engellemek, temiz malzeme ve teknikler kullanılarak üretilen tarım ürünleri ile insan, hayvan ve çevrenin sağlığı üzerinde olumlu katkı sağlamaktır. Türkiye oldukça büyük ve geniş bir ülkedir. Ekonomik sektörlerin arasında tarım yer almaktadır. Türkiye milli gelirinin %11’ini ve istihdamın ise % 33’ünü tarım sektörü oluşturmaktadır. % 29’u kırsal kesimde yaşayan bir ülke olarak hem doğrudan konvansiyonel tarıma hem de yeni bir düşünce ve uygulama olan organik tarıma büyük önem verilmesi gerekmektedir. Gerek organik gerekse iyi tarım uygulamaları ile doğaya saygılı, doğal kaynakları tahrip etmeyen, kaliteli, besin değeri yüksek ve sağlıklı ürünler elde etmek mümkündür.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi:Bölgenin ekonomisi tarıma dayalıdır. Çok geniş tarım arazilerine sahip olmasına rağmen yağışın fazla olmaması ve sıcaklık ürün yetiştiriciliğini engellemektedir. Arazinin önemli bir kısmı her yıl nadasa bırakılmaktadır. Bölgede Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) sayesinde büyük gelişmeler elde edilmiştir. Organik tarım açısından potansiyeli oldukça yüksektir. 

Bölge hem geleneksel hem de organik tarım açısından potansiyeli en yüksek bölgemizdir. Özellikle kimyasal maddelerin fazla kullanılmaması organik tarım yetiştiriciliğini ön plana çıkarmaktadır. Antepfıstığı ile beraber zeytin ve üzüm gibi ürünlerin organik tarım ile üretilebilmesi önemli bir anlam ifade etmektedir. 

Doğu Anadolu Bölgesi:  Bölgede gerek kimyasal gübre gerekse zirai mücadele ilaçları oldukça az kullanılmakta, bu şekilde organik tarım uygulanmasına uygun araziler bulunmaktadır. Ayrıca organik hayvansal ürünler, özellikle organik bal üretimi çok yaygındır. Organik üretim potansiyeli en yüksek olan bölgelerimizden biridir. 

Karadeniz Bölgesi: Çevre kirliliği, kimyasal gübre ve zirai mücadele ilaç kullanımının henüz tehlikeli boyutlara ulaşmaması organik tarımın uygunluğunu göstermektedir. 

Marmara ve Trakya Bölgesi:  Organik tarım açısından ise özellikle toprak ve su kirliliğinin görüldüğü bölgeler arasında ilk sırayı almaktadır.

Türkiye’deki sıcaklık, yağış miktarı ve yağış rejimi üzerinde özellikle denizlerin önemli etkisi bulunmaktadır. Denizler geç ısınıp geç soğuduğu için kıyı bölgelerimizin iklimi daha ılımandır. Doğru cevap A'dır.

Ortalama yükseltisi fazla olan Türkiye’de yükselti genel olarak batıdan doğuya doğru artarken Doğu Anadolu’da 2000m’nin üzerine çıkmaktadır. Doğru cevap B'dir.