EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ

Toprakların su içerikleri üzerinde; başlıca arazinin topoğrafik durumu, topraktaki bitki örtüsü, toprak tekstürü (bünyesi), toprak strüktürü (yapısı), topraktaki mevcut su miktarı, toprak sıcaklığı ve toprak organik maddesinin cins ve miktarı önemli etki yapar.

Toprak tekstürü, toprağın inorganik içeriklerinin dağılımını gösterir ve toprak bünyesi anlamına gelmektedir.

Toprakta bulunan, devamlı ayrışarak değişen, bitkisel, hayvansal ve toprak canlılarına ait dokularla onların sentez ürünlerini içeren ölü organik maddelerin tümüne humus denir.

Humin olmayan maddeler: Bu grupta maddesel değişimin olmadığı veya çok az olduğu ölü bitkisel, hayvansal veya toprak canlılarına at dokular yer almaktadır.
Toprak organik maddesinin %10-30’u humin olmayan maddelerden oluşmaktadır. Bu grup içerisinde proteinler, azotlu bileşikler, karbonhidratlar, organik asitler, yağlar, vb. yer almaktadır.
Humin maddeler: Toprak organik maddesinin etkin kısmı olup ileri derecede değişime uğramış, koyu renkli, yapısı belli olmayan ve mikrobiyolojik ayrışmaya dirençli olan gruptur. Bu grubu monosakkarit, peptit, fenol ve amino bileşikleri oluşturur.

Toprak organik maddesinin toprak – su
ilişkisindeki etkileri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır:
• Organik madde, kil bünyeli topraklarda toprağın gevşek bir yapı kazanmasını sağlar.
• Kum bünyeli topraklarda organik madde, toprak tanelerini birbirine bağlayarak
toprağın su tutma kapasitesini artırır ve böylece toprak yapısının iyileşmesini sağlar.
• Toprak yüzeyindeki organik madde katmanı yağmur damlalarının toprağa çarpma
hızını azaltır ve bu çarpma etkisi ile meydana gelecek toprak kopma etkisini engeller.
• Toprağın organik madde içeriği, yağmur veya sulama suyunun aşağı tabakalara
sızmasını iyileştirir. Böylece suyun yüzeysel akışa geçmesi ve toprağın bir yerden
başka bir yere taşınması engellenmiş olur.
• Toprağın üst kısmında bulunan organik madde toprak suyunun buharlaşarak kaybını önler

• Toprağın üst kısmında bulunan organik madde toprak suyunun buharlaşarak kaybını önler.

Kuru toprakta kalan ve toprak havasında bulunan toprak suyu türüne Hidroskopik Su denir. Bi­tk­iler çok kurak koşullar dışında bu sudan faydalanamazlar.

Kapiler Su: Toprak ­içer­is­inde yer alan kapiler boşluklarda ve toprak parçacıklarının etrafında bulunan sudur. Kapi­ler su toprak ve su arasındaki­ çekim kuvvet­i ­ile var olur (adhezyon kuvvet­) ve yerçekimi­ kuvvetinden büyük olduğundan aşağıya doğru süzülmez. B­itki­ler ­içi­n en faydalı olan toprak suyu türüdür.

Bileşik su: Toprakta Alüminyum (Al), Demir (Fe) ve Si­li­s (S­) g­ib­i metallerin oksitlerine bağlı olarak bulunan sudur. Bi­tk­iler bu sudan faydalanamazlar.

Toprak-bitki ilişkisinde bitki köklerinin dört önemli görevi vardır. Bunlar;
Bitkileri toprağa bağlamak.
Topraktan su ve mineral maddeleri almak.
Su ve mineral maddelerin alındıkları yerden gövde ve yapraklara kadar taşınmasını sağlamak.
Bitki hormonları ile diğer organik bileşikleri sentezlemek.

Toprak boşluklarının tümüyle su ile dolduğu nem miktarına doyma noktası denir.

Kuru toprakta kalan ve toprak havasında bulunana toprak suyu türüne Higroskopik su denir.

Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinde yayılmasına difüzyon denir.

Toprak-bitki ilişkisinde bitki köklerinin dört önemli görevi vardır:
• Bitkileri toprağa bağlamak,
• Topraktan su ve mineral maddeleri almak,
• Su ve mineral maddelerin alındıkları yerden gövde ve yapraklara kadar taşınmasını saglamak
• Bitki hormonları ile diğer organik bileşikleri sentezlemek.

Bitkilerde sıvı şeklinde su kaybına Gutasyon (Damlama) denir.

Toprağın bulunduğu yerden; yağışlar, sel suları, rüzgâr, çığ vb. etkenlerle taşınması olayına erozyon denir.

Ülkemizde topraklarımız %99 oranında su erozyonu ve %1 oranında rüzgâr erozyonundan etkilenmektedir.

Bitki köklerini ve toprağı istenmeyen çevre faktörlerinden korumak için toprak yüzeyinin organik veya inorganik materyaller ile örtülmesi işlemine malçlama denir.

Doymuş halde bulunan topraktaki su bir yandan evaporasyonla toprak yüzünden kaybolurken bir kısmı da bitkilerin transpirasyonu ile uçup gitmektedir. Bu kayıp zamanla arttığında bitki kökleri topraktan suyu alamaz duruma gelir ve bitkinin turgor basıncı düşer. Toprağın bu haldeki durumuna sürekli solma noktası denir.

Toprakta bitkinin yararlandığı su miktarı, o toprağın tarla kapasitesi ile solma noktası arasında bulunan sudur. Buna faydalı su denir.

Yağışlarla veya sulama ile iyice ıslanan toprağın nem tutma kapasitesi tarla kapasitesi olarak adlandırılır. Bir diğer ifade ile tarla kapasitesi, suya doymuş toprakta fazla suyun akmasından sonra toprakta kalan su miktarıdır. Su tutma kapasiteleri büyük olduğundan killi topraklar ile organik madde içeriği yüksek olan toprakların tarla kapasiteleri de yüksektir. Bu tür topraklar, doygunluğa ulaştıktan sonra hacimlerinin %40’ı kadar suyu tutabilirler.