EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ

Hava sıcaklığı günün saatlerine göre değişiklik gösterir. Bu şekilde günlük sıcaklık değişmelerine termoperiyot adı verilir. kışlık bitkilerin çiçeklenme aşamasına geçebilmek için gelişmelerinin ilk devrelerinde belirli bir süre yüksek, belirli bir süre düşük sıcaklık istemelerine vernalizasyon ya da yarovizasyon adı verilir. Bitkilerin terleme veya solunumları ise transpirasyondur. Güneşin doğuşu ve batışı arasındaki sıcaklık değişimlerine karşı bitkiler uyum sağlamışlardır. Bitkilerin bu şekilde nöbetleşe olarak gece ve gündüz sıcaklıkları arasındaki değişim istemelerine termoperiyodizm denir.

Ürünün tarlada olduğu zaman gelen yağış, nadas zamanında gelen yağıştan; generatif dönemde gelen yağış, vejetatif dönemde gelen yağıştan; Mayıs-Haziran döneminde gelen yağış, Ocak- Şubat döneminde gelen yağıştan daha faydalıdır. Ayrıca bitkilerin tozlanma ve döllenme dönemlerinde gelen yağış döllenmeyi azaltacağından verim düşüklüğüne sebep olmaktadır.

Bitki yapraklarının parçalanması, ağaçların devrilmesi, çiçek, tene ve meyvelerin dökülmesi rüzgarın mekanik etkilerinden, bitkilerde cüceleşme görülmesi rüzgarın morfolojik etkilerindendir. Rüzgarın fizyolojik etkilerinden birisi, transpirasyonu artırarak bitkileri kurutmasıdır.

İklim değişikliğine; enerji üretimi, ulaşım, endüstriyel faaliyetler, tarımsal faaliyetler, orman yangınları ve atıklarından kaynaklanan CO₂ ve metan(CH₄) gazları neden olmaktadır. Kuraklık ise iklim değişikliği neticesinde ortaya çıkmaktadır.

Işıklanma süresi bitkilerin büyüme ve gelişmelerine etkide bulunan başlıca etkenlerden olup gün uzunluğunu ifade etmektedir. Bitkilerin gündüz (ışık) ve gece (karanlık) uzunluğuna göre büyüme ve gelişme gibi fizyolojik olaylarında verdikleri tepkiye fotoperiyodizm, günlük ışıklanma süresine ise fotoperiyot denir. Işık, fotoperiyodik etkisi ile bitki hücrelerinin büyümeleri ve gelişmeleri için önemli bir faktördür.

Bu bitkilerde kritik gece uzunluğu minimum karanlık saat sayısıdır ve çiçeklenme gece uzunluğu, kritik karanlık süresini aştığı zaman ger- çekleşir. Bir diğer deyişle, uzun gün bitkilerinin tam tersine, kısa gün bitkileri 13-14 saat ışıklanma süresinin altındaki sürelerde çiçeklenirler. Bu sürelerin üstündeki ışıklanma sü- relerinde kısa gün bitkilerinde yaprak ve dal sayısında artış, köklerde ise gelişme görülür. Mısır, çilek, soya fasülyesi ve patates bu gruba giren bitkilerdendir.

Güneşin doğuşu ve batışı arasındaki havadaki sıcaklık değişimlerine karşı bitkiler de uyum sağlamışlardır. Bitkilerin bu şekilde nöbetleşe olarak gece ve gündüz sıcaklıkları arasındaki değişim istemelerine ter- moperiyodizm denir. Bazı bitkiler de ekildikten sonra çiçeklenmek için soğuk bir periyot isterler.

Nispi nem doğrudan bitkinin su ilişkilerini, dolaylı olarak ise yaprak büyümesini, fotosentezi, toz- laşmayı, hastalıkların oluşumunu ve sonuç olarak da ekonomik verimi etkiler. Nispi nem düşük olduğunda terleme artar (transpirasyon). Nispin nemin düşük olması sürekli hale gelirse topraktan alınan su, yapraklardan terleme ile olan su kaybını karşılayamaz hale geleceğinden bitki terlemesini azaltmaya çalışır. Bunun için de stomalarını kapatır. Stomanın kısmi ya da tam kapanması ile gaz alışverişi (CO2) engellenir.

Üç saatten fazla devam edip 10 mm’den, 5 saatten fazla devam edip 15 mm’den daha fazla su bırakan yağışlardır. Bitkisel üretim için en yararlı yağış grubu olup aşırı olduğu zaman ise zararlı olabilen yağışlardır. Bu grup yağışlar ilk başladığında su toprağa işlemekte fakat zaman geçtikçe su toprak tarafından alınamayıp yüzeyde birikmektedir.

Bitkiler için en uygun rüzgâr hızı 0-3 m/s’dir. Bu hız ancak bitkilerin yapraklarını oynatır ve herhangi bir zarar ortaya çıkarmaz. Rüzgâr, yaprağın yüzeyine yakın bir yerde bulunan ve sınır tabaka olarak adlandırılan havanın ince nem tabakasını ortadan kaldırarak terle- meyi etkiler. Bu nemli hava yaprakta daha az su farkı oluşturacağından terlemeyi azaltır.

Yağışların az olduğu yerlerde kuraklık yaşanabilmektedir. Yıllık yağış miktarı 400 mm’nin altında olduğu yerler “kurak yerler” olarak tanımlanır. Bu bölgelerdeki bitkiler genellikle bodur olmakta, kuraklık zamanı yavaş bir büyüme göstermekte olup yağmur yağdığında ise büyümeleri hızlanmaktadır.

3 saati aşan sürede 5 mm, 5 saati aşan sürede 10 mm’den az olan yağışlardır. Toprağa işleyen su miktarı daha fazla olduğu için belirli hızın üstünde (5 mm/gün) tarımsal yönden en yararlı olan yağışlardır. Yağan su miktarı, buharlaşan su miktarından fazla ve buharlaşma kaybının az olduğu uzun süreli az yağışlar daha faydalıdır. Bu açıdan kar yağışı bitkiler için faydalı bir yağış türüdür.

Düşük sıcaklığın bitkilerde farklı tepkilere neden olmasında düşük sıcaklığın miktarı ve süresi,sıcaklık düşmesinin ani ya da zamana yayılmış bir biçimde oluşu, bitki morfolojisi, Bitkinin büyüme hızı ve gelişme devresi, bitki bünyesindeki besi elementi ve su miktarı,bitkinin bölge koşullarına uyma özelliği önemli rol oynamaktadır.

Ülkelerin su havzalarının doluluk oranı yağış miktarına bağlı olduğu için iklim değişikliğinin su havzaları ve akiferler üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olması beklenmektedir. Gerçekleştirilen iklim senaryolarında iklim değişikliğinin yeryüzüne düşen yağış miktarını azaltacağı sonucuna ulaşılmaktadır. Yağış miktarındaki değişiklikler, iklim değişikliği nedeniyle artan sıcaklıkların etkisiyle tarım ürünlerinin suya olan ihtiyacını arttıracak fakat ısınmanın artması nedeniyle de kullanılabilir su miktarı azalacaktır.

İklim etmenleri ise enlem derecesi, kara ve denizlerin etkisi, toprak yapısı, yükseklik, rüzgâr yönü, yer şekilleri, bitki örtüsü ve deniz akıntıları gibi faktörlerden oluşmaktadır.

Bir yerin iklimini oluşturan güneşlenme süresi, sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem, yağış gibi hava olaylarının tümüne iklim elemanı denilmektedir.

Geçiş iklimi koşullarına bağlı olarak ürün çeşitliliği en fazla olan iklim bölgesi Marmara iklimidir.

Yarı kurak iklim nedeniyle buğday, arpa gibi tahıllar ile fasulye, nohut gibi baklagiller yetiştirilmesi İç Anadolu Bölgesinde görülmektedir ve İç Anadolu bölgesinde Karasal İklim hakimdir.

Güneş ışınları yeryüzünde elektromanyetik dalgalar oluşturur. Bu elektomanyetik dalgaların % 4’ü ultraviyole, %52’si kızıl ötesi ve %44’ü görünür ışıktır. Bununla birlikte güneş ısınlarının sadece %1-%5’i fotosentez için kullanılır.

Fotosentez olayını gerçekleştiren ışınlar, dalga boyları 400-700 nm arasında olan “görünen ışınlardır.