EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ

Bir yerin iklimini oluşturan güneşlenme süresi, sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem, yağış gibi hava olaylarının tümüne iklim elemanı denilmektedir. İklim etmenleri ise enlem derecesi, kara ve denizlerin etkisi, toprak yapısı, yükseklik, rüzgâr yönü, yer şekilleri, bitki örtüsü ve deniz akıntıları gibi faktörlerden oluşmaktadır. İklim elemanlarının yeryüzüne dağılışı, iklim etmenleri tarafından biçimlendirmektedir.

İklim Bölgesine göre bölgede en fazla üretilen ürünler:
Karasal İklim: İç Anadolu Bölgesi: Yarı kurak iklim nedeniyle buğday, arpa gibi
tahıllar ile fasulye, nohut gibi baklagiller yetiştirilir.
Erzurum-Kars Bölümü: Yazların kısa ve serin geçmesi tarımsal faaliyetleri sınırlamıştır. Buğday, arpa gibi tahıllar yetiştirilir.
Doğu Anadolu ve dağlık yerler: Tahıl tarımı yapılır. Sebze ve meyve üretimi önem taşımaz.
Akdeniz İklimi: Akdeniz iklimine uyumlu olan turunçgiller, zeytin, incir, susam,
pamuk, pirinç, turfanda sebzeler, muz, çekirdeksiz üzüm ve tütün gibi
ürünler yetiştirilir.
Marmara İklimi: Geçiş iklimi koşullarına bağlı olarak ürün çeşitliliği en fazla olan bölgedir. Başlıca ürünleri ayçiçeği, zeytin, tütün, çeşitli sebze ve
meyveler, tahıllar, dut ve fındıktır.
Karadeniz İklimi:  Kış ılıklığına ve bol neme gereksinim duyan çay, fındık, mısır ile tütün, sebze, meyve, keten, kenevir, ayrıca Doğu Karadeniz kıyılarında
turunçgil yetişir.

Elektromenyetik dalgalar bitki büyümesi açısından dokuz bölgeye ayrılmaktadır.
1. Bölge (1000 nm’den daha büyük dalga boyundaki bölge, kızılötesi): Bitkiler üzerinde özel bir etki göstermez. Bitki tarafından absorbe edilen bu radyasyon, biyokimyasal bileşimlere karışmadan sıcaklığa dönüştürülür.

2. Bölge (1000-720 nm): Bitkiler üzerinde özel boy uzatıcı etkileri olan bölgedir. Tohum çimlenmesi ve çiçeklenme bu bölgedeki ışıktan etkilenir fakat absorpsiyon
oranı azdır.

3. Bölge (720-610 nm, görünür ışık): Klorofil tarafından çok hızlı absorbe edilir.
Vejetatif büyümeyi, fotosentezi, çiçeklenmeyi ve tomurcuklanmayı kuvvetli bir şekilde etkiler.

4. Bölge (610-510 nm, görünür ışık): Bitki pigmentleri tarafından daha az absorbe edilen bölge olduğundan vejetatif büyüme ve fotosentez üzerinde daha az etkiye sahiptir.

5. Bölge (510-400 nm, görünür ışık): Klorofil tarafından en yüksek absorpsiyonun gerçekleştiği bölgedir ve vejetatif büyüme ve fotosentez üzerinde çok büyük etkisi vardır.

6. Bölge (400-380 nm, UV/görünür ışık): Işığın bitki pigmentleri tarafından alınmaya başladığı bölgedir.

7. Bölge (380-315 nm, UV/görünür ışık): Bitki üzerinde olumlu veya olumsuz bir
etki göstermez.

8. Bölge (315-280 nm, UV): Bitkilere çok büyük zarar vermez fakat renk solması
görülür.

9. Bölge (280 nm’den daha kısa dalga boyundaki bölge, UV): Bitkiler için çok zararlıdır.

Işıklanma süresi bitkilerin büyüme ve gelişmelerine etkide bulunan başlıca etkenlerden olup gün uzunluğunu ifade etmektedir. Bitkilerin gündüz (ışık) ve gece (karanlık) uzunluğuna göre büyüme ve gelişme gibi fizyolojik olaylarında verdikleri tepkiye fotoperiyodizm, günlük ışıklanma süresine ise fotoperiyot denir. Işık, fotoperiyodik etkisi ile bitki hücrelerinin büyümeleri ve gelişmeleri için önemli bir faktördür.

Kısa gün (uzun gece) bitkileri: Bu bitkilerde kritik gece uzunluğu minimum karanlık saat sayısıdır ve çiçeklenme gece uzunluğu, kritik karanlık süresini aştığı zaman gerçekleşir. Bir diğer deyişle, uzun gün bitkilerinin tam tersine, kısa gün bitkileri 13-14 saat ışıklanma süresinin altındaki sürelerde çiçeklenirler. Bu sürelerin üstündeki ışıklanma sürelerinde kısa gün bitkilerinde yaprak ve dal sayısında artış, köklerde ise gelişme görülür. Mısır, çilek, soya fasülyesi ve patates bu gruba giren bitkilerdendir.

Bitkiler uyum sağladıkları sıcaklık ve nem koşullarının dışındaki ortamlarda normal büyüme ve gelişme gösteremezler. Bitkilerin gelişmelerini sürdürebilmeleri için istedikleri sıcaklıklar birbirinden farklıdır. Bitkilerin sıcaklık istekleri yetişme dönemlerine göre değişiklik gösterir. Bitkilerin büyük kısmı 7-38 °C sıcaklıklar arasında optimum gelişmelerini sürdürmektedirler.

Bitkilerin toprak üstü organlarının sıcaklığı havanın sıcaklığına bağlıdır. Özellikle kış aylarında hava sıcaklığının düşmesi ile bitkinin gövde sıcaklığı da düşer. Bu düşüşün bir sonucu olarak özellikle de ağaç gövdelerinde büzülmeler görülür. Ani sıcaklık düşülerinde bu büzülmeler kabuklarda yarıklar şeklinde kendini gösterir. Don olaylarının yaşandığı günlerde ise toprak üzerinde de bir don tabakası oluşur. Bu tabaka toprak içindeki suyu yukarı doğru çeker. Su ile beraber bitki kökleri de çekilir. Bu durum devam edip bitki kökleri 8-10 cm kadar toprak dışına çıktığında bitkiler ölür. Çoğu zaman da yukarı çekilirken bitki kökleri kopar ve bitkinin ölümüne neden olur. Buna “don kesmesi” adı verilir. Don kesmesini önlemek için tarlalarda su birikintilerini önlemek gerekir.

Hava nemi, güneşten gelen ve topraktan radyasyonla yansıtılan ışınların büyük bir bölümünü tutarak yeryüzünün hem aşırı ısınmasını, hem de soğumasını önler. Nispi nem doğrudan bitkinin su ilişkilerini, dolaylı olarak ise yaprak büyümesini, fotosentezi, tozlaşmayı, hastalıkların oluşumunu ve sonuç olarak da ekonomik verimi etkiler. Nispi nem düşük olduğunda terleme artar (transpirasyon). Nispin nemin düşük olması sürekli hale gelirse topraktan alınan su, yapraklardan terleme ile olan su kaybını karşılayamaz hale geleceğinden bitki terlemesini azaltmaya çalışır. Bunun için de stomalarını kapatır. Stomanın kısmi ya da tam kapanması ile gaz alışverişi (CO2) engellenir. Bu durum ise bitkide
solgunluk yaratır, meyve iriliğini olumsuz etkiler ve meyve kabuğunun kalınlaşmasına neden olur. Bitkilerin rüzgâr alan tepe alanlarda yavaş büyüme gösterirken nemli kuytu alanlarda daha hızlı büyüme göstermelerinde nispi nemin etkisi büyüktür.

Uzun süreli az yağışlar: 3 saati aşan sürede 5 mm, 5 saati aşan sürede 10 mm’den az olan yağışlardır. Toprağa işleyen su miktarı daha fazla olduğu için belirli hızın üstünde (5 mm/gün) tarımsal yönden en yararlı olan yağışlardır. Yağan su miktarı, buharlaşan su miktarından fazla ve buharlaşma kaybının az olduğu uzun süreli az yağışlar daha faydalıdır. Bu açıdan kar yağışı bitkiler için faydalı bir yağış türüdür.

Rüzgârın bitkiler üzerine olan olumsuz etkileri mekanik, fizyolojik ve morfolojik olmak üzere başlıca üç grupta toplanır.
Rüzgârın mekanik etkisi: Rüzgâr hızı arttıkça bitkilere mekanik olarak zarar verir.
• Rüzgâr hızı 10 m/s olunca küçük ağaç dallarını oynatır.
• Rüzgârın hızı 20m/s’ ye çıkınca ağaçların büyük dalları sallanır, tarla bitkileri
yere yatar, çiçek, tene ve meyveler dökülür, bitki yaprakları parçalanır.
• Rüzgârın hızı 40 m/s olunca ağaçlar devrilir (Resim 2.6)
Rüzgârın fizyolojik etkileri
• Transpirasyonu artırarak bitkileri kurutur
• Dalların eğilip bükülmesi ile hücreler arasında bulunan suyun dışarı atılmasını
sağlar.
• Toprakta bulunan suyu buharlaştırdığından bitki, kökleri vasıtasıyla su ihtiyacını karşılayamaz ve kurur.
Rüzgârın morfolojik etkisi: Bitkiler rüzgârın kurutucu etkisinden kendilerini koruyabilmek için stomalarını kapatır. Bu durum normal gaz alış verişini engellediği için bitkilerde büyüme ve gelişme durur. Rüzgâr nedeniyle CO2’i bol olan hava az olan hava ile yer değiştirir. Bu nedenle bitkilerin fotosentez hızları düşer ve büyüme yavaşlar. Rüzgârı bol yerdeki bitkilerde cüceleşme görülür.

Bir yerin iklimini oluşturan güneşlenme süresi, sıcaklık, basınç, rüzgar, nem, yağış gibi hava olaylarının tümüne iklim elemanı denilmektedir. İklim etmenleri ise enlem derecesi, kara ve denizlerin etkisi, toprak yapısı, yükseklik, rüzgar yönü, yer şekilleri, bitki örtüsü ve deniz akıntıları gibi faktörlerden oluşmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Farklı iklim elemanlarının bulunması farklı güneşlenme süresi, sıcaklık, basınç, rüzgar, nem, yağış isteyen bitki türlerinin yetişmesini sağlamaktadır. Bu sebeple farklı iklim elemanlarının bulunduğu bir coğrafyada ürün çeşitliliği fazla olur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Marmara bölgesi geçiş iklimi koşullarına bağlı olarak ürün çeşitliliği en fazla olan bölgedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Fotosentez, yeşil bitkilerin havadan alınan karbondioksit ve topraktan alınan suyu güneş ışığı enerjisi yardımı ile klorofil pigmenti katalizörlüğü altında birleştirerek çeşitli organik maddelerin oluşturması şeklinde tanımlanmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

510-400 nm dalga boyu klorofil tarafından en yüksek absorpsiyonun gerçekleştiği bölgedir. Vejetatif büyüme ve fotosentez üzerinde çok büyük etkisi vardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Sıcaklık arttıkça nispi nem azalır. Kış aylarında sıcaklığının düşmesi ile bitkinin gövde sıcaklığı da düşmektedir. Sıcaklık arttıkça bitkinin solunum hızı da artar. Sıcaklık, en uygun büyüme sıcaklığını aştığında fotosentez ve solunum dengesi bozulur ve bu nedenle büyüme yavaşlar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yüksek nispi nem meyve kabuklarının incelmesine, meyvelerin sulu ve yumuşak, sebzelerin gevrek ve iri olmasına, mantari hastalıkların çıkmasına ve şiddetinin artmasına, tozlanmanın engellenmesine, hasadın gecikmesine ve ürünlerin depolama sürelerinin kısalmasına neden olur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Rüzgar transpirasyonu artırarak bitkileri kurutur. Bu sebeple rüzgarlı bir bölgede yetişen bitkilerin su ihtiyacı daha fazladır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Fasulye ışıklanma süresine göre nötr bir bitkidir.

Aynı boylama sahip bölgeler, diğer faktörler değişmediği sürece aynı ışık şiddetine maruz kalırlar.