EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 4

Yüzme Evresi: Derinliğin yaklaşık 20 cm’lere kadar azaldığı yerlerde nilüfer (Nymphaea sp.), su sümbülü (Eichhornia sp.), su mercimeği (Lemna sp.) gibi yüzen bitkilerin alana yerleşerek öncü türlerin yerini alma evresidir.

Sucul bitki süksesyonu sırasında bataklık bitkilerinin ortamdan uzaklaştığı taban suyunun yakın olmasından dolayı Carex sp., Juncus sp., Cyperus sp., gibi çayır türlerinin yaygın olduğu evreye Kofalık evresi denir.

Çayır ve mera ekosistemlerinin belli başlı ögeleri su şekilde sıralanabilir;
• Abiyotik (cansız) maddeler; toprak, su, kaya, çevrede bulunan temel organik ve inorganik bileşikler,
• Üreticiler, ototrof organizmalar; fotosentez yapan yeşil bitkiler,
• Tüketiciler, heterotrof organizmalar; diğer canlılarla beslenenler,
• Ayrıştırıcılar; genelde bakteri ve mantarlar olup ölü protoplazmik kompleks bileşikleri daha basitlerine parçalayanlar.

Bitki örtüsü, toprak ve doğal kaynaklara zarar vermeden en fazla hayvansal ürünü elde etme amaçlı otlatma alanlarının kullanımının planlamasına ve planların uygulanmasına mera amenajmanı denilmektedir. Planlama ve uygulamalarda esas alınacak hususlardan bazıları su şekildedir:
• Belirli genişlikteki bir alanda, belirli bir süre içerisinde doğal kaynaklara zarar vermeden otlatılabilecek en çok hayvan sayısına otlatma kapasitesi denir. Meralarda otlatılan hayvan sayısı ile meraların ürettiği yem miktarı arasında denge kurulmalı ve genellikle üretilen yem n yarısının otlatılması oranı ile mera kapasiteleri belirlenmelidir.
• Otlatma mevsimi veya otlatma dönemi, bitki türlerinin otlama olgunluğuna geldiği dönem başlamalıdır.
• İki otlatma arasında yeterli dinlendirme yapılmalı ve otlatmaya son verme tarihine dikkat edilmelidir.
• Otlatmaya düşük rakımlı yerlerden başlanmalı ve yüksek rakımlı alanlara doğru çıkılmalıdır.
• Meralardaki bitki örtüsünün yapısına uygun hayvan türleri ile otlatma yapılmalıdır. Örneğin, taban mera veya buğdaygillerin çoğunlukta olduğu meralarda sığırların, gen s yapraklı bitki türlerine sahip engebeli alanlarda koyunların ve çalılık vejetasyonlarda ise keçilerin otlatılması bitki örtüsünün iyi değerlendirilmesi açısından oldukça önemlidir.
• Mera parsellerindeki bitkilerin durumuna ve ekolojik koşullara göre uygun olarak otlatmanın sağlanmasına üniform otlatma den r. Hayvanların mera üzerinde sevk ve idaresini uygun bir şekilde temin ederek üniform otlatma sağlanmalıdır.
• Meralarda otlatma baskısını azaltmak için tarla arazileri içerisinde rotasyon meraları oluşturulmalıdır.
• Tespit ve tahdit işlemi yapılan köylerde gerekli vejetasyon etütleri yapılarak mera amenajman ve ıslah haritaları oluşturulmalıdır.
• Mera ıslahı ve amenajmanı konusunda çiftçiler eğitilmeli ve fonlarla desteklenmelidir.
• Terk edilen tarım alanları başta olmak üzere toprak yapısı ve topoğrafik yapısı uygun alanlarda yapay meralar oluşturulmalıdır.

Engebeli, meyilli, taban suyu derinde, otsu veya çalımsı bitki türlerinden meydana gelen vejetasyon ile kaplı, evcil ve yabani hayvanlar için doğal otlatma alanları mera olarak adlandırılır.

Genellikle düz, taban suyu seviyesi yüksek, yılın bazı dönemlerinde su basan, sık ve uzun boylu kendine özgü bitki türleri bulunan ve biçilmeye uygun alanlara çayır denir.

Farklı bitki türlerinden oluşan, belirli bir bölgede yasayan, birbirleri ve çevresel faktörlerle sürekli ilişki içerisinde olan bitki topluluğuna bitki örtüsü denir.

Doğal yollarla oluşmuş bitki örtüsünün yangın, tarla açma, otlatma, erozyon gibi nedenlerden dolayı tahrip edilmesi sonucu oluşan alanlarda zamanla yeniden bitki örtüsünün gelişmesine subser denir.

Çayırlar taban suyunun yüksek olduğu nemli alanlar, meralar ise taban suyunun derin oldugu kurak alanlardır. Çayırlar düz, meralar ise engebeli alanlarda oluşmaktadır. Çayırlar biçilmeye, meralar ise otlatmaya uygun alanlardır.

Bitki topluluklarının düzenli bir biçimde birbirini takip ederek mevcut alanı kaplamasına süksesyon denir.

Ekolojide kullanılan ekolojik piramit ya da enerji piramidi kavramının ilk basamagını üreticiler (yesil bitkiler, bazı bakteriler ve protistler) yani ototrof canlılar oluşturmaktadır ve bu canlılar güneş enerjisini fotosentez yolu ile kimyasal enerjiye çevirerek depolamaktadır.

Heterotrof organizmaların yani besinini dışarıdan alan organizmaların ilki birincil tüketiciler yani otoburlar (herbivor) piramidin ikinci basamagını olustururlar.

Enerji piramidinin üçüncü basamağını etçiller yani ikincil tüketiciler oluştururlar.

İklim, toprak ve diğer çevresel faktörler ile biyotik ilişkiler, bitki topluluklarının dengeli bir seviyeye ulaşıncaya kadar değişimine neden olmaktadır. Bitki topluluklarının düzenli bir biçimde birbirini takip ederek mevcut alanı kaplamasına sıralı değişim ya da süksesyon denir. Bir diğer deyişle, belli bir zaman periyodunda belli bir alanda farklı bitki türlerinin birbirini izlemesi, zamanla zayıf türlerin yerini baskın türlerin almasıdır.

Çıplak kayalar veya kumullar üzerinde başlayan ve doruk (klimaks) bitki örtüsü ile sonlanan kurak bitki gelişimidir. Suyun yetersiz olduğu durumlarda başlayan süksesyonların farklı gelişim safhalarına kseroser denir.

Bir ekosistem içerisinde bulunan çeşitli türlerin ya da tür topluluklarının çevreleri ile arasındaki ilişkileri araştıran bilim dalına sinekoloji denir. Ekosistemler içinde yaşayan tür toplulukları, bunların yapısı, işlevleri ve değişimleri çayır ve mera sinekolojisinin araştırma kapsamı içinde yer almaktadır.

Çayır ve mera ekosistemlerinin belli başlı ögeleri şu şekilde sıralanabilir;
Abiyotik (cansız) maddeler; toprak, su, kaya, çevrede bulunan temel organik ve inorganik bileşikler. Üreticiler, ototrof organizmalar; fotosentez yapan yeşil bitkiler. Tüketiciler, heterotrof organizmalar; diğer canlılarla beslenenler. Ayrıştırıcılar; genelde bakteri ve mantarlar olup ölü protoplazmik kompleks bileşikleri daha basitlerine parçalayanlar.

Yaş çayırlar, yaz mevsimi süresince yaş ve nemli topraklar üzerinde doğal olarak gelişen üç köşeli otlar ve sazların yoğun bulunduğu alanlardır. Dağ çayırları: Daglık meralarda çok küçük alanlarda ya da bölge koşullarına göre daha geniş alanlarda biçilecek ölçüde bitki örtüsünün geliştiği çayırlardır. Yayla çayırları: Derin ve nemli toprakların bulunduğu yaylalarda gelişen çayırlardır. Orman çayırları: Orman ağaçlarının altında veya ormanlık alanlar içerisindeki boşluklarda gelişen biçilmeye elverişli çayırlardır. Biçenekler: İlkbahar mevsiminde otlatmadan sonra tekrar büyüyerek biçilen çayırlardır.

Meralar da çayırlar gibi yapay veya doğal oluşmaktadır. Yapay meralar; nemli veya kurak koşullarda, mera veya tarla arazilerinde uzun veya kısa süreler için insanlar tarafından ekilerek oluşturulan yüksek verimli yem alanlarıdır. Kıraç meralar kurak ve besin maddesi bakımından fakir topraklarda oluşurlar ve Türkiye’nin büyük bir kısmı bu tür meralara sahiptir.

Çevre koşullarının herhangi bir nedenle mevcut bitki türlerinin normal bir şekilde büyüme ve gelişme ihtiyacını karşılayamayacak derecede değişmesi veya en üst seviyede- ki bitki örtüsünden aşırı bir şekilde yararlanılması durumunda bitki örtüsünde bozulma başlamaktadır. Meraların bilimsel ve teknik dayanağı olmadan gelişigüzel ve ekonomik olmayan bir şekilde otlatılması, kontrolsüz otlatmadır ve düzensiz otlatmaya devam edildiği sürece mera bozulması kaçınılmazdır.