EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 11

Toprakta bitkinin yararlandığı su miktarı, o toprağın tarla kapasitesi ile solma noktası arasında bulunan sudur. Buna faydalı su denir.

Yağışlarla veya sulama ile iyice ıslanan toprağın nem tutma kapasitesi tarla kapasitesi olarak adlandırılır. Bir diğer ifade ile tarla kapasitesi, suya doymuş toprakta fazla suyun akmasından sonra toprakta kalan su miktarıdır. Su tutma kapasiteleri büyük olduğundan killi topraklar ile organik madde içeriği yüksek olan toprakların tarla kapasiteleri de yüksektir. Bu tür topraklar, doygunluğa ulaştıktan sonra hacimlerinin %40’ı kadar suyu tutabilirler.

Toprak boşluklarının tümüyle su ile dolduğu nem miktarıdır. Bu koşulda bitki kökleri yeterli oranda hava alamazlar. Toprak-su-bitki ilişkilerinin anlaşılabilmesi için toprak tarafından tutulan suyun tanımlanmasında doyma noktası, tarla kapasitesi, sürekli solma noktası ve faydalı su terimlerinin bilinmesinde fayda vardır.

Arazilerin topoğrafik durumları arazi yüzeyinin şeklini gösterir. Topoğrafik açıdan araziler eğime göre düz veya eğimli araziler olarak iki gruba ayrılır. Düz araziler, eğimi %4’den küçük olan arazilerdir. Bu arazilerde bulunan topraklarda suyun tutulması ve aşağı katmanlara doğru süzülmesi daha iyidir. Eğimli arazilerde ise su eğim nedeniyle kolaylıkla eğim yönünde akışa geçer. Bu nedenle toprağa sızan miktar az olur

Organik madde, kil bünyeli topraklarda toprağın gevşek bir yapı kazanmasını sağlar. Kum bünyeli topraklarda organik madde, toprak tanelerini birbirine bağlayarak toprağın su tutma kapasitesini artırır ve böylece toprak yapısının iyileşmesini sağlar. Toprak yüzeyindeki organik madde katmanı yağmur damlalarının toprağa çarpma hızını azaltır ve bu çarpma etkisi ile meydana gelecek toprak kopma etkisini engeller. Toprağın organik madde içeriği, yağmur veya sulama suyunun aşağı tabakalara sızmasını iyileştirir. Böylece suyun yüzeysel akışa geçmesi ve toprağın bir yerden başka bir yere taşınması engellenmiş olur. Toprağın üst kısmında bulunan organik madde toprak suyunun buharlaşarak kaybını önler.

Toprakta su; sızan su, kapiler su, higroskopik su, bileşik su, su buğusu ve taban suyu olmak üzere altı farklı türde bulunur. Higroskopik su kuru toprakta kalan ve toprak havasında bulunan toprak suyu türüdür. Bitkiler çok kurak koşullar dışında bu sudan faydalanamazlar.

Difüzyon: Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinden yayılması şeklinde tanımlanmaktadır.

Transpirasyon hızının değişimi bitkideki fizyolojik değişmeler arasında yer almaktadır. Morfolojik değişiklikler 

Kök hücre zarlarında incelme, Kök tüylerinin üremesinin durması, Köklerde dallanmanın azalması, kökteki kuru madde ağırlığının azalması, köklerin derinlere doğru gidememesi ve yaprak gibi toprak üstü yüzeyi ve sayısındaki azalma olarak sıralanabilir.

Köklerde dallanmanın azalması, yapı ve biçimsel bir değişiklik olması nedeniyle fizyolojik değil, morfolojik değişmeler arasında yer alır.

Erozyon, toprağın bulunduğu yerden; yağışlar, sel suları, rüzgâr, çığ vb. etkenlerle taşınması olayıdır. Toprakların yok olmasına sebep olan etkenlerin başında erozyon gelmektedir. Erozyon sebebi ile toprağın verimi azalmakta, besin maddeleri yok olmakta, sular kirlenmekte, ürünlerde verim ve kalite düşmektedir.

Bitki köklerini ve toprağı istenmeyen çevre faktörlerinden korumak için toprak yüzeyinin organik veya inorganik materyaller ile örtülmesi işlemine malçlama adı verilir.

Genel olarak bitki tarafından alınan su miktarı suyun alınmasında uygulanan gücün, suyun toprakta tutulmasını sağlayan fiziksel güçten yüksekliği oranında artar. Toprağın doyma noktasına yaklaşması, tarla kapasitesinin azalması bitkilerin su almasını güçleştirici faktörlerdir. Ayrıca faydalı su miktarının artması bitkilerin alması için gerekli suyu hazır hale getirir.

Toprak tekstürü toprakların inorganik içeriklerinin dağılımını gösterir.

Toprağın organik madde içeriği, yağmur veya sulama suyunun aşağı tabakalara sızmasını iyileştirir. Böylece suyun yüzeysel akışa geçmesi ve toprağın bir yerden başka bir yere taşınması engellenmiş olur.

Bitkiler higroskopik su ve su buğusundan çöl ortamı gibi çok kurak ortamlar dışında faydalanamazlar.

Su ile doymuş topraklarda kök gelişmesi oksijen eksikliği nedeniyle büyük oranda sınırlanır.

Toprak içi havasının oksijen miktarı azalıp karbondioksit miktarı arttığında kök hücre zarlarının geçirgenliği azalması bitkilerde görülen fizyolojik değişimlerdendir.

Saksıda bulunan domates, odada güneş gören bir noktaya yerleştirilir ve üzerine plastik bir torba geçirilir ise kısa bir süre sonra yaprak uçlarında oluşan su kaybı sıvı şeklinde olduğu için gutasyondur.

Yağış ve sel olaylarının fazla yaşandığı bahar aylarında erozyonun önlenmesi için toprak yüzeyinin bitkilendirilmesi gerekir. Bunun için hasat sonrası sap ve saman gibi bitki artıkları tarlada bırakılmalı, anız yakılmamalıdır. Anız yakmak, topraktaki faydalı mikroorganizmaları ve canlıları öldürmekte, anızla birlikte topraktaki organik maddeler de yandığı için toprağın verimi düşmektedir.

Malçlama bitki köklerini ve toprağı istenmeyen çevre faktörlerinden korumak için toprak yüzeyinin organik veya inorganik materyaller ile örtülmesi olarak tanımlanan bir kültürel erozyon önleme işlemidir.