EĞİTİM TARİHİ

Bir toplumda düzenli, planlı, zamanı ve mekânı belli, hedef kitlesi ve amacı belirgin, idari kontrol altında yapılan resmî eğitime “örgün eğitim” denir.

Bunun dışında kalan, kesin bir plan ve programdan mahrum, zamanı ve mekânı çok kesin olmayan, hedef kitlesi ve amacı dağınık olan, hayat boyu devam eden eğitime de “yaygın eğitim” denir.

Osmanlı Devleti’nin örgün eğitim kurumları, başta medreseler olmak üzere, Sıbyan/mahalle mektepleri, Enderun Mektebi ve farklı seviyelerdeki askerî okullardır.

Bunun yanında bütün toplum kesimlerine hitap eden yaygın eğitim kurumları vardır. Camiler, mescitler, ribat, tekke, zaviye, kervansaray, ahi teşkilatları, loncalar, kütüphaneler, sahaflar ve kitapçı dükkânları, âlim ve devlet adamlarının ev, konak ve sarayları ile kahvehaneler, başta gelen yaygın eğitim ya da halk eğitimi mekânlarıdır.

Tasavvuf hayatı yaşayan grupların şehirdeki mekânlarına daha çok tekke, köy ve kasabalardakine ise zaviye ya da dergâh, denilmiştir.

Tasavvuf tarihçisi Mustafa Kara’ya göre tekke eğitiminin temel özellikleri şunlardır: Tekke eğitimi zorunlu değildir, belli bir yaş sınırı yoktur, her tekke için mutlaka bir mürşid gereklidir. İnsanlar için mürşidi aramak, bulmak gereklidir. Burada birebir eğitim verilir

Kervansaray ve han, yolcuların rahat etmeleri için inşa edilen yerlerdir. Burada yolculara din, dil, ırk farkı gözetmeksizin hizmet verilir, emniyet içinde olmaları sağlanırdı. Aynı zamanda han ve kervansaraylarda ibadet edilebilir, dileyen başkalarından ilim öğrenebilirdi.

Sıbyan mektebi, hemen her mahallede bulunan, varlıklı kişiler tarafından yaptırılan, isteğe bağlı olarak 5-7 yaşından 10-12 yaşlarına kadar kız ve erkek çocukların birlikte gittiği, temel dinî bilgilerin (ilmihal, Kur’an) öğretildiği eğitim mekânlarıdır.

Medrese 1000’li yıllarda Gazneliler zamanında ortaya çıkmıştır.

Kanuni Dönemi’nde Osmanlı medreselerinin en üst düzeyini teşkil eden Darüşşifa, Darüttıp ve Darülhadis gibi ihtisas/uzmanlık medreseleri kurulmuştur.

nderun yetenek ve ilgilerine göre ayrılmış farklı bölümlerden oluşurdu. Burada hem saray hizmetleri öğrenilir hem de uygulanırdı. On altıncı asırda Enderun’da yedi farklı bölüm vardı:

Küçük oda, Büyük oda, Doğancılar koğuşu, Seferli koşuğu, Kilerciler koğuşu,  Hazine koğuşu, Has oda koğuşu.

Çocukların ilk eğitim mekânında yabancılık çekmemesi için özellikle tasarlanan yapılar sıbyan mektepleridir ve bu yapılar çocuk psikolojisi ve pedagojisi açısından hayli önemlidir. Cevap B seçeneğidir.

Genel medreselerde fen bilimlerinden astronomi, matematik, coğrafya vb. dersleri okutan hocalar olmuştur ve bu ilimlerin okutulması seçmeli olup hocanın bilgi ve ilgisine bağlıdır. Bu tür derslere genel medreselerde temel derslere “yardımcı dersler”, “koltuk dersleri” gözüyle bakılmıştır. A, B, D ve E seçenekleri genel medreselerde okutulan İslami ilimler arasındadır. Bu sebeple doğru cevap C’dir.

Muvakkithanelerde ve rasathanelerde matematik, fizik ve astronomi eğitimi yapılmıştır. Ancak bu ihtisas medreseleri gelişerek ve genişleyerek devam edememiştir. Doğru cevap E’dir.

Bu dönemde medreseler yedi mertebeye ayrılmıştır. Bu ayrışma, medresedeki hocaların ve talebelerin aldıkları maaşa göre yapılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Verilen bilgi birçok eyalet merkezinde bulunan Hâric Medreselerine ait olduğundan cevap C seçeneğidir.

Hâric Medreselerinde ders veren müderrislere 20 ya da 30 akçe gündelik verildiği için bunlara “yirmili” ve “otuzlu medreseler” de denir.

Medreseyi bitirene hocası tarafından verilen belgeye icazetnâme denir. Cevap B seçeneğidir.

Kur’an-ı Kerim’in çok farklı okuma teknikleri ve usulleri vardır. Bu usullerin öğrenildiği ve hafızlık eğitiminin yapıldığı yerlere Darülkurrâ (okuma evi) denilmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Enderun’da bulunan Meşkhânede farklı müzik aletlerini çalabilen yetenekli müzisyenler yetişmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bu döneme dair en önemli eseri Künhü’l-Ahbâr olan tarihçi, şair, devlet adamı Gelibolulu Mustafa Âli’dir. Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın eseri ise Marifetnâme’dir. Yanlış eşleştirmenin verildiği seçenek E’dir.

Osmanlı Devleti’nin örgün eğitim kurumları, başta medreseler olmak üzere, Sıbyan/mahalle mektepleri, Enderun Mektebi ve farklı seviyelerdeki askerî okullardır. Loncalar ise yaygın eğitim kurumları arasında sayılmaktadır.