EĞİTİM TARİHİ

sabah namazından hemen sonra

İbn-i Sina

12.yy

I ve III

113

İmam-ı Şafii, Ahmed bin Hanbel, İmam-ı Malik ve daha birçok âlimin yetiştiği medreseler Irak medreselerdir?

Türk eğitim tarihinde medrese deyince ilk akla gelen ve kurulan vakıfların bina yapımı, müderris ve talebelere maaş verilmesi; hadis, fıkıh, vaaz ve tasavvufla uğraşanlara, imam, müezzin, hademe ve muhtaçlara yardım edilmesi gibi görevler üstlendiği medreseler Nizamiye Medreseleridir.

Aynalarda ışıkların kırılması kanunlarını ortaya koyan(İbn-i Heysem), göz ameliyatlarını ilk kez fennî usullerle yapan (Razi), dünyanın döndüğünü, maddenin yapısını, ay ve güneş tutulmasının hesaplarını yapan (Gazali), hastalıkların mikroplardan geldiğini ilk bulan (İbn-i Sina) adlı alimdir.

İhtiva ettiği hizmetler bakımından cömertlik, mertlik ve mürüvvet manalarına gelen fütüvvet teşkilatının daha da gelişmiş bir şekli olarak görülen, sonraları esnaf ve sanatkârlar birliğine unvan olarak verilen kurum ahiliktir.

Neredeyse her konuda bir sözü olan “Her şey dünyanın merkezine düşüyor. Bu da gösteriyor ki, o merkezde çekicilik var. İşte bu yer çekimi, yeryüzündeki nesnelerin dışarı fırlamasına mani olmaktadır.” diyerek yer çekimi kanununu Newton’dan yüzyıllar önce tespit eden ve  Dünya çapının tayinini de ilk kez yapan bilim insanı Biruni'dir.

Bir şeyi gerçek hâliyle bilmek anlamındaki ilm kökünden türeyen talim birine bilgi öğretmek demektir. Bilgi öğretme işini yapana muallim, bilgi öğrenene müteallim denir.Ders veren kimseye müderris, ders okutulan yere medrese adı verilir. Doğru yolu göstermek anlamında irşâd kelimeleri daha çok dinî alanlarda yaygın eğitim hizmetleri için kullanılır.Doğru cevap A şıkkıdır.

Hz. Peygambere ve daha sonra dört halifeye dinî ve din dışı konularda her şey sorulabiliyordu. Onların cevap veremedikleri meseleleri diğer sahabelerden öğrenirlerdi. Ayrıca Basra, Kufe, Mısır, Mekke ve Medine’deki mescidler ve âlimlerin evleri birer ilim yuvası hâline geldi.Emevî halifeleri, çocuklarını dil, belâgat, şiir ve hitabet gibi konularda daha iyi yetişmeleri için bedeviler arasına gönderirdi. Nitekim Muâviye b. Ebi Süfyan oğlu Yezîd’i bu maksatla Bâdiye’ye yollamıştı.Türkler, neslin devamını sağlayan çocuğa çok önem verdikleri gibi, onun terbiyesi ve yetişmesi hususunda da hassasiyet gösterirlerdi. Devletin devamının teminatı kabul ettikleri şehzadelere daha çok ehemmiyet verirlerdi. Bu düşünceler içinde olan Selçuklu hükümdarları, oğullarına, dinî, millî, manevî ilimlerin yanında; idari, mali, askerî ve siyasi işleri öğretmek için ümerâdan birini atabeg/ atabey ünvanıyla hoca tayin ederler ve istikbalin hükümdarlarını en iyi şekilde yetiştirmeye çalışırlardı.Şehzadelerin idari uygulamada yüksek rütbeli bir görevli nezaretinde eğitimi Osmanlılarda da devam etmiş, bu kimseye “lala” adı verilmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Bağdat şehrinde kurulan kütüphane ve çeviri birimlerinden oluşan bir bilim merkezidir.Abbasi halifesi Harun Reşid (763-809) ve yerine geçen oğlu Memun (786-833) tarafından bir merkez kuruldu.Abbasi halifeleri, Beytülhikme’de çalışan bilim adamlarına yüksek maaşlar, hatta çevirdikleri her kitabın ağırlığınca altın verdiler.Zaman içinde gelen bazı halifeler özellikle felsefi eserlerin çevirilerinin İslami düşünce üzerinde zararlı etkileri olduğunu düşünerek bu türdeki eserlerin çevrilmesini kısıtlasa da söz konusu merkez uzun yıllar çalıştı.Bu merkez, Moğollar’ın 1258’de Bağdat’a girmesi ve buradaki tüm birikimi talan etmesiyle ihtişamını kaybetti. Ancak etkileri ve kazanımları uzun yıllar devam etti. Doğru cevap E şıkkıdır.

Fâtimîler, ilk olarak Kahire’de Ezher Camii’ni inşa ettiler. Yapımına 970’te başlanıp iki yılda tamamlanan camide Şia’nın İsmailî koluna ait bilgiler okutulmakta bu mezhebin dinî ve siyasi ilkelerini tanıtmak amacıyla burada sürekli toplantılar yapılmaktaydı. Fâtımîler’in kendi doktrinlerini yayma gayreti, asıl 1005 yılında Hâkim-Biemrillâh’ın Kahire’de kurduğu Dârülhikme’de görülmektedir.Eyyûbîler’in iktidara gelişiyle birlikte propaganda merkezi olmaktan çıkarıldığı için canlılığını kaybeden ve bir süre ihmale uğrayan Ezher, her şeye rağmen ilmî faaliyetlerin merkezi olmayı sürdürdü. Daha sonra yönetimi ele geçiren Memlükler ve Osmanlılar devrinde Ezher’e vakıf tahsisi ve yeni medreselerin ilavesiyle buradaki ilmî hayat canlandırıldı ve bu külliye Sünnî çizgide faaliyetini sürdürdü.

Yerleşik hayata geçiş ve örgün eğitim kurumlarının yaygınlaşması, eğitimle hedeflenen insan tipinin değişmesi gibi sebepler, Karahanlılarda döneminde yoğun bir eğitim faaliyetine sebep oldu. Fethedilen beldelerde yapılan cami ve mescidler, eğitim mekânı olarak başlıca rol oynadı. Bölgenin, askerlerin yoğun olarak bulunduğu yerler olması dolayısıyla ribatların eğitim faaliyetleri açısından önemi büyüktür. Daha çok sınır karakolu olarak yapılan ribatlar, fetihler sonucu sınırların daha ileri noktalara taşınmasıyla birer eğitim kurumu oldu. Birçok eserde kervansaray ve hankah ile eş anlamlı olarak kullanılan ribatlar, genellikle dört tarafı surlarla çevrili, içlerinde geniş bir avlusu bulunan; mescit, aşhane, yatakhane, hamam, şifahane, ayakkabıcı ve ahırlar gibi birçok hizmet bölümünden oluşan yapılardı. X. yüzyılda sayıları bir hayli artan ribatlar, zamanla Selçuklu medreselerinin şekillenmesinde de rol oynadı. Karahanlılardan kalan başlıca ribatlar içinde Ribatımelik, Daya Hatun Kervansarayı, Akçakale Kervansarayı sayılabilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Türk eğitim tarihinde medrese deyince Nizamiye medreseleri akla gelir. Daha önceden de medrese benzeri kurumlar açılmış olmasına rağmen, bunların sürekli hâle gelip kurumsal bir yapıya kavuşmasının Selçuklu Türkleri ve bunların meşhur veziri Nizamülmülk’le bağlantılı olmasıyla ilgilidir. Nizamiye Medreseleri’ne adını veren Nizamülmülk, Sultan Alparslan ve sonra oğlu Melikşah döneminde vezirlik yaptı. Eğitimin sistemli olarak medreselerde yapılmasını sağlayarak eğitim tarihi açısından önemli bir gelişmeye imza attı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Bu medreselerin en eskisi Konya’da II. Kılıçarslan zamanında (1156- 1192) yaptırılan Altunaba Medresesi’dir.Yine Konya’da Şerif Mesud, Sırçalı, Karatay medreseleri, Sivas ve Tokat’ta Gökmedrese, Kırşehir’de Caca Bey bu dönemde inşaa edilmiştir.Dânişmendliler, Artukoğulları ve Anadolu Selçuklularına ait medreselerin bir kısmı zamanla harap oldu. Dânişmendli hükümdarı Nizâmeddin Yağıbasan’ın yaptırdığı medreselerden Niksar’daki ile Tokat’taki Çukur Medrese kısmen ayakta kaldı. Artuklular da, Diyarbekir, Mardin, Urfa ve Gaziantep’te medreseler inşa ettirdiler. Anadolu Selçukluları; Sincanlı (Afyon), Ertokuş (Isparta, Atabey) gibi medereseleri inşaa etmişlerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Hindistan taraflarında eğitim kurumlarına medresenin yanı sıra camia, dârülulûm, dersgâh, dâr, mekteb, kalıç gibi adlar da verilmiştir. Genellikle küçük eğitim kurumlarına medrese, farklı ilim dallarında eğitim veren büyük kurumlara camia ve dârülulûm denilmekte, dersgâh ise daha küçük medreseler için kullanılmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Memlükler dönemi medreselerinde görevlilerin durumu ve görevleri şöyleydi: Hadis hocalarına muhaddis, şeyhü’l-hadîs ve şeyhü’r-rivâye deniyordu. Müfessir Kurân-ı Kerim ayetlerini açıklar; müderris, talebeye ders anlatır; muîd, müderrise yardımcı olurdu. Müfîd, ders çalışmaları esnasında öğrencilere yardım eder; müntehî, tartışılan konularda araştırma yapardı.Kâtibü’l-gaybe, talebelerin devam durumunu izlerdi. Zâbitü’l-esmâ, öğrencilerin kaydıyla ve onların derse ilgisini takiple görevliydi. B şıkkıdında verilen eşleşme yanlıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Ünlü Türk tasavvuf şairi ve düşünürüdür. Taptuk Emre dergâhında kırk yıl kalmış, kendi deyimiyle pişmiştir. Anadolu’nun Türkleşmesinde etkin rol oynamıştır. Bugün bile kolaylıkla anlaşılan arı bir Türkçeyle şiirler söylemiştir. Yunus Emre’nin şiirleri Dîvân’ında toplanmıştır. Yunus Emre şiirleriyle Türkçenin zenginleşmesinde, kültür ve değerlerin gelecek nesillere Türkçe olarak aktarılmasında önemli rol oynamıştır. Doğru cevap E şıkkıdır.