Türkiye Cumhuriyetin’de Eğitim

Osmanlı eğitim mirasının güçlü tarafları:

• Batı tipi/modern bir eğitim sistemi kuruldu.
• Fransız eğitim sisteminden örnek alınan 1869 Nizamnamesi’yle öğretim birliği için hukukî zemin oluşturuldu.
• Modernitenin temel değerleri eğitim sistemini etkilemeye başladı.
• Eğitim alanındaki felsefi ve kuramsal gelişmeler yakından izlendi. Eğitimciler telif ve tercüme eserler vermeye, süreli yayınlar neşredilmeye başlandı.

Osmanlı eğitim mirasının zayıf tarafları:

• Okullaşma oranı çok düşüktü (ilköğretimde %20’den az, diğer kademelerde daha düşük)
• Medreseler hariç bütün genel okullar Maarif Nezaretinin çatısı altında toplandı. Fakat devlet yabancılar ve gayrimüslimler tarafından açılan okulları kontrol altına alamadı.
• Medreseler 1910’lu yıllara kadar hiçbir yenileştirme programına tabi tutulmadı ve âdeta kendi kaderlerine terk edildi.
• Modern eğitim kurumlarının toplam içindeki oranı oldukça düşüktü.

Türkiye Cumhuriyeti eğitim sisteminin dayandığı esaslar, Mustafa Kemal Atatürk’ün görüşleri; Türk eğitimini yeniden yapılandıran yasal düzenlemeler ve uygulamalar; parti ve hükûmet programları; eğitim şuraları ve bunlara öncülük eden kongre ve komisyonların kararları; AB Müktesebatı şeklinde sıralanabilir. Ayrıca, birçok yasa ve yönetmelik, sistemin yapısı ve işleyişi üzerinde farklı derecelerde etkili olmuştur.

Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in ilanından sonra verdiği söylev ve demeçlerde kurulacak yeni eğitim sisteminin nasıl olması gerektiğine dair düşüncelerini açıklamış; bilhassa millîlik, laiklik, bilimsellik, ferdin ve toplumun ihtiyacına görelik, eşitlik ve cumhuriyetçilik gibi ilkelere vurgu yapmıştı.

Türkiye Cumhuriyeti anayasalarında eğitime ilişkin -veya eğitimi ilgilendiren- hükümler şöyle özetlenebilir: 1) Her türlü eğitim ve öğretim faaliyeti, Türkiye Cumhuriyeti’nin anayasalarda ifadesini bulan temel niteliklerine uygun olmak zorundadır. 2) Her türlü eğitim ve öğretim, devletin denetim ve gözetimi altında olmak kaydıyla serbesttir. 3) İlköğretim, kız ve erkek tüm Türk çocukları için mecburidir. Eğitim ve öğretim, devlet okullarında parasızdır. 4) Eğitim ve öğretim, çağdaş bilim ve eğitim ilkelerine uygun olmalıdır.

Türk milli eğitim sisteminin temel ilkeleri:

• Eğitim hakkı
• Genlik ve eşitlik
• Atatürk İnkılapları ve Türk milliyetçiliği
• Bilimsellik
• Okul ve ailenin iş birliği
• Ferdin ve toplumun ihtiyaçları
• Fırsat ve imkan eşitliği
• Demokrasi eğitimi
• Planlılık
• Her yerde eğitim
• Yöneltme
• Süreklilik
• Laiklik
• Karma Eğitim

Türkiye Cumhuriyeti - Avrupa Birliği [AB] ilişkilerinin hukuki temeli, nihai hedef olarak Türkiye’nin tam üyeliğinin gerçekleşmesini öngören 1963 tarihli Ankara Ortaklık Anlaşması’na dayanmaktadır.

Eğitim sistemini yapısal olarak düzenlemeye yönelik ikinci adım, 1926 yılında 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’un yürürlüğe girmesi olmuştur. Bu Kanun, Maarif Vekâleti örgütünün bütünüyle ilgili tanımlamalar yapmak yerine Cumhuriyet’in eğitim misyonu bakımından önemli bazı stratejik yenilikler getirmiştir. Bunlardan sistemin yapısıyla ilgili olanları şunlardır:

• Maarif Vekâletinin sürekli bilimsel danışma ve karar alma birimi olarak Talim ve Terbiye Dairesi kurulmuştur. Adı birkaç kez değişmiş olan bu daire, 1983 yılında Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı adını almıştır.
• Millî Eğitim Bakanı’nın daveti üzerine belirlenecek gündemle ilgili konuları müzakere edip tavsiye kararları almak için tüm paydaşların temsilcilerinin katıldığı Maarif Şurası toplanması hükme bağlanmıştır. Şura ilk toplantısını 1939 yılında yapmıştır.
• Bakanlık bünyesinde dil ile ilgili çalışmalar yürütmek üzere bir Dil Heyeti kurulmuştur.
• Türk eğitim sistemine Maarif Mıntıkası [Eğitim Bölgesi] adıyla bir yerinden yönetim modeli getirilmiştir. Yasa uyarınca birkaç il gruplandırılarak bir Maarif Mıntıkası oluşturulmuş, başlarına da birer Maarif Emini atanmıştır. 1927 yılında başlayan Maarif Mıntıkası uygulaması 1931 yılında kaldırılmıştır.

MEB merkez örgütü bakan, Bakan Yardımcıları, Talim ve Terbiye Kurulu, ana hizmet birimleri, danışma ve denetim birimleri ile yardımcı birimlerden oluşmaktadır.

Bakanlık örgütünün en üst amiri olan bakan, Bakanlığı, anayasaya, kanunlara, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Programına ve Cumhurbaşkanlığınca belirlenen politika ve stratejilere uygun olarak yönetmekle yükümlüdür.

Örgün eğitim; belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla, okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir.

Yaygın eğitimin özel amacı, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademeden çıkmış vatandaşlara, örgün eğitimin yanında veya dışında; okuma - yazma öğretmek, eksik eğitimlerini tamamlamaları için sürekli eğitim imkânları hazırlamak; çağımızın bilimsel, teknolojik, iktisadi, sosyal ve kültürel gelişmelerine uymalarını sağlayıcı eğitim imkânları hazırlamak; millî kültür değerlerimizi koruyucu, geliştirici, tanıtıcı, benimsetici nitelikte eğitim yapmak vs.dir.

Bugün mesleki ve teknik öğretim okulları; erkek teknik öğretim okulları, kız teknik öğretim okulları, ticaret ve turizm öğretimi okulları, din öğretimi okulları, çok programlı liseler ve sağlık eğitimi okullarından oluşmaktadır.

Yükseköğretimin amacı, “ülkenin bilim politikasına, toplumun yüksek düzeyde ve çeşitli kademelerdeki insan gücü gereksinimine göre öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yetiştirmek, bilimsel alanlarda araştırmalar yapmak”, bunların sonuçlarını toplum ve insanlığın hizmetine sunmaktır.

İlköğretmen okulları, köy muallim mektepleri, köy eğitmen kursları, köy öğretmen okuları ve köy enstitüleridir.

Cumhuriyet Dönemi’nde üç yıllık eğitim enstitüleri ve eğitim fakülteleri ortaokullara öğretmen yetiştiren temel kurumlar olmuştur.

Cumhuriyet Dönemi’nde genel liselere öğretmen yetiştiren başlıca kurumlar klasik yüksek öğretmen okulları, ikinci nesil yüksek öğretmen okulları ve eğitim fakülteleridir.

1990’ların ikinci yarısında, YÖK - Dünya Bankası iş birliği ile gerçekleştirilen Millî Eğitimi Geliştirme Projesi ile eğitim fakültelerinde de köklü bir yeniden yapılanma süreci başlatılmıştır. Bu yapılanmanın beraberinde getirdiği düzenlemeler şunlardır:

1) Eğitim fakültelerindeki öğretmen yetiştiren programlar yeniden düzenlenmiştir. Bu çerçevede ortaöğretim sosyal, fen ve matematik alanlara öğretmen yetiştiren programları, fen - edebiyat fakültelerinin ilgili programları ile birlikte yürütülmeye başlanmıştır. 2) Eğitim fakültelerinde kalan öğretim elemanlarına, yapılanmanın ruhuna uygun olarak, genel ve özel öğretim -veya alan eğitimi üzerine çalışma yükümlülüğü getirilmiştir. 3) 1997’de zorunlu kesintisiz sekiz yıllık temel eğitime geçilmesine paralel olarak ilköğretime öğretmen yetiştiren programlar yeniden düzenlenmiş; karşılığı bulunmayan alanlarda yeni programlar açılmıştır. 4) Bu yıllarda Millî Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında, eğitim fakültelerindeki yeniden yapılanmaya paralel olarak, eğitim fakültelerinde özel öğretim dersleri veren/verecek öğretim elemanlarının eğitilmesi/yetiştirilmesine yönelik önemli bir girişimde bulunulmuştur. 5) Ortaöğretime öğretmen yetiştirenler hariç, eğitim fakülteleri öğretmen yetiştirme programları standart hâle getirilmiştir. 6) Eğitim fakültelerine öğretmen yetiştirmeye dönük yerli ve yabancı yayınlar ile öğretim materyal ve teknolojilerinin sağlanması yolunda gelişmeler kaydedilmiştir. 7) Eğitim fakülteleri ve programlarının akreditasyonu için altyapı oluşturulmuş ve hatta fakültelere pilot ziyaretler yapılmıştır. Fakat projenin sona ermesi nedeniyle bu çalışmalar sahipsiz kalmıştır. Akreditasyon çalışmaları Eğitim Fakülteleri Dekanlar Konseyi [EFDEK] tarafından 2012 yılında tekrar başlatılmıştır.

Türkiye’de Millî Eğitim Bakanlığı tarafından gerekli görülen alanlarda pek çok yaygın eğitim programı yürütülmektedir. Bu programlar, genel ve mesleki teknik eğitime ait olmak üzere iki gruba ayrılır. Geçmişte genelde Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından planlanan bu programlar, Bakanlık merkez örgütün yeniden yapılandırılmasıyla Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından ve illerde halk eğitim başkanlığı aracılığıyla yürütülür.Yaygın eğitim programları ilçe bazında halk eğitim merkezleri aracılığıyla uygulanır. 

Ortaöğretimin amacı, öğrencilere asgari ortak bir genel kültür vermek, birey ve toplum sorunlarını tanıtmak ve çözüm yolları aramak, ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak bilinci kazandırarak öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda hem yükseköğretime hem mesleğe/iş alanlarına ve geleceğe hazırlamaktır.