Eski Çağ’da Eğitim

Yazının bulunmasından Roma devletinin MS 395 yılında ikiye ayrılışına kadar olan dönem, Eski Çağ ya da İlk Çağ (Antik Çağ) olarak adlandırılır

Tarihte okula benzer ilk yapıların Sümerler tarafından kurulduğu varsayılmaktadır. Sümer medeniyetine ait bulunan tabletlerde okul günlükleri, hikâyeleri ve faaliyetlerine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Buna göre Sümer’de, daha çok dinî ve mesleki nitelikte okullar açılmıştır. Memleketin, özellikle de saray ve mabetlerin iktisadi ve idari ihtiyaçları için memurlar yetiştirmek gerekli görülmüştür. Bu sebeple okullarda yazı yazmak ve hesap tutmak önemli sayılmıştır. Sümer okullarında bilimsel ve edebî dersler okutulurdu. Okulun asıl amacı Sümer dilinin nasıl yazılacağını öğretmekti. Sümer okullarında sıkı bir disiplin vardı. Okul sabahın erken vakitlerinde başlar, akşam vaktine kadar devam ederdi ve mutlaka tatil günleri vardı. 

Babil ve Asurların son dönemlerinde kadın ve çocuk eğitimine yönelik bir değişim ve çöküntü meydana gelmiştir. Çocukların eğitiminde bir düzen kalmamıştır. Bu dönemde okullarda daha çok dinî musiki ön plana çıkmıştır. Yakın bölgedeki diğer pek çok kültür ve medeniyet bunlardan etkilenmiştir.

Antik Mısır medeniyetinin eğitim ve bilim alanındaki en önemli icadı hiyeroglif adı verilen resim yazısıdır. 

Mısırlılar, özellikle mühendislik ve astronomi bilimlerinde hayli ileriydiler. Güneş takvimini icat etmişler ve güneşin hareketlerini, yıl, ay, gün olarak hesaplamışlardır. Tabiat ilimleriyle de uğraşarak, kimya ve fizik alanında büyük icatlar yapmışlardır. Tıpta ise pek çok hastalığın ameliyatı yapılacak düzeyde gelişme sağlanmıştır.

Mısır’da eğitimle ilgili en eski metinlerden biri Ptah-Hotep tarafından kaleme alınmıştır. Eserin amacı, gençlere vazifelerini öğretmenin yanında, onların diğer toplumlarla ilişkisini sağlamak; aile, devlet ve toplum hayatındaki görevlerini hatırlatmaktı. Bu dönemin önemli eğitimcilerinden biri Ani’dir. Oğluna yazdığı eğitim içerikli öğüt mektuplarıyla bilinmektedir. Ani, bu öğütlerinde özellikle ana babaya saygı, kadınlara adil davranma üzerinde durmuştur

Antik Mısır’ın eğitim sisteminde günümüz vakıf sistemine benzeyen yapıların olduğu bilinmektedir. Burada öğrencilerin maddi ihtiyaçları karşılanırdı. Yatılı ya da sadece okula gidip gelme şeklinde eğitim yapılırdı. Bu uygulama özellikle dinî okullar için söz konusuydu. Zaten eğitim büyük ölçüde din adamlarının marifetiyle gerçekleşiyordu. Rahipler birçok bilginin kaynağı olan kutsal kitabı okuma ve yorumlama hakkına sahiplerdi. Bunların dışında kimse, kutsal metinleri okuyamaz, yorumlayamaz ve oradan hükümler çıkaramazdı. Eğitimde yoğun bir dinî etki vardı. Bu etki sanat ve toplumsal hayatı da etkilemiştir.

İran sınıfsal yapısı olan bir topluma sahiptir. İran toplumu asilzâdeler, muğlar ve halk tabakası olarak ayrışır. Bu ayrışma farklı biçimlerde bugüne kadar gelmiştir.

İranlıların dinî ve ahlaki eğitiminde güçlü ve devamlı etki yapan kişi Zerdüşt idi. İran kültür ve medeniyetinin özünü oluşturan Zerdüştlükte toplumsal hayatın düzeni ve korunması önemli bir yer tutar. Öldükten sonra dirilmeye ve bu dünyadaki eylemlerin karşılığını görme benzeri bir dinî inanç sistemi olduğu için, temizliğe, düzene, hak ve adalete önem verilirdi. Aynı zamanda çalışmak, gayret etmek ve insanlarla iyi geçinmek de bu inancın temel prensipleriydi. Onun için aileye, evlenmeye, aile içi geçinmeye sıkı kurallar getirilmiştir. Özellikle toplumun ahlak bakımından kötü yollara düşmemesi açısından sert tedbirler alınmıştır. Çocuk sahibi olmak ve büyütmek de son derece önemli görülmüştü. Onun için toplumda kadının önemli bir yeri vardı.

Eski İran toplumunun eğitiminde dil ve edebiyat önemliydi. Sarayda mutlaka okuma yazmadan sonra İran tarihi ve edebiyatı öğretilirdi. Özellikle hukuk ön planda yer alırdı. Çocukların, hukuk bakımından gelişmesi için mahkemelere götürülür ve duruşmaları izlemeleri sağlanırdı. Ticari ve mali işlere ilişkin de eğitimlerin verildiği bilinmektedir.

Babil, Asur ya da Mısır’dan öğrendikleri yazıyı daha da geliştirmişler ve deniz yoluyla başka kültürlere yaymışlardır. Fenikelilerin geliştirdikleri 22 harflik alfabe, önce Yunan’a sonra İtalya ve derken bütün Avrupa’ya geçmiştir.

Yahudi şeriatının kutsal metni olan Tevrat’ın okunduğu, yorumlandığı ve toplum yararına hükümlerin çıkarıldığı Haham okulları, İbranilerin en önemli eğitim kurumlarıdır. 15-16 yaşını bitiren çocuklar buraya alınırlar ve sıkı bir dinî eğitimden geçirilirlerdi. Zira bunlar din adamı olarak yetişeceklerdi. Eğitim dili İbranice olup skolastik bir yöntem uygulanmaktaydı. Bu okullarda dinî eğiminin alt yapısı olarak görülen dil, güzel konuşma, yazma ve tartışma sanatının yanında geometri, kozmografya ve tarih de okutuluyordu. 

Hun Türklerinin yazı kullandıklarına dair bilgiler vardır. İlk kullandıkları yazı hiyeroglif cinsindendi ve resimle ifade ediliyordu. Aradan yüzyıllar geçtikten sonra yazıda gelişmeler oldu. Saka, Uygur ve Göktürklerdeki gelişkin dil, edebiyat ve kültür kurumlarının kökenleri Hunlara dayanır. Hunlar, demir, bakır, altın gibi madenleri hayatın birçok alanında kullanmışlardır. Buradan hareketle el sanatları
ve zanaatta gelişmeler olmuş, güzel eserler meydana getirmişlerdir. Bunlara “step sanatı” denmiştir

Antik Dönem Çin’de, cemaat okulları, kanton okulları, büyük kasaba okulları ve büyük şehir okulları olmak üzere farklı türde okullar bulunurdu.

Hint kast sisteminin temel tabakaları: Brahmanlar, Kşatriyalar, Vaysiyalar ve Südralardır

Hint krallarından Rama’nın çocuk eğitimiyle ilgili yazdığı bir kitap, pedagoji tarihinin ilk çocuk psikolojisi eseri olarak kabul edilir. Burada çocuğun farklı zamanlardaki psikolojik hâlleriyle ilgili tasvirler yapılmıştır.

1. Canlı olan hiçbir şeyi öldürmemek.
2. Başkasının karısına, kızına dokunmamak, saygı göstermek.
3. Başkasının malına dokunmamak.
4. Yalan söylememek.
5. Sarhoş eden her türlü içkiden sakınmak.

Antik Yunan’da “kalokagathie” hem temiz hem de güzel bir ruh ve ahlak birlikteliğini ifade eder.
Bunun sağlanabilmesi için jimnastik ve müzik eğitimine çok önem verilirdi.

Zengin aileler çocukları için “eğitici, mürebbiye ya da bakıcı” anlamına gelen “pedagog” tutarlardı. Pedagog, çocuğun davranış ve zihinsel bakımdan gelişmesi için her zaman görevi başında olurdu. Güzel havalarda çocukları şehre çıkarır, kırlarda gezdirir, eğlendirirdi. Çocukların iyi alışkanlıklar edinmesini sağlar ve onları ahlakını bozacak şeylerden korurdu. Pedagoglar, genelde esirlerden temin edildiği için, çocuklar onlara kötü davranabilirdi. Anne baba da her zaman çocuğunu haklı
görürdü. Çocuk, okul çağına gelince, pedagogun görevi biter, okula gönderilirdi.

Platon (Eflatun)’un kurduğu felsefe okulunun adı Akademia, Aristo’nun kurduğu okul ise Lyse (Lise)’dir.

Trivium: Sofistlerin icat ettiği Gramer, Retorik ve Diyalektik derslerinin derin bir şekilde öğretildiği eğitim dönemine denir.

Quadrivium: Hellenistik Dönem’de “Trivium” eğitim sisteminin üzerine eklenen dört disiplini ifade eder. Bunlar: Aritmetik, Geometri, Astronomi ve Müziktir.

Roma mediniyetinin eğitim, sanat, edebiyat vb. alanlarda yetiştirdiği en önemli isimler: Cicero, Seneca, Quintilianus, Plutarch’tır.