EĞİTİM TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Kaçarlar Hanedanı (Erken Modern Dönem)'de, Osmanlı Devleti ve Mısır’da olduğu gibi İran’da da modernleşme süreci askerî reformlarla başlamıştı. 1797-1834 yıllarında saltanat süren Feth Ali Şah, İngiltere ve Fransa’dan teknik donanım ve eğitim hizmeti aldı; Avrupa’ya çok sayıda öğrenci gönderdi. Tahran’da modern eğitim veren birkaç medrese açtı. Fakat 19. yüzyılın üçte birinden daha uzun süre ülkeyi yöneten Feth Ali’nin reformları, toplum bir yana ordu ve bürokrasiyi dönüştürmekten çok uzaktı. 

Bu modernleşme girişimleri İran’ı yarım yüzyıla yakın bir süre yöneten Nâsırüddîn Şah zamanında (1848-1896) da bir süre devam ettirildi. Askerlik, tıp, mühendislik ve yabancı diller gibi sahalarda yükseköğretim kurumları açıldı. İlk modern üniversite/medrese onun zamanında (1851) kuruldu. Laik eğitim yapılan medreseye yüklenen misyon, bir yandan ülkenin gelişimine katkıda bulunurken diğer yandan da ulemanın nüfuzunu kırmaktı.

19. yüzyılda Mısır’da modern bir devlet kurmak isteyen Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve halefleri, geleneksel eğitim kurumlarının toplumdaki nüfuzunu açık veya gizli bir tehdit olarak görmüşler; verdikleri eğitimi amaç ve kapsam yönünden ilerlemeye engel kabul etmişlerdi. Nitekim Mehmed Ali Paşa’nın ilk icraatlarından biri küttâbların vakıflarına el koyarak mali bağımsızlıklarına son vermek oldu; halefleri devletin imkânlarını modern ilkokulların açılması için kullandılar.

Gaspıralı, Rusya’nın gelişmesinde mo- dern eğitimin oynadığı rolü yaşayarak görmüş; Osmanlı reformlarını, özellikle eği- timdeki usul-i cedide hareketini iyi izlemişti. Ona göre Türk dünyasının tümüyle özgür ve gelişmiş bir varlık olarak dünya milletleri arasında saygın bir yer edinebilmesi için her şeyden önce “dilde, fikirde ve işte birlik” içinde olması gerekiyordu.

Fakat tek başına bu ne mümkün ne de yeterliydi. Çünkü İslam coğrafyasının diğer bölgeleri gibi Türk dünyası da Batıyla mücadele etmek için gerekli nitelikli insan gücü, bilimsel bilgi birikimi, teknolojik donanım ve ekonomik güce sahip değildi. Bunlara sahip olmanın yolu bütün İslam/Türk dünyasında çağdaş eğitim felsefe ve kuramlarına dayanan, Gaspıralı’nın ifadesiyle “usul-i cedide” uygun yeni bir sisteminin inşa edilmesinden geçiyordu. Gaspıralı yeni sistem oluşturulurken eski sistemin de ıslah edilmesini öneriyordu.

İngiltere

Elitist

Bangladeş

Dokuz yüzyıl

Gaspıralı İsmail Bey

Kırım Tatarıydı

İngiliz İşgal Yönetimi

1922

%5

Fransız geleneğine göre yapılandırıldı

1775

Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyun

Fransızca

Dârülmuallimât

Galatasaray L

1848

14