EĞİTİM TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

nderun yetenek ve ilgilerine göre ayrılmış farklı bölümlerden oluşurdu. Burada hem saray hizmetleri öğrenilir hem de uygulanırdı. On altıncı asırda Enderun’da yedi farklı bölüm vardı:

Küçük oda, Büyük oda, Doğancılar koğuşu, Seferli koşuğu, Kilerciler koğuşu,  Hazine koğuşu, Has oda koğuşu.

Çocukların ilk eğitim mekânında yabancılık çekmemesi için özellikle tasarlanan yapılar sıbyan mektepleridir ve bu yapılar çocuk psikolojisi ve pedagojisi açısından hayli önemlidir. Cevap B seçeneğidir.

Genel medreselerde fen bilimlerinden astronomi, matematik, coğrafya vb. dersleri okutan hocalar olmuştur ve bu ilimlerin okutulması seçmeli olup hocanın bilgi ve ilgisine bağlıdır. Bu tür derslere genel medreselerde temel derslere “yardımcı dersler”, “koltuk dersleri” gözüyle bakılmıştır. A, B, D ve E seçenekleri genel medreselerde okutulan İslami ilimler arasındadır. Bu sebeple doğru cevap C’dir.

Muvakkithanelerde ve rasathanelerde matematik, fizik ve astronomi eğitimi yapılmıştır. Ancak bu ihtisas medreseleri gelişerek ve genişleyerek devam edememiştir. Doğru cevap E’dir.

Bu dönemde medreseler yedi mertebeye ayrılmıştır. Bu ayrışma, medresedeki hocaların ve talebelerin aldıkları maaşa göre yapılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Verilen bilgi birçok eyalet merkezinde bulunan Hâric Medreselerine ait olduğundan cevap C seçeneğidir.

Hâric Medreselerinde ders veren müderrislere 20 ya da 30 akçe gündelik verildiği için bunlara “yirmili” ve “otuzlu medreseler” de denir.

Medreseyi bitirene hocası tarafından verilen belgeye icazetnâme denir. Cevap B seçeneğidir.

Kur’an-ı Kerim’in çok farklı okuma teknikleri ve usulleri vardır. Bu usullerin öğrenildiği ve hafızlık eğitiminin yapıldığı yerlere Darülkurrâ (okuma evi) denilmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Enderun’da bulunan Meşkhânede farklı müzik aletlerini çalabilen yetenekli müzisyenler yetişmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bu döneme dair en önemli eseri Künhü’l-Ahbâr olan tarihçi, şair, devlet adamı Gelibolulu Mustafa Âli’dir. Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın eseri ise Marifetnâme’dir. Yanlış eşleştirmenin verildiği seçenek E’dir.

Osmanlı Devleti’nin örgün eğitim kurumları, başta medreseler olmak üzere, Sıbyan/mahalle mektepleri, Enderun Mektebi ve farklı seviyelerdeki askerî okullardır. Loncalar ise yaygın eğitim kurumları arasında sayılmaktadır.

Osmanlı Devleti’nin, kuruluşundan itibaren birçok örgün ve yaygın eğitim kurumlarına sahip olduğu görülür. Osmanlı Devleti’nin örgün eğitim kurumları, başta medreseler olmak üzere, Sıbyan/mahalle mektepleri, Enderun Mektebi ve farklı seviyelerdeki askerî okullardır. Bunun yanında bütün toplum kesimlerine hitap eden yaygın eğitim kurumları vardır. Camiler, mescit­ler, ribat, tekke, zaviye, kervansaray, ahi teşkilatları, loncalar, kütüphaneler, sahaflar ve kitapçı dükkânları, âlim ve devlet adamlarının ev, konak ve saray­ları ile kahvehaneler, başta gelen yaygın eğitim ya da halk eğitimi mekânlarıdır.

Cami, bir Müslüman beldesinin en belirgin göstergesidir. Dolayısıyla Müslü­man beldelerde merkezî konumu daima camiler belirlemiştir. Toplum, büyük öl­çüde camiye göre örgütlenmiştir. Osmanlı klasik döneminde meydana gelen kül­liyelerin de en büyük unsurlarından biri camiler olmuştur. Dolayısıyla medreseler ve diğer eğitim merkezleri büyük ölçüde cami çevresinde bulunmaktadır. Süley­maniye, Ayasofya, Fatih, Selimiye medreseleri bunun en güzel örneğidir. Medrese ile cami arasında sıkı bir ilişki vardır. Medrese hocaları aynı zamanda camilerde de dersler vermişlerdir.

İslam’da ibadet yerinin en yaygın adı camidir. Tekkelerde de tıpkı medresede olduğu gibi İslami ilimler okutulur ve uygula­nırdı. Burada asıl önemli olan kalplerin eğitilmesidir. Kervansaray ve han, yolcuların rahat etmeleri için inşa edilen yerlerdir. Burada yolculara din, dil, ırk farkı gözetmeksizin hizmet verilir, emniyet içinde olmaları sağlanırdı. Aynı zamanda han ve kervansaraylarda ibadet edilebilir, dileyen başkalarından ilim öğrenebilirdi. Osmanlı Dönemi’nde bazı âlimlerin evleri aynı zamanda okuldur. Özel­likle sıbyan mektebi, ho­canın evi ya da evine en yakın yer olarak düzen­lenirdi.

Medrese, ders okutulan yer anlamındadır.

Osmanlı klasik dönemi ihtisas medreseleri: Darülhadisler, Darüttıplar/Darüşşifalar, Darülmesnevîler ile Darülkurrâlar’dır.

İslami ilim ve eğitim kurumu olan medresenin temel amacı, İslam’ın temel inanç ve amel hükümlerinin öğretilmesi, zamanın ve bölgenin şartlarına göre geliştiril­mesi ve günlük hayata uygulanabilmesi/uyarlanabilmesi için gerekli düzenleme­lerin yapılmasıdır.

Medreselerin bozulmaya başlamasında birinci sebep, siyasetin ulemaya ve ilmî ortamlara müdahale etmesi ve onları denetim altına alma politikalarıdır. İkinci olarak, ilimlerin bir bütün olarak öğrenilmesinde riyazi (matematik­sel) ilimlere olan ilginin azalması, hatta dışlanmasıdır. Üçüncü bir sebep, medrese içindeki yükseltmelerde hatır, gönül, kayırma ve rüşvetin yaygınlaşması; hak etmeyenlerin itibar ve mevki elde etmeleridir. Dördüncü bir sebep, medreselerde ilmî çalışma yapanların dış dünyaya kapalı kalmaları, özellikle Avrupa’da meydana gelen bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip etmemeleri, çalışmalarını onlarla karşılaştırmamalarıdır. Beşinci bir sebep ise medrese talebeleri arasında baş gösteren disiplinsizlik ve ayaklanmalardır.

Enderun Mekte­bi II. Murat döneminde oluşmuş ve Devletin son zamanlarına kadar başarılı bir şekilde eğitim vermeye devam etmiştir. Devşirme yaşı yedi sekiz yaşından on altı, on yedi yaşlarına kadar olabilmiştir ve bütün bu işlemler sıkı bir kayıt alma sistemiyle gerçekleşmiştir. Müslüman ailelerin çocukları çok uzun süre devşirilmemiştir. Enderun Mektebinde yetişecek çocuklar ileride sadrazam dâhil üst düzeyde devlet adamı olabilirdi.