EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

Motivasyon bir gereksinim veya daha genel bir ifadeyle uyaran çerçevesinde ortaya çıkan güdü ile başlar. Bu aşamada davranışı gerçekleştirme çabası söz konusudur. Güdü davranışa, davranış başarılı ise belli bir amaca öncülük eder; amaç elde edildiğinde güdü, hiç değilse geçici olarak giderilir ve durum belli bir rahatlamaya yani doyuma neden olur.

Birincil güdüler, dürtü kaynaklı fizyolojik temelli öğrenilmemiş güdülerdir; insanlar da dahil olmak üzere her hayvan türü için ortaktır. Çoğu doğuştan gelen fakat cinsellikte olduğu gibi bazıları olgunlaşmayla da ortaya çıkan birincil güdüler, genellikle fizyolojik dürtüler olarak adlandırılırlar. İkincil güdülerin açığa çıkması için, başka insanların varlığına da ihtiyaç duyulur. İnsan sosyal bir varlıktır. Bireyin başka insanlarla yaşama zorunluluğu ve onlarla karşılıklı ilişkiye girmesi gereği, sosyal güdüleri ortaya çıkarmıştır. Görüldüğü gibi, insanı diğer canlılardan ayıran önemli bir özellik de ikincil güdülerdir. Doğduğumuzda bütün güdülerimizin eksiksiz olduğunu söylemek mümkün değildir. Yaptıklarımız hayatımızın ilk yıllarında içgüdü, dürtü ve zamanla bilişsel etkilerin yanı sıra sosyal etkilerle de motive edilir. İşte bu sebepten sosyal güdüler olarak da adlandırılan ikincil güdüler, herhangi bir şekilde diğer insanlarla ilişkili olan öğrenilmiş veya öğrenilmemiş güdüler olup, öğrenme yoluyla değişikliğe uğrayabilirler.

İçsel motivasyonda, eyleme yönelik inanış ya da beklentilerimizin bir kısmını karşılayıp doyum sağladığımız için, eylemin bizzat kendisi ödüllendirici bir özellik taşımaktadır. Fotoğraf çekmek, suya dalmak, bulmaca çözmek, pul koleksiyonu yapmak gibi eylemleri çoğu zaman kendimiz istediğimiz için yerine getirir, bunları yapmaktan memnuniyet duyarız. İçsel motivasyonun kaynağını bireyin ilgileri, merak etmesi sonucu açığa çıkan öğrenme ihtiyacı, belli bir alanda yeterlik ve gelişme duygusu kazanma oluşturabilir.  İçsel motivasyon insanların gönüllü olmasını, ilgilerine ve hobilerine saatler ayırmasını ya da kişisel projeler üzerinde saatlerce hatta kimi zaman günlerce çalışmasını açıklar. Çünkü bu eylemler kişisel olarak kimi zaman ödüllendirici ve tatmin edici olmakla birlikte kimi zaman ise zorlayıcıdırlar. Bireyin kendine haz veren bir davranışına ayrıca bir dış ödül verilince, o davranışın kendisinden zevk almak zamanla yeterli gelmeyip, dış kaynaklı ödül, iç kaynaklı ödülün değerini ortadan kaldırabilmekte olduğu unutulmamalıdır.

En temel ihtiyaçlar açlık, susuzluk, cinsellik ve uyku gibi insanın hayatta kalıp kalmamasına neden olabilecek fizyolojik ihtiyaçlardır. Bir sonraki basamaktaki ihtiyacın ortaya çıkması için bir kişinin bu fizyolojik gereksinimleri karşılaması gerekir. Güvenlik ihtiyaçları hiyerarşide bir sonraki basamaktır. Maslow insanların güvenlik ihtiyaçlarını karşılamak için emniyetli bir çevre oluşturmada oldukça aktif ve etkin eylemler sergileyeceklerini ifade etmektedir. Fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçları “alt düzey ihtiyaçları” oluşturmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki, üst düzeydeki bir ihtiyacın açığa çıkması için alt düzeydeki bütün ihtiyaçların doyurulması gerekliliği söz konusu değildir. İhtiyacın belirli bir derecede doyurulması bireyi bir üst düzeye hazır hale getirebilir. İnsanların içinde büyüdüğü aile ortamı ile yetiştiği kültürün değerleri; hangi düzeydeki ihtiyaçların daha belirgin ve baskın bir rol oynayacağını saptar.

Alferder, yaptığı araştırmalar sonucunda ihtiyaçların üç büyük kümede toplanma eğilimi gösterdiğini fark etmiştir. Varlık ihtiyaçları; yemek yeme, su içme, nefes alma, korunma ve fiziksel güvenlik gibi insanların hayatta kalmasını sağlayan ihtiyaçları kapsar. İlişki ihtiyaçları; Bu ihtiyaçlar sosyal etkileşimden kaynaklanmakta olup, diğer insanlarla ilişkileri, duygusal destek, saygı, tanınma ve ait olma gibi sosyal gereksinimleri giderecek ihtiyaçları kapsar. Gelişme ihtiyaçları; Bu ihtiyaçlar kişinin çevresiyle etkileşime girerek yenilik ve yaratıcılıklarını ortaya çıkarıp geliştirecek biçimde karşılıklı ilişkiler oluşturmasını içermektedir. Alderfer, kişinin herhangi bir zamanda bu üç basamaktan herhangi birinin etkisiyle davranışlarını sergileyebileceğini ifade etmektedir. Alderfer’e göre ihtiyaçlar, Maslowdaki gibi, belirli bir sıra izleyerek ortaya çıkmazlar. Ayrıca ilişki ihtiyaçları ne kadar giderilirse, varlık ihtiyaçları o kadar ön plana çıkar.

Söz gelişi, sahada bir futbolcuyu mücadele etmeye iten nedenin ün sahibi olmak, daha çok kazanmak gibi nedenler olduğunu kestirebiliriz. Devamlı dış görünüşüyle uğraşan birisinin, kendisini beğendirmek isteğiyle hareket ettiği sonucunu çıkarabiliriz. Böylece bireyin davranışlarını etkileyen çeşitli faktörler ve teşvik ediciler olduğunu anlarız. İşte bu örneklerde olduğu gibi, bireyi bir harekette bulunmaya ya da bir hareket yolunu diğerine tercih etmeye neden olan kuvvetlere genel olarak motivasyon denir.

Gereksinmeleri, ilgileri, korkuları ve istekleri kapsayan genel bir kavram olan motivasyon, davranışa enerji verip bireyi bir amaç için harekete geçiren güç anlamına gelmektedir. Bir başka deyişle, bireyin bir şey yapma isteği olup, yapılan eylem bireyin gereksi- nimlerini karşıladığı sürece söz konusudur

Motivasyonun günlük hayatımızdaki yerine bakıp onun doğasını açıklamaya kalktığımızda, en az iki bileşene sahip olduğunu görürüz. İlk bileşen olan gereksinim (uyaran), organizmayı uyarıp faaliyete geçirirken, ikinci bileşen olarak güdü, organizmanın davranışını belirli bir amaca doğru yöneltir.

Kapsam teorileri, bireyin belirli yönlerde ve şiddette davranmasına neden olan faktörlerin neler olduğunu açıklamaya çalışan teorilerdir. Kapsam teorilerinden en çok bilinenleri Abraham Maslow tarafından geliştirilen İhtiyaçları Hiyerarşisi Teorisi; Clayton Alderfer tarafından geliştirilen ERG Teorisi; Frederick Herzberg tarafından geliştirilen İki Faktör Teorisi; David McClelland tarafından geliştirilen Başarma İhtiyacı Teorisidir. Bu teoriler aşağıda ele alınarak irdelenmiş ve açıklanmıştır.

Alt düzey ihtiyaçları karşılanan bir insan, onun ardından yalnızca aşık olmak, ait olmak, saygı duyulmak ve kendini gerçekleştirmek gibi üst düzey ihtiyaçları gerçekleştirmeye yönelecektir. Aşık ve ait olma gereksinimleri elde etme ve özen gösterme gerek- sinimlerini kapsayıp, bir gruba veya topluluğa ait olmaya katkı sağlar.

Varlık ihtiyaçları: Bunlar en alt düzeyde ihtiyaçlar olup, insanların fiziksel olarak yaşamı devam ettirmeyle ilgili ihtiyaçlarıdır. Varlık ihtiyaçları yemek yeme, su içme, nefes alma, korunma ve fiziksel güvenlik gibi insanların hayatta kalmasını sağlayan ihtiyaçları kapsar.

Öğrencilerin öğrenme ile ilgi davranışlarının çoğu iyi bir motivasyonun sonucu açığa çıktığından, öğrencinin okulu ile sınıfı benimseyip, zorluklara karşı direnç göstermesinde ve başarılı bir kişilik sergilemesinde motivasyonun çok önemli bir yeri vardır. Bu bağlam da öğretmen, eğitime verdiği önemi, eğitim etkinliklerine gösterdiği özeni, tutum ve davranışları ile yansıtırsa; güler yüzlü, sabırlı, tutarlı, sevecen, samimi ve anlayışla öğrenciye yaklaşırsa, öğrencinin derse motivasyonu giderek artacaktır

Bireylerin etkinliklerinde sorumluluk alıp, karşılaştıkları güçlükleri yenerek, kararlılıkla gelişimlerini sürdürmelerini sağlar ve Bireylerin kişisel öğrenme strateji ve süreçlerini etkileyerek, çalışma ve uygulamalara yönelik gösterdikleri dikkati artırır.

Psikolojik ihtiyaçlar bağlamında ise, her insanın kabul edilmek, sayılmak ve güvende olmak gibi çeşitli duygusal ve psikolojik ihtiyaçları vardır. İşte bu sebeple öğrenciler, sınıfta psikolojik ve fiziksel olarak kendilerini güvende hissetmelidirler

Aslında öğrencilerle samimi diyalog kurmak öğrenci üzerinde olumlu etki yaratsa da öğrencilerle samimiyet seviyesini artırmak çeşitli sorunların önünü açacaktır. Bu yüzden ‘öğrencilerle gereğinden fazla samimi’ olun ibaresini motivasyon artıcı bir ilke olarak düşünemeyiz.

Motivasyon, davranışa enerji verip bireyi bir amaç için harekete geçiren güç anlamına gelmektedir.

Gereksinim ise bireyin içinde fizyolojik, biyolojik ya da sonradan edinilmiş herhangi bir eksiklik ya da yetmezlik olarak tanımlanabilir

Dürtü genellikle açlık, su- suzluk gibi biyolojik kökenli gereksinimlerin giderilmesi için organizmanın hazır hale gelmesidir

Denge ,“iç çevrenin değişmezliği” sözü ile ifade ettiği bu olgu “bedenin sabit bir dahili ortamı koruma eğilimi” olarark açıklanabilir.

Türe özgü davranışlara ise içgüdü denilmektedir. İçgüdü, organizmaya uygun olmayan koşullar altında belirli bir yönde davranış sergilemesi için ön yatkınlık sağlayan biyolojik güçtür.

Bu örnekte verilen kavram İçgüdüyü açıklamaktadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Motivasyon bir gereksinim veya daha genel bir ifadeyle uyaran çerçevesinde ortaya çıkan güdü ile başlar. Bu aşamada davranışı gerçekleştirme çabası söz konusudur. Güdü davranışa, davranış başarılı ise belli bir amaca öncülük eder; amaç elde edildiğinde güdü, hiç değilse geçici olarak giderilir ve durum belli bir rahatlamaya yani doyuma neden olur. Doğru cevap A şıkkıdır

Dışsal motivasyon, teşvik veya dışsal ödüller almamıza yardımcı olan ya da biyolojik gereksinimleri azaltan belli bazı davranış ve faaliyetlere katılmayı kapsar. Bir işin, görevin ya da etkinliğin gerçekleştirilmesi için bireye başkaları tarafından sağlanan ödüllerle oluşturulan bir motivasyon şeklidir.

İçsel motivasyon birçok davranışı, dışsal teşvikler yerine kişisel inanışlarımız, beklentilerimiz veya hedeflerimiz nedeniyle yaptığımızı göstermektedir. Doğru  cevap E şıkkıdır.

Bu sorudaki kavramlar İhtiyaçlar Hiyerarşisini kuran Abraham Maslow'a aittir. Doğru cevap  C şıkkıdır.

İşyerindeki insanların etkin ve verimli bir biçimde çalışmalarına neden olabilecek koşullarının neler olduğunu araştıran Herzberg ve arkadaşları yaptıkları araştırma ve çalışmalar sonucunda “İki Faktör Teorisi”ni daha çok tanınan adıyla “Hijyen Teorisi” ni geliştirmişlerdir. Öncelikle Herzberg’in çalışmasında denekleri sadece mühendisler ve muhasebeciler oluşturmaktadır. Çalışma bundan dolayı genel olarak işgücünü temsil etmediğini akla getirmektedir. İkinci olarak, Herzberg’in çalışmasını odağa alan diğer araştırmacılar farklı sonuçlara ulaşmışlardır. Bazı durumlarda, hijyen faktörleri arasında yer alan ücret, işgüvenliği gibi mavi yakalı işgörenler arasında motive edici faktörler olarak bulunmuştur. Ayrıca bir personel onu güdüleyici olarak adlandırılırken bir diğeri aynı bölümde onu hijyenik faktörler olarak adlandırılabilir.