EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

Moti­vasyon, davranışa enerji verip bireyi bir amaç için harekete geçiren güçtür.

Motive kelimesinin Türkçe karşılığı güdü, motivasyonun kelimesinin ise güdülenmedir. Güdü, bireyi bilinçli bir davranışa iten güç olarak tanımlanabilir. Güdüler doğrudan gözlenememekle birlikte, davranıştan çıkarılabilir. Bireyi harekete geçiren güdü gizlidir. Çünkü güdüyü değil, sadece kişinin yaptıklarını görür ve bazen de bunun bir amaçla nasıl bağlantılı olduğunu anlamaya çalışırız. Güdülenmiş birey bir etkinliği, güdülenmemiş bir bireye oranla daha istekli ve etkili biçimde gerçekleştirir.

Gereksinim ise bireyin içinde fizyolojik, biyolojik ya da sonradan edinilmiş herhangi bir eksiklik ya da yetmezlik olarak tanımlanabilir. Giderildiğinde insanın yaşamını veya varlığını sürdürmesini sağlayan; giderilmediğinde ise onu yok olma tehlikesi içine iten olgu olarak da düşünmek mümkündür. İnsanlar, belirli amaçlar çerçevesinde çeşitli eylemler sergilerken, çoğunlukla gereksinimlerinden hareket ederler.

Maslow’ un “İhtiyaçlar Hiyerarşisi” teorisinin temelini Murray’nin geliştirdiği ihtiyaçlar listesinin oluşturduğunu belirtmek gerekir. Belirli bir ihtiyaç açığa çıkıp, bireyin davranışına neden olması için bu hiyerarşideki daha temel ihtiyaçların öncelikle karşılanması gerekmektedir. En temel ihtiyaçlar açlık, susuzluk, cinsellik ve uyku gibi insanın hayatta kalıp-kalmamasına neden olabilecek fizyolojik ihtiyaçlardır. Bir sonraki basamaktaki ihtiyacın ortaya çıkması için bir kişinin bu fizyolojik gereksinimleri karşılaması gerekir.

Maslow’un modeli bir piramit seklinde düşünülebilir. Bu piramitleri basamak olarak sıralarsak;

Maslow’un teorisine dayanılarak Clayton Alderfer tarafından yapılan araştırmalar sonucunda ihtiyaçların üç büyük kümede toplanma eğilimi gösterdiği anlaşılmıştır. Elde edilen bu araştırma sonuçlara dayanılarak benzer bir teori olan ERG Teorisi geliştirilmiştir. Alderfer’in işaret ettiği insan ihtiyaçları varlık ihtiyaçları, ilişki ihtiyaçları ve gelişme ihtiyaçları kümelerinde toplanmıştır.

Draie ve Kossen’e göre motive edici faktörler, çalışana sorumluluk, işi ilerletme, kendini geliştirme, başarı ve tanınma imkanları gibi faktörleri kapsarken, hijyen faktörleri ise işi kabul edilebilir olması için iş ortamında bulunması gereken faktörleri kapsamaktadır.

“Tematik Algılama Testi (TAT)” ile gerçekleştirilmiş olup, çalışmalardan elde edilen bulgulara göre insanların başarılarını etkileyen dört çeşit ihtiyaç söyle sıralanmıştır:

Motivasyonun öğrenmede bireye sağladığı yararları ise söyle sıralamak mümkündür. Motivasyon:

Rahat olma da fiziksel olarak göz önünde bulundurulması gereken diğer bir önemli ihtiyaçtır. Sınıfın temizliği, sıcaklığı, aydınlanması, öğrenci sayısı, sıraların ve çalışma alanının durumu vb. değişkenler, rahat olmayı belirleyen belli baslı sınıf içi faktörlerdendir. Bunların hepsi öğrencinin bir amacı veya isi yerine getirmesini az veya ileri düzeyde etkiler. Rahat olmayan insan, doğası gereği rahatlamak ister. Bu karşılanmadığı zamansa rahatlama çabası, sınıf ortamında olumsuz davranışlara dönüştürecektir.

Motivasyon beş aşamada gerçekleşen bir eylem olup, her birinin diğeri üzerinde etkisi vardır. Her biri_ bir döngünün bir aşaması olarak düşünülebilir. İlki kişiden kaynaklanan gereksinim veya başka bir deyişle uyaran, ikincisi güdü, üçüncüsü davranış, dördüncüsü amaç ve beşincisi ise doyumdur.

İkincil güdüler, tüm canlı türlerinde, birincil güdülere kıyasla dış uyarıcılara daha fazla bağlıdırlar ve çevre hakkında bilgi edinmeyle bağlantılıdır. Etkinlik, merak, araştırma, kurcalama ve temas etme gibi güdüler çerçevesinde yer alan ikincil güdüler, bizi çevremizi araştırmaya ve çoğu kez de değiştirmeye sevk eder.

İçsel motivasyonda, eyleme yönelik inanış ya da beklentilerimizin bir kısmını karşılayıp doyum sağladığımız için, eylemin bizzat kendisi ödüllendirici bir özellik taşımaktadır.

Bu sayede belli bazı davranışlar ya da eylemler gerçekleştiririz. Örneğin fotoğraf çekmek, suya dalmak, bulmaca çözmek, pul koleksiyonu yapmak gibi. Bu eylemleri çoğu zaman kendimiz istediğimiz için yerine getirir, bunları yapmaktan memnuniyet duyarız.

Kapsam teorileri, bireyin belirli yönlerde ve şiddette davranmasına neden olan faktörlerin neler olduğunu açıklamaya çalışan teorilerdir. Kapsam teorilerinden en çok bilinenleri

Abraham Maslow tarafından geliştirilen İhtiyaçları Hiyerarsisi Teorisi; Clayton Alderfer tarafından geliştirilen ERG Teorisi; Frederick Herzberg tarafından geliştirilen İki Faktör

Teorisi; David McClelland tarafından geliştirilen Başarma İhtiyacı Teorisidir.

Maslow’un teorisine dayanılarak Clayton Alderfer (1972) tarafından yapılan araştırmalar sonucunda ihtiyaçların üç büyük kümede toplanma eğilimi gösterdiği anlaşılmıştır. Elde edilen bu araştırma sonuçlara dayanılarak benzer bir teori olan ERG Teorisi geliştirilmiştir. Alderfer’in işaret ettiği insan ihtiyaçları varlık ihtiyaçları, ilişki ihtiyaçları ve gelişme ihtiyaçları kümelerinde toplanmaktadır.

McClelland ve arkadaşları 1950’li yıllarda, Maslow’un sözünü ettiği üst düzey ihtiyaçlara benzeyen faktörlerden hareketle gerçekleştirdikleri çalışmalarda, kişinin psikososyal yapısına ait özellikleri ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Bu araştırmalar, “Tematik Algılama

Testi (TAT)” ile gerçekleştirilmiş olup, çalışmalardan elde edilen bulgulara göre insanların başarılarını etkileyen dört çeşit ihtiyaç şöyle sıralanmıştır: Başarma ihtiyacı, İlişki Kurma (Kabul Görme) ihtiyacı, Güç Elde Etme ihtiyacı, Uzmanlık ihtiyacı.

Süreç teorileri bireyin davranışlarını motivasyon öncesi birbiri ile ilişkili bilişsel ve çevresel faktörler üzerinden açıklamaya çalışırlar. Süreç teorileri kapsamında öne çıkan teoriler Davranıs Şartlandırma Teorisi, Beklenti Teorisi, Eşitlik Teorisi ile Amaç Teorisidir.

Davranış Şartlandırma: Harvard Üniversitesi psikoloji profesörlerinden tam bir davranışçı olan Skinner (1953) dürtü, gereksinim, tutum gibi bireylerin “içsel” durumlarını anlatan kavramları davranışın nedeni olarak kabul etmemektedir. Çünkü bunlar gözlemlenemeyen durumlardır.

Adams, eşitsizliğe verilen tepkilerin kişiden kişiye değişmesine karşılık, eşitsizliği azaltmak diğer bir ifadeyle algılanan eşitsizliği, algılanan eşitlik durumuna çevirmek için genel olarak davranışsal ya da psikolojik yönelimli altı yöntem tanımlamıştır Bunları da Girdileri değiştirme, Çıktıları değiştirme, Diğerlerini etkileme, Karşılaştırma amaçlarını ya da karşılaştırmanın dayandığı temel etmenleri değiştirme, Girdi ve çıktı tanımlarını akılcı biçimde değiştirme ve Okulu terk etme şeklinde sıralamıştır.

Tutum, genel olarak bir kişinin bir isi başarmaya yönelik davranış şeklini önceden seçtiği zihinsel durumdur. Sınıf ortamında tutum ise öğrencinin konuya, öğretmene, öğrenme ortamına ve kendisine bakış biçimi olarak görülebilir.