EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

Yeni, çok sayıda ve değeri olan fikir üretebilme, problemleri fark edebilme, problemleri tanılayabilme ve keşfedebilme, yeni ürün yaratabilme ya da varolan ürünleri detaylandırıp değiştirebilme kapasitesi olarak tanımlanabilir. Yaratıcı bireylerin bir kısmı rüyada yaşıyor gibidirler. Bazen çok uçuk diyebileceğimiz fikirleri olabilir. Yaratıcı öğrenciler öğretmenleri tarafından pek fark edilmezler. Hatta bu tip öğrenciler sıradışılıkları nedeniyle sınıf ortamında bastırılabilirler.

Zekâ düzeyindeki artışın, yaşam standartlarındaki gelişim ile paralellik göstermesi kuşkusuzdur. Bilişsel uyaranlardaki gelişim (Fylnn, 1999), beslenme kalitesindeki yükseliş (Lynn, 1990), başarı ve yetenek testlerinin kullanımlarının artışı (Brand, 1996), rastlantılar (Jensen, 1996), tıp ve eczacılık gibi bilimlerdeki gelişimin üretmiş olduğu yeni olanaklar (vitaminler, özürlü bebeklerin doğmadan once belirlenmesi ve doğumlarının engellenmesi vb.) ve seçici evlilikler, küresel zekâ artışını önemli derecede tetiklemektedir. Ancak en önemli etmen, eğitim düzeyindeki ve okullaşma oranındaki artış olsa gerektir.

Güncel yaklaşımlarda zekanın genel bir zihinsel enerji olması yaklaşımı görülmez. Bu nedenle yanıt E seçeneğinde verilmiştir

İçerisinde bulunduğu aristokratik yapıdan dolayı büyük ölçüde zekanın kalıtsal olduğunu ve duyusal ayırt ediciliğin zekada temel alınması gerektiğini savunan kuramcı Galton’dur. Bu nedenle yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Akıcı ve kristalize zeka iç içe girmiş tanımlamalar olsa da kristalize zekanın temel iki bileşeni bilgi ve deneyimdir. Bu nedenle yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Doğa konusunda kişinin becerilerini tanımlayan zeka boyutu çoklu zeka kuramına 1999 yılında eklenmiştir. Bu nedenle yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

İki değişkenin korelasyonu neden sonuç ilişkisi göstermez. Yalnızca birlikte değişim olduğuna vurgu yapar. Bu nedenle soru kökünde verilen değerden hareketle zeka kalıtım ve çevre yaklaşık ilişkilere sahiptir denilebilir. Yanıt B seçeneğidir.

Zeka gelişiminde birbirinin genetik olarak kopyası olan tek yumurta ikizleri, ve yüzde elli farklılık bulunabilen çift yumurta ikizleri arasında bir farkın olmaması,, zeka gelişiminde çevrenin daha önemli olduğu yaklaşımını desteklemektedir.

Geleneksel ve emek yoğun tarımsal bölgelerde çocuklar eğitim olanaklarından yeterince yararlanamamaktadırlar. Bu durumu mevsimlik emek göçü daha da artırmaktadır. Eğitimin zekanın önemli bir belirleyicisi olduğu düşünüldüğünde yanıt A seçeneğidir.

Yirminci yüzyılda eğitim faaliyetlerinin yaygınlaşması gibi çevresel düzenlemeler sonucunda zeka puan ortalamaları günümüze kadar artış göstermiştir bu nedenle yanıt C seçeneğidir.

Zekanın kültürel olgulardan etkilenebilmesi zekaya yönelik tanımlamaların göreceli olması sonucunu doğurmuştur. Bu nedenle yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Galton duyusal ayırt ediciliği zekanın belirleyicisi olarak ele almıştır. Yukarıdaki ifadede eleştirilen duyusal ayırt ediciliğin zekayı belirlemesidir. Bu nedenle yanıt E seçeneğinde ele alınmıştır.

Zekâ konusunu çalışan uzmanların zekâ tanımları arasındaki farklılıklar zekâ konusunda bilimsel araştırmaların başladığı ilk yıllara kadar uzanmaktadır. Örneğin Genel Zekâ Kuramı’nın buluşçusu Spearman, zekâyı, bireyin bütün zihinsel fonksiyonlarını etkileyen zihinsel bir enerji olarak tanımlarken, Wechsler Zekâ Ölçeğinin buluşçusu olan David Wechsler, zekâyı, bireylerin amaçlı bir biçimde davranabilmelerini, mantıksal düşünebilmelerini ve çevreyle etkili bir biçimde iletişim kurabilmelerini etkileyen genel bir kapasite olarak tanımlamıştır.

Zekâ tanımı konusundaki farklılıklar, zekâ konusundaki araştırmaların öncüleri kabul edilen uzmanların ve teorisyenlerin 1921 yılında Eğitim Psikolojisi Dergisi (Journal of Educational Psychology)’nde yapmış oldukları zekâ tanımlarında açıkça görülmektedir (Intelligence and its Measurement, 1921). Bu yayında zekâ;
• Terman’a göre, soyut düşünme yeteneği;
• Colvin’e göre, çevreye adapte olabilmeyi öğrenme yeteneği;
• Dearborn’a göre, deneyimden öğrenebilme kapasitesi;
• Henmon’a göre, bilgiyi öğrenebilme ve depolayabilme kapasitesi;
• Haggerty’e göre, duyu, hafıza, algı, çağrışım, hayal gücü, ayırt edebilme, muhakeme
ve yargılama gücü;
• Freeman’a göre, duyusal, algısal ayırt edicilik, algısal hız, çağrışımlar ve ilişkiler kurabilme,
hayal gücü, dikkat süresi, tepkide hız ve teyakkuz kapasiteleridir.

Zekâ tanımı konusundaki farklılıklar, zekâ konusundaki araştırmaların öncüleri kabul edilen uzmanların ve teorisyenlerin 1921 yılında Eğitim Psikolojisi Dergisi (Journal of Educational Psychology)’nde yapmış oldukları zekâ tanımlarında açıkça görülmektedir (Intelligence and its Measurement, 1921). Bu yayında zekâ;
• Terman’a göre, soyut düşünme yeteneği;
• Colvin’e göre, çevreye adapte olabilmeyi öğrenme yeteneği;
• Dearborn’a göre, deneyimden öğrenebilme kapasitesi;
• Henmon’a göre, bilgiyi öğrenebilme ve depolayabilme kapasitesi;
• Haggerty’e göre, duyu, hafıza, algı, çağrışım, hayal gücü, ayırt edebilme, muhakeme
ve yargılama gücü;
• Freeman’a göre, duyusal, algısal ayırt edicilik, algısal hız, çağrışımlar ve ilişkiler kurabilme,
hayal gücü, dikkat süresi, tepkide hız ve teyakkuz kapasiteleridir.

Galton, dehalar konusunda yapmış olduğu araştırmalarında dâhiliğin aileden çocuklara geçtiğini, deha kişilerin akrabalarının içinde de bir ya da birkaç dehanın bulunduğunu saptamıştır.

Alfred Binet, Galton’un zekâyı ölçme yöntemine karşı çıkmıştır. O’na göre zekâ, çok daha karmaşıktı ve bu nedenle çok farklı zihinsel bileşenlerden oluşmaktaydı. Zekâ, yalnızca duyusal becerilerin ölçümü ile anlaşılamazdı. Aksine zekânın yapısı, karmaşık zihinsel işlevlerin çalışılması ile ortaya konabilirdi; çünkü bireysel farklılıklar, basit işlevlerden ziyade karmaşık işlevlerde daha fazla değişkenlik göstermektedir.

Thurstone birbirlerinden bağımsız yedi tür zihinsel yeteneğin olduğunu ileri sürmüş ve Birincil Zihinsel Yetenekler Kuramını ortaya atmıştır. Bu yetenekleri şu şekilde açıklamıştır.

• Sözcük akıcılığı: Sözcük dağarcığı, sözcükleri bellekten çağırma ve çağrışım kurma, çok sayıda sözcük düşünebilme yeteneği olarak tanımlanabilir.

• Sözel kavrama: Sözcükleri anlama, sözel uyaranları kavrama yeteneği olarak tanımlanabilir.

• Sayısal yetenek: Sayısal sembolleri tanıma, anlama ve aritmetik işlemleri yapabilme yeteneği olarak düşünülebilir.

• Tümdengelim: Sözel, sayısal ya da görsel uyaranları inceleyip bunlardan kavramlar, kurallar, benzerlikler, ilişkiler, ilkeler ya da genellemeler çıkarabilme yeteneğidir.

• Bellek: Yeni uyaranları zihinde tutabilme ve bunları zihinden çağırabilme yeteneğidir.

• Görsel algı: Cisimleri farklı boyutlardan ayırt edebilme, üç boyutlu olarak zihinde döndürebilme ve farklı biçimlerini zihinde tasarlayabilme yeteneğidir.

• Algısal hız: Resim, sözcük ya da ses gibi uyaranları hızlı işleyebilme ve tanıyabilmektir.

Raymond Cattell (1963), genel zekânın hem kalıtımsal boyutunun hem de yaşamla ortaya çıkan bir boyutunun olduğuna inanmıştır. Yapmış olduğu araştırmalar bu inancı destekler nitelikteydi. Cattell, zekânın kalıtımla taşınan biyolojik bileşenini akıcı zekâ olarak, yaşamla oluşan bileşenini ise kristalize zekâ olarak adlandırmıştır.

Akıcı Zekâ: Akıl yürütebilme, ilişkileri görebilme, çıkarımlar yapabilme ve rasyonel olarak düşünebilme kapasitesi olarak tanımlanabilir. Zekâ testlerinin çoğu, bu tür bir yeteneği ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Ancak akıcı zekânın yaşamdan bağımsız olduğu söylenemez. Akıcı zekâ, genetik olarak aktarılır fakat yaşamla gelişir.