EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

Turstone birbirlerinden bağımsız yedi tür zihinsel yeteneğin olduğunu ileri sürmüş ve Birincil Zihinsel Yetenekler Kuramını ortaya atmıştır. Bu yetenekleri şu şekilde açıklamıştır.
• Sözcük akıcılığı: Sözcük dağarcığı, sözcükleri bellekten çağırma ve çağrışım kurma, çok sayıda sözcük düşünebilme yeteneği olarak tanımlanabilir.
• Sözel kavrama: Sözcükleri anlama, sözel uyaranları kavrama yeteneği olarak tanımlanabilir.

• Sayısal yetenek: Sayısal sembolleri tanıma, anlama ve aritmetik işlemleri yapabilme yeteneği olarak düşünülebilir.
• Tümdengelim: Sözel, sayısal ya da görsel uyaranları inceleyip bunlardan kavramlar, kurallar, benzerlikler, ilişkiler, ilkeler ya da genellemeler çıkarabilme yeteneğidir.
• Bellek: Yeni uyaranları zihinde tutabilme ve bunları zihinden çağırabilme yeteneğidir.

• Görsel algı: Cisimleri farklı boyutlardan ayırt edebilme, üç boyutlu olarak zihinde döndürebilme ve farklı biçimlerini zihinde tasarlayabilme yeteneğidir.
• Algısal hız: Resim, sözcük ya da ses gibi uyaranları hızlı işleyebilme ve tanıyabilmektir.

Doğacı Zekâ: Canlı ve cansız nesneleri tanıyabilme, kavrayabilme ve sınıflayabilme kapasitesidir. Bu zekâ türü, Çoklu Zekâ Kuramına 1999 yılında eklenmiştir. Biyologların, ekolojistlerin ve diğer doğa bilimcilerin doğacı zekâlarının yüksek olduğu düşünülebilir.

Sternberg (1997)’e göre zekâ, çevreye uyum sağlayabilme, çevreyi değiştirebilme ve uygun çevreyi seçebilme davranışlarımızda kendini göstermektedir. Başarılı Zekâ Kuramına göre analitik zekâ, yaratıcı zekâ ve pratik zekâ olmak üzere üç tür zekâ vardır.

Farklı ailelerde büyütülen ya da farklı ailelere evlatlık olarak verilen tek yumurta ikizlerinin zekâ düzeylerinin karşılaştırılması, zekânın kalıtılabilirliğini doğrudan hesaplamamıza yardımcı olmaktadır; çünkü bu ikizlerin genetik yapıları %100 aynı oldukları halde paylaştıkları çevre bebeklikten itibaren tamamen farklıdır. Bu konuda yapılan bütün araştırmalarda çocukken evlatlık verilen tek yumurta ikizi yetişkinlerin zekâ düzeyleri karşılaştırılarak zekânın kalıtılabilirlik katsayısı belirlenmiştir. Söz konusu araştırmalarda zekânın kalıtılabilirlik katsayısı 0.68 ile 0.78 arasında bulunmuştur (Eysenck, 1999). Bu bulgular, zekânın yaklaşık olarak %50’sinin kalıtım ile oluştuğuna işaret etmektedir. Bu değer, zekânın önemli bir kısmının kalıtsal olduğu ancak bir o kadar da çevrenin etkisiyle oluştuğu şeklinde yorumlanabilir. Ancak ölçümlerdeki hatalar göz önünde bulundurulursa, kalıtsallık katsayısının bir miktar daha artması veya azalması da beklenebilir.

Zekâ düzeyindeki artışın, yaşam standartlarındaki gelişim ile paralellik göstermesi kuşkusuzdur. Bilişsel uyaranlardaki gelişim (Fylnn, 1999), beslenme kalitesindeki yükseliş (Lynn, 1990), başarı ve yetenek testlerinin kullanımlarının artışı (Brand, 1996), rastlantılar (Jensen, 1996), tıp ve eczacılık gibi bilimlerdeki gelişimin üretmiş olduğu yeni olanaklar (vitaminler, özürlü bebeklerin doğmadan önce belirlenmesi ve doğumlarının engellenmesi vb.) ve seçici evlilikler, küresel zekâ artışını önemli derecede tetiklemektedir.

Raymond Cattell (1963), genel zekânın hem kalıtımsal boyutunun hem de yaşamla ortaya çıkan bir boyutunun olduğuna inanmıştır.Cattell, zekânın kalıtımla taşınan biyolojik bileşenini akıcı zekâ olarak, yaşamla oluşan bileşenini ise kristalize zekâ olarak adlandırmıştır.

Thiurstone birbirlerinden bağımsız yedi tür zihinsel yeteneğin olduğunu ileri sürmüş ve Birincil Zihinsel Yetenekler Kuramını ortaya atmıştır.  Bu yetenekleri şu şekilde açıklamıştır.

CEVAP: Raymond Cattell (1963), genel zekânın hem kalıtımsal boyutunun hem de yasamla ortaya çıkan bir boyutunun olduğuna inanmıştır. Yapmış olduğu araştırmalar bu inancı destekler nitelikteydi. Cattell, zekânın kalıtımla taşınan biyolojik bileşenini akıcı zekâ olarak, yaşamla oluşan bileşenini ise kristalize zekâ olarak adlandırmıştır.

Üç Katmanlı Zekâ Kuramını ileri süren John Carroll’un hem Genel Zekâ Kuramından hem de Akıcı ve Kristalize Zekâ Kuramından etkilendiği söylenebilir. Bu kuramları da temel alarak bilimsel araştırmalarına başlayan Carroll (1993), zekâ konusunda yapılan 461 bilimsel araştırmanın bulgularını faktör analizi yöntemi ile yeniden incelemiştir. Bu analizler sonucunda zekânın üç katmandan oluştuğunu ileri sürmüştür.

Zekâ düzeyi ile akademik başarı arasında da anlamlı bir ilişki vardır. Zekâ düzeyi ile akademik başarı arasındaki korelasyon değeri 0.50 civarındadır. Bu düzeyde bir korelasyon değeri, zekâ düzeyinin akademik başarının %25’ini açıklayabildiğini göstermektedir.

Epistemolojik Bilgi, Sözel Analojik Muhakeme, Sözel Kısa Süreli Bellek, Görsel Bellek Genişliği,   Görsel-Uzamsal Eş Zamanlı İşleyen Bellek, Görsel Analojik Muhakeme, Görsel Zihinsel Esneklik.

Zekâ düzeyi ile is performansı arasında düşük de olsa pozitif bir ilişki vardır. Kimi araştırmacılarca IQ puanı, is performansının en iyi yordayıcısı olarak nitelendirilse de daha önce de değinildiği gibi IQ düzeyi, is performansı düzeyinin yarısından daha da azını açıklayabilmektedir. Sosyal beceriler, kişilik türleri ve ilgi gibi diğer bireysel özelliklerin iş performansını IQ düzeyinden çok daha fazla etkilediği söylenebilir.

Çoklu Zekâ Kuramını ileri süren Howard Gardner (1983)’e göre bilişsel yetenekler birbirlerinden bağımsız olmaları nedeniyle zekâ da bilişsel alanlara göre çeşitlilik gösterir. Bir kişinin bir alandaki yetenek düzeyi başka alanlardaki yetenek düzeyleri ile pek örtüşmemektedir.

Thurstone (1938)’nin zekâya bakış açısı ve zekâyı bilimsel olarak inceleme yöntemleri Genel Zekâ Kuramcısı Spearman’nın zekâ konusundaki görüşlerinden farklı idi. Bu farklılık, Birincil Zihinsel Yetenekler Kuramında kendini bulmuştur. Zamanla Thurstone’nin genel bir zekânın varlığını ve Spearman’ın da zekânın çok yönlü olduğunu kabule geldikleri görülmüştür.

Görsel-Uzamsal Zekâ: İmgelerle ve üç boyutta düşünebilme, nesneleri zihinde görebilme kapasitesi olarak tanımlanabilir. Genel olarak denizcilerin, pilotların, ressamların ve satranç oyuncularının bu alanda güçlü bir zekâya sahip oldukları söylenebilir.

İnsanların farklı alanlarda zeki olabileceklerini iddia etmek hümanistçe ve zekice bir yaklaşımdır. Nitekim elitizme karşı tepkisi olan yirminci yüzyılın eşitlikçi bireyleri, Çoklu Zekâ Kuramına adeta sarılmışlardır. Kuram, özellikle medyada ve eğitimciler arasında popülarite kazanmıştır.

Korelâsyon, iki değişken arasındaki ortak ilişkiyi ifade eder. Korelâsyon değerleri -1.00 ile +1.00 arasında değişir. Eksi korelasyon değeri negatif bir ilişkiyi, artı korelasyon değeri ise pozitif bir ilişkiyi gösterir.

İkinci tabakada geniş kapsamlı diyebileceğimiz sekiz yetenek türü yer almaktadır: Akıcı zekâ, kristalize zekâ, genel bellek ve öğrenme, genel görsel algı, genel işitsel algı, genel geri çağrışım yeteneği, genel bilişsel hız ve işlem hızı.

Thurstone araştırmalarında çok farklı türde testler kullanarak zihinsel yetenekleri ölçmüştür. Yapmış olduğu analizlerde bireysel performansların farklı testlerde son derece değişkenlik gösterdiğini ve yedi faktörde toplandığını saptamıştır. Bu bulguları temel alan Thurstone birbirlerinden bağımsız yedi tür zihinsel yeteneğin olduğunu ileri sürmüş ve Birincil Zihinsel Yetenekler Kuramını ortaya atmıştır.

Algısal hız: Resim, sözcük ya da ses gibi uyaranları hızlı işleyebilme ve tanıyabilmektir.