EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

İnsanları birbirinden ayıran en önemli etmen olarak nitelendirilebilecek kişilik kav- ramının, bireyin değişmeyen ve belirgin duygu, düşünce ve davranış kalıplarını ortaya çıkaran psikolojik özelliklerini ifade ettiği söylenebilir

Bireyin kendi kişiliğini anlamlandırması, motive edici bireysel amaçlar oluşturmasına ve birey- sel gelişim sürecinde hem kendine hem de topluma yararlı olacak sonuçlara ulaşmasına yardımcı olacaktır.

Günlük konuşmada kişilik genellikle kişinin çevredeki imajını ifade etmek için kullanılır.

• Kişilik, doğuştan getirilen ve sonradan kazanılan özelliklerden oluşur.
• Kişilik, sosyal ortam içinde sergilenen davranışların toplamıdır.
• Kişilik, planlı bir biçimde oluşturulan bir çevrenin ortaya çıkardığı bir olgudur.
• Kişilik, bedensel ve zihinsel özelliklerin toplamından oluşur.
• Davranışların toplamından oluşan kişilik, aynı zamanda davranışlara da yön verir ve idare eder.
• Her kişilikte doğuştan getirilen bir mizaç vardır ve bu mizaç kişiliğin vazgeçilmez bir özelliğini oluşturur.
• Kişilik, bireysel dengenin oluşturduğu bir bütündür.

Kişilik sözcüğünün kökeni, Latince bir tiyatro oyununda aktörler tarafından kullanılan maskeleri ifade eden, persona sözcüğüne dayanmaktadır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Proaktifliğe karşı tepkisellik: Bazı kuramcılar, insan davranışlarının basit bir şekilde dışarıdan gelen uyarıcılara verilen tepkilerden ibaret olduğunu düşünürken diğerleri ise davranışın, bireylerin içsel yapısından kaynaklandığını düşünmektedir.

Fallik Evre: Bu evre genellikle 3-6 yaş arasını kapsamaktadır.

Gizil Evre: Bu evre, genellikle 6 yaşından ergenliğe kadar devam eden süreci kap- samaktadır. Freud’a göre bu evrede, çocuğun cinsel gelişiminde durma meydana gelir. Dış dünyayla ilişkilerin artması, okul yaşamı ve arkadaş edinme gibi görevler ön plana çıkmaktadır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Günlük konuşmada kişilik genellikle kişinin çevredeki imajını ifade etmek için kullanılır. Oysa ki kişilik, kişinin çevresine olan eşsiz uyumunu ve bireyin davranış eğilimlerini içeren oldukça geniş ve kapsamlı bir kavramdır. Karakter, duygular, güdüler, değerler, amaçlar ve algılama şeklinin tamamı bireylerin kişilik yapısını oluşturmaktadır. Kişiliğin bu denli kapsayıcı bir kavram olması hem kişiliğin farklı şekillerde tanımlanmasına hem de kişiliğin doğasını anlamaya yönelik çok sayıda kuram ve teorinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Her bir kuram insan gelişiminin farklı bir odak noktasından yola çıkarak, kişilik gelişimini diğer alanlarla da ilişkilendirecek şekilde açıklamaya çalışmaktadır. Bu nedenle kişiliğe ilişkin tek bir tanım yapmak olanaklı görünmemektedir.

Kişiliğin çok sayıda özellikten meydana gelen karmaşık bir bütün olması, kişiliğin zaman zaman bazı kavramlarla karıştırılmasına neden olmaktadır. Çoğu zaman kişilik yerine karakter, mizaç veya yetenek gibi kavramlar kullanılabilmektedir. Kişilik kavramını netleştirmek adına kişilik ile benzer kavramlar arasındaki ilişkileri incelemek gerekmektedir. Kişilik ile en fazla eş değer olarak görülen kavram karakterdir. Karakter kavramının kişilikten en önemli farkı, karakterin kişiliğin ahlaki yönünü oluşturması ve ahlaksal özellikleri anlatmak için kullanılmasıdır. Davranışlarını toplumda değer verilen ahlak kurallarına uygun olarak yönetebilen, sosyal değerler sistemini benimsemiş kişilere karakterli denmektedir.

Mizaç (huy), bir insanın duygusal ve devinimsel hayatının özelliklerinin tümü olarak kabul edilmektedir. Mizaç da karakter gibi kişiliğin bütününü değil, ancak bir kısmını oluşturur.

Hem bireyin kişiliğinin oluşmasında hem de kişiliğinin biçimlenmesinde önemli rol oynayan yetenek kavramı ise zihinsel ve bedensel olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Tekilliğe karşı tümellik: Bazı kuramcılar, her bireyin kendine özgü ve benzersiz olduğunu düşünürken diğerleri insanların temelde oldukça benzer özelliklere sahip olduklarına inanmaktadır.

İd, insan varlığının çekirdeğini oluşturmakta ve insanın temel güdülerini, ihtiyaçlarını ve arzularını temsil etmektedir. İd, kişiliğin ilkel yönüne vurgu yapmaktadır ve tamamen bilinçdışı düzeyde işlev göstermektedir. İdin tek motivasyon kaynağı, içgüdüsel arzuların boşaltımı yoluyla gerilimden kurtularak haz elde etmektir. İd haz ilkesine göre hareket eder, doyurulmamış arzuların yarattığı psikolojik gerilimden kurtulmayı hedefler.
Ego, kişiliğin mantıksal yönünü temsil etmektedir. İdin arzularının gerçekçi bir şekilde ifade edilmesine ve doyurulmasına aracılık eder. Gerçekçi olma, hazları geciktirme, problem çözme ve kendini koruma şeklindeki zihinsel ve algısal becerileri, gerçekle hayal dünyası arasındaki farkın ayırt edilmesini sağlar. Ego geliştikçe bireyler, idin mantıksız isteklerini kontrol etmeyi öğrenirler.
Süperego, kişiliğin, çevreyle etkileşim ve toplumsal yaşama uyum sürecinde en son gelişen kısmını oluşturmaktadır. Süperegonun gelişmesinde ödül ve ceza sisteminin önemli etkileri bulunmaktadır. Toplumsal yaşam içerisinde bireyin davranışlarından dolayı kendini suçlu hissetmesinin altında süperegonun baskısı yer almaktadır. Süperego, sosyal değerlerin benimsenmesine aracılık eden kişilik yapısını temsil eder ancak süperegonun fazla gelişmesi, bireyin gereğinden fazla suçluluk duygusu hissetmesine ve davranışlarını baskılamasına neden olabilmektedir.

Anal Evre: Anal evredeki temel haz kaynağı ve potansiyel çatışma kaynağı, anüstür. Bu evrede yerine getirilmesi gereken temel gelişim görevi, tuvalet eğitimidir. Tuvalet eğitiminin kazandırılması sürecinde fazla baskıcı veya esnek davranılması bireyin gelecekteki kişiliğinin şekillenmesinde önemli etkilere sahip olmaktadır. Baskıcı ve cezalandırıcı tutumlar çocuğun özgüven gelişimini engellemektedir. Tuvalet eğitimi, çocuk için çevrenin kendisinden neler beklediğini fark etmeye başladığı, ilk sosyalleşme süreci olarak görülmektedir. Bu döneme takılan bireyler; dar görüşlü, aşırı titiz, inatçı, bağnaz olabilmektedir. Anal karakterli kişiler ayrıca kurallara aşırı bağımlı ve edilgendir

Özerkliğe Karşı Utanç ve Şüphe: Bu evrede, çocuklar yemek yemek ve giyinmek gibi öz bakım gereklilikleri konusunda özerk olmayı öğrenmelidir. Bu evrede başarısız olan çocuklar kendi yeterliklerinden şüphe duyar ve utangaç olurlar. Ebeveynler, bu evrede sosyal çevrenin temel aracılarıdırlar.

Bandura’nın kişilik kuramı, karşılıklı determinizm ilkesi üzerinde durmaktadır. Karşılıklı determinizm ilkesine göre; davranışın dışsal belirleyicileri (ödüllendirme ve cezalandırma gibi) ile içsel belirleyicileri (inançlar, düşünceler ve beklentiler gibi) davranışı ortaya çıkarma sürecinde birbirleriyle etkileşim halindedir. Bu durum kişiliğin oluşumunda bilişsel etkenlere vurgu yapmaktadır. Bandura, bireylerin kendi davranışları üzerinde belli ölçüde bir kontrol gücüne sahip olduğuna değinmektedir. Başlangıçta dışsal uyaranlara bağlı olarak gelişen davranışlar, bireylerin hayal kurma, farklı seçenekler üretme, benzer davranışların sonuçlarını tahmin etme ve hedefler belirleme gibi kendi bilişsel düzenlemeleri ile farklılaşabilmektedir.

Erikson’un kişilik gelişimi kuramını, Freud’un kuramından ayıran iki temel farklılık bulunmaktadır. Bu farklılıklardan ilki, Erikson’un kuramında çocukların, çevrelerine uyum sağlamak konusunda daha etkin kabul edilmeleri ile ilgilidir. Freud’un kuramında çocukların, ebeveynlerinden aldıkları biyolojik itkilerin etkisi altında hareket ettikleri kabul edilmektedir. Yaşamın her evresinde, bireyin, sosyal çevreye başarılı bir şekilde uyum sağlama ve normal gelişimini sürdürme çabasında olduğuna değinen Erikson, bu süreçte “ego”nun etkinliğine vurgu yapmıştır. Erikson ile Freud’un kuramları arasındaki ikinci önemli farklılık ise Erikson’un cinsel dürtülere daha az odaklanıp kültürel etkilere daha çok önem vermesiyle ilgilidir.

Abraham Maslow biyolojik ve psikolojik gereksinimleri hiyerarşik olarak basamaklandırmıştır. Maslow’un gereksinimler hiyerarşisine göre; insan gereksinimleri fizyolojik gereksinimlerden başlayarak, güvenlik gereksinimi, ait olma ve sevgi gereksinimi, saygı gereksinimi ve son olarak da kendini gerçekleştirme gereksinimi şeklinde sıralanmaktadır. Bir düzeydeki gereksinim bir üst düzeydeki gereksinimin öncülü olarak görülmektedir. En üst düzeyde yer alan kendini gerçekleştirme gereksinimi ancak daha alt düzey gereksinimler karşılandığında giderilebilir.

Eşitlikçi ve Demokratik Anne-Baba Tutumunda;
• Çocuğun özgür şekilde gelişmesine, yeteneklerini en üst seviyeye çıkarmasına ve kendini gerçekleştirmesine izin verilir, bunun için yardımlarda bulunulur.
• Çocuğa karşılıksız bir sevgi gösterilir.
• Çocuğa aile içinde eşit haklar tanınır. Fikirlerini açıkça ifade etmesi desteklenir ve bu konuda cesaretlendirilir.
• Katı kurallar koyulmaz, gerektiğinde esnek davranılır.
• Anne ve baba çocuğa karşı davranışlarında ortak bir tutum sergiler.
• Çocuklar küçük yaştan itibaren sorumluluk almaya hazır hale getirilir.
• Başarısızlıkları cezalandırmak yerine başarılar ödüllendirilir.
• İstenen davranışın kazandırılması veya istenmeyen davranışların azaltılması için kanıt göstererek inandırma, mahrum bırakma gibi disiplin yöntemlerinden yararlanılır.