EĞİTİM PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 14

12 yaşta başlayıp 18-21 yaşa kadar devam eden ergenlik dönemi yetişkinliğe geçiş dönemi ola­rak da isimlendirilir. Ergenlik döneminde vücut bölümleri hızla büyüdüğü ve bu bölümlerin bir­birlerine oranları değiştiği için beceriksizlikler ve sakarlıklar görülür; ancak en kısa sürede bunla­rın giderilmesi beklenir. Ergenler bu dönemde değişen bedenlerini kabul etmeye ve etkili biçim­de kullanmaya başlarlar. Cinsiyet rolleri bu dö­nemde, karşı cinsle ilişkilerde cinsiyet rollerinin öğrenilmesi niteliğine bürünür. Sosyal ilişkiler kurma konusundaki becerilerde gelişmişlerdir ve arkadaşlık ilişkilerini ön planda tutarlar. Son çocukluk döneminde bağımsız hareket etmeye başlayan çocuklar bu dönemde artık bağımsızlık kazanırlar ve önce kendilerine sonra da çevrelerindekilere kendi başlarına yetebileceklerini kanıtlamaya çalışırlar. Kendi tercihle­ri doğrultusunda ilişkiler ve bu ilişkiler sonucunda da duygusal yakınlıklar kurarlar. Bu dönemde değerler ve ahlak sistemi netleşir, bununla ilişkili olarak da ergenler toplumsal yaşama katılırlar ve sorumluluk alırlar. Ergenlik döneminin ikinci yarısında kariyer plan­laması yapılarak eğitim ve meslek seçimi konusunda adımlar atılır. Bu dönemin sonlarına doğru evlilik ve uygun eş konusunda görüşler belirmeye başlar, aile ve evlilik yaşamına hazırlanılır.

Somut İşlemler Dönemi 7-12 Yaş:

Araçsal İlişkiler Eğilimi:

Bu aşamada saf çıkarcı bir eğilim söz konusudur ve bu aşamadaki bireyler için kendi ihtiyaçlarının karşılanması önemlidir. Bireyler ahlaki yargılarda bulunacakları zaman başkalarının ihtiyaçlarını dikkate alırlar; ancak yine de öncelik kendi ihtiyaçları olur. Bu aşamada bireyler doğruya ait tek bir görüş olmadığını ve farklı bireylerin farklı bakış açı­ları olabileceğini görürler. Bireyler herkesin kişisel çıkarlarını gözetmekte özgür oldukları kararına varırlar ve faydacı bir alışveriş anlayışına (yardım edene yardım etmek gibi) sahiptirler. Bireylere göre, kişisel çıkarları karşılayan davranış, doğru davranıştır.

12 yaşta başlayıp yetişkinliğe değin devam eden soyut işlemler dönemi, soyut düşün­menin geliştiği dönemdir. Bu dönemin başından itibaren çocukların düşünme biçimleri yetişkinlerin düşünme biçimlerine oldukça benzerdir. Çocuklar problemlerin çözümü için bilimsel yolları kullanırlar. Bir problem karşısında olası çözüm yolları geliştirir ve bu çözüm yollarını sırayla deneyerek çözüme ulaşmaya çalışırlar. Bu dönemde çocukların değer ve inanç sistemleri gelişir ve çocuklar din, siyaset, ekonomi, özgürlük ve felsefe gibi konularda görüşlerini beyan ederler. Bu dönemde korunum tamamen kazanılmış olur ve üst düzey zihinsel işlemler gerçekleştirilir. Bu dönemin özelliklerinden birisi bir bütü­nü parçalara ayırma ve parçaları birleştirerek bir bütün oluşturmadır, yani çocukların bir problem çözümü için hem tümevarımı hem de tümdengelimi kullanmalarıdır.

Bu aşama ahlak gelişiminin son aşamasıdır. Bireyler kendi ahlak ilkelerini kendileri oluş­tururlar ve bu ilkeler; adalet, özgürlük, eşitlik ve insan hakları gibi soyut kavramlara daya­lıdır. Adalet kanunlardan üstündür ve bireyler bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uymazlar. Bireylere göre, insan onuruna yakışan ve eşit haklar sağlayan ahlak ilkelerine uygun dav­ranış, doğru davranıştır

Kişilik, doğuştan getirilen ve sonradan kazanılan özelliklerden oluşur.
Kişilik, sosyal ortam içinde sergilenen davranışların toplamıdır.
Kişilik, planlı bir biçimde oluşturulan bir çevrenin ortaya çıkardığı bir olgudur.
Kişilik, bedensel ve zihinsel özelliklerin toplamından oluşur.
Davranışların toplamından oluşan kişilik, aynı zamanda davranışlara da yön verir ve idare eder.

Kalıtıma karşı çevre: İnsan davranışları üzerinde doğuştan getirilen özelliklerin mi
yoksa çevresel etmenlerin mi daha belirleyici olduğu konusunda kuramcılar arasında görüş farklılıkları bulunmaktadır

Freud’a göre zihinsel yapı; bilinç, bilinçaltı ve bilinçdışı olmak üzere üç öğeden oluşmaktadır.
Psikanalitik kurama göre kişiliğin oluşmasında en önemli etmen bilinçdışı güçler ve dürtülerdir.

Fallik Evre: Bu evre genellikle 3-6 yaş arasını kapsamaktadır. Fallik evredeki haz ve
çatışma kaynağı, genital organlardır. Freud’a göre bu dönem kişilik gelişimi açısından oldukça özel bir öneme sahiptir. Cinsel kimliğin ve kişilik gelişiminin temelleri bu dönemde atılmaktadır.

Psikososyal gelişim kuramında, sosyal çevrenin kişilik gelişimi üzerindeki etkilerine vurgu yapılmaktadır.

Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Karmaşası; Bu evre, çocukluk ile olgunluğun kesiştiği evredir. Bireyler,
bu evrede kendilerine “Ben kimim?”sorusunu sormaya başlarlar. Temel sosyal ve mesleki kimlikler edinilmediği takdirde, yetişkinlik rollerinde karmaşa yaşanır. Arkadaş çevresi, sosyal çevrenin temel aracılarıdırlar.

Maslow’un gereksinimler hiyerarşisine göre en üst düzeyde yer alan kendini gerçekleştirme gereksinimi bulunmaktadır.

Kültürel Faktörler; Kişiliğin belirlenmesinde diğer bir önemli etken çocuğun sosyal çevresi ile olan ilişkileri
ve etkileşimidir. Birey yaşadığı toplumdaki diğer insanlarla sürekli bir sosyal alışveriş ve etkileşim içerisinde bulunur.

Aşırı koruyucu ve müdahaleci olan anne-babaların sergiledikleri tutum ve davranışlar
şöyle sıralanabilir;
• Çocuğa aile içinde sürekli himayeye muhtaç gibi davranılır.
• Çocuğa kendi kararlarını alması için yeterli zemin hazırlanmaz.
• Anne baba genellikle çocuk adına kararlar alır.
• Çocuğa çok az sorumluluk verilir.
• Çocuğa yaşına uygun kuralları öğrenmesi için uygun eğitim verilmez.
• Çocuğun gençliğinde bağımsız bir birey olabilmesi için gerekli şartlar oluşmaz.

İlgisiz anne-baba tutumu, çocuğa karşı ilgisiz, çocuğun maddi ve manevi ihtiyaçlarına
karşı duyarsız, sevgi ve şefkati yetersiz, kontrolü gevşek bir anne-baba tutumunu ifade etmektedir. İlgisiz ailelerde çocukları yönlendirme, kontrol ve disiplin söz konusu değildir.
Çocukların tamamı ile kendi haline bırakıldığı ilgisiz tutumda, çocukların hiçbir davranışı sınırlandırılmaz.

Tekilliğe karşı tümellik: Bazı kuramcılar, her bireyin kendine özgü ve benzersiz olduğunu düşünürken diğerleri insanların temelde oldukça benzer özelliklere sahip olduklarına inanmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Psikanalitik kuramın öncüsü ve yaratıcısı 1856-1939 yılları arasında yaşamış bir nörolog olan Sigmound Freud’dur. Doğru cevap A’dır.

Freud kişiliğin; id, ego ve süperego olmak üzere birbirini etkileyen üç birimden oluşan bir yapı olduğunu öne sürmüştür. İd, insan varlığının çekirdeğini oluşturmakta ve insanın temel güdülerini, ihtiyaçlarını ve arzularını temsil etmektedir. İd, kişiliğin ilkel yönüne vurgu yapmaktadır ve tamamen bilinçdışı düzeyde işlev göstermektedir. İdin tek motivasyon kaynağı, içgüdüsel arzuların boşaltımı yoluyla gerilimden kurtularak haz elde etmektir. İd haz ilkesine göre hareket eder, doyurulmamış arzuların yarattığı psikolojik gerilimden kurtulmayı hedefler. Ego, kişiliğin mantıksal yönünü temsil etmektedir. İdin arzularının gerçekçi bir şekilde ifade edilmesine ve doyurulmasına aracılık eder. Gerçekçi olma, hazları-geciktirme, problem çözme ve kendini koruma şeklindeki zihinsel ve algısal becerileri, gerçekle hayal dünyası arasındaki farkın ayırt edilmesini sağlar. Ego geliştikçe bireyler, idin mantıksız isteklerini kontrol etmeyi öğrenirler. Süperego, kişiliğin, çevreyle etkileşim ve toplumsal yaşama uyum sürecinde en son gelişen kısmını oluşturmaktadır. Süperegonun gelişmesinde ödül ve ceza sisteminin önemli etkileri bulunmaktadır. Toplumsal yaşam içerisinde bireyin davranışlarından dolayı kendini suçlu hissetmesinin altında süperegonun baskısı yer almaktadır. Süperego, sosyal değerlerin benimsenmesine aracılık eden kişilik yapısını temsil eder ancak süperegonun fazla gelişmesi, bireyin gereğinden fazla suçluluk duygusu hissetmesine ve davranışlarını baskılamasına neden olabilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Gizil Evre: Bu evre, genellikle 6 yaşından ergenliğe kadar devam eden süreci kapsamaktadır. Freud’a göre bu evrede, çocuğun cinsel gelişiminde durma meydana gelir. Dış dünyayla ilişkilerin artması, okul yaşamı ve arkadaş edinme gibi görevler ön plana çıkmaktadır. Bu süreçte çocuklar toplumsal yaşamın bir parçası haline gelmekte ve toplumsal değerleri edinmeye başlamaktadır. Akademik konular ve sportif etkinliklere olan merakı artan çocuklarda, bu dönemde başarma güdüsü ön plana çıkmaktadır. Bu dönemde ilgi ve merakları uygun şekilde doyurulmayan çocuklar tedirgin, içedönük, güvensiz bir kişilik yapısı geliştirirler. Doğru cevap E’dir.

3-6 Yaş Girişimciliğe Karşı Suçluluk: Bu evrede çocuklar, yetişkin gibi davranmak ve kendi kapasitelerinin ötesinde sorumluluklar almak isterler. Bazen ailelerinin veya çevrelerindeki diğer insanların amaçlarıyla çatışan amaçlar edinebilirler. Gelişim krizinin başarıyla aşılması için bu çatışmaların dengelenmesi gerekir. Çocuklar bu evrede girişimci olmayı ve başkalarının haklarına ve önceliklerine saygı göstermeyi öğrenmelidir. Ebeveynler, bu evrede sosyal çevrenin temel aracılarıdırlar. Doğru cevap D’dir.