EĞİTİM FELSEFESİ

Fârâbî (870- 950): Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatunculukla İslâmiyet’i birleştirmeye çalışan ilk Türk-İslâm filozofudur. Fârâbî, öğretim ve eğitimi birbirinden ayırır. Öğretim, milletler ve şehirlerde nazarî (kuramsal) erdemleri var etmedir. Eğitim ise ahlaki ve sanatsal erdemleri kazandırmadır. Öğretim, konuşmayla, bilgi aktarmayla olur. Eğitim ise, uygulamalı olarak meslekleri ve işleri öğrenme, beceri kazanmayla gerçekleşir. Bu tür işler ve sanatlar alışkanlıklarla kazanılır. Öğretim ve eğitim yapılırken, kolaydan zora, basitten karmaşığa, somuttan soyuta, yakından uzağa ilkesine uyulmalıdır. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Farabi batı dünyasından çok uzun yıllar önce eğitim, felsefe ve Türk eğitim felsefesinin temelleriyle ilgili önemli düşünsel zenginlikleri bilim dünyasıyla paylaştığı için bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Gelenek, saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar ve davranışlardır. Görenek ise, bir şeyi eskiden beri gördüğü gibi yapma alışkanlığı şeklinde tanımlanabilir. Gelenek ve görenekler ise töreyi oluşturmaktadır. Törelere göre İslâmiyet’ten önceki Türk toplumlarında genelde toplumsal hedefler, gelenek ve göreneklerden yani töreden oluşur. Bunlar;
• cihan imparatorluğu kurma
• hakan ve hatuna itaat etme
• yiğit, cesur, adil, iyi, güzel vb. olma
• anaya, babaya, büyüğe saygı gösterme, küçükleri koruma ve sevme
• hayvanları ve bitkileri tanıma ve koruma
• bağımsız yaşama
• yoksulun ve güçsüzün yanında olma ve onlara yardım etme
• dayanışma, danışma, paylaşma, bilge olma, sözünü tutma
• Türk yurdunu, milletini, töresini her ne pahasına olursa olsun koruma,
yüceltme
• at binme, kılıç, ok, yay vb. en iyi şekilde kullanmadır.

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ekonomik rekabet üstünlüğü sağlama İslamiyet'ten önceki Türk toplumlarında törelere dayalı olarak oluşturulan toplumsal hedeflerden birisi olmadığından bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

İslamiyet öncesi Türk toplumunda eğitim, genellikle doğacılık (natüralizm) felsefesine uygundur: Doğacılık akımına göre eğitim gerçek yaşam ortamında, doğada yapılmalıdır. Kadın ve erkekler aynı eğitimden geçerler. Genellikle ayırım yoktur. Kişi toplumsal ve doğal ortamda karşılaştıkları güçlükleri giderecek biçimde yetiştirilmektedir. Genellikle öğretmen bilge ve yaşlı kişilerdir. Aynı zamanda doğanın ve yaşamın kendisinin de öğretmen olduğu düşünülür. Yaşamdan ve doğadan bireyin öğreneceklerinin, yaşamda kalmasını ve sağlıkla bir yaşam sürmesini sağlayacağı görüşü benimsenmektedir. Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, İslamiyet öncesi Türk toplumuna hakim olan eğitim felsefesini en iyi şekilde yansıtan temel felsefi akım naturalizmi temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Törelere göre İslâmiyet’ten önceki Türk toplumlarında genelde toplumsal hedefler, gelenek ve göreneklerden yani töreden oluşur. Bunlar arasında; hakan ve hatuna itaat etme, hayvanları ve bitkileri tanıma ve koruma, at binme, kılıç, ok, yay vb. kullanmanın yanı sıra bağımsız yaşama, yoksulun ve güçsüzün yanında olma ve onlara yardım etme, dayanışma, danışma, paylaşma, bilge olma, sözünü tutma, Türk yurdunu, milletini, töresini her ne pahasına olursa olsun koruma, yüceltme gibi değerler bulunmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Eski Türklerde toplum, göçebe olduğundan dolayı, yerleşik okul kurumu yoktur. Kişi, toplum ve aile tarafından cinsiyete göre eğitilmektedir. Göçebe olarak yaşayan bir toplumun yerleşik bir okul kurumu oluşturma olanağı söz konusu olmamakla birlikte akılcı bir yaklaşım da değildir.  Doğru Yanıt D seçeneğidir.

Gelenek, saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar ve davranışlardır.

Görenek, bir şeyi eskiden beri gördüğü gibi yapma alışkanlığı şeklinde tanımlanabilir.

Gelenek ve görenekler töreyi oluşturmaktadır. Törelere göre İslâmiyet’ten önceki Türk toplumlarında genelde toplumsal hedefler, gelenek ve göreneklerden yani töreden oluşur. Bunlar;

Sınama durumları yaşam içindeki gerçek durumlardır: Kişi, yaşamın içinde sınanır. Yaşamın kendisi, savaş ve savaş oyunları, av, öğrenen bireyin yapıp ettikleri, ortaya koyduğu araç gereç ve ürünler sınama durumlarının temel ögeleridir. Kişinin gerçek yaşamdaki sınama durumlarında yapıp ettiklerine göre adı, unvanı, yeri gibi toplumsal statüsünün ögeleri belirlenir.

İslamiyet öncesi Türk toplumunda eğitim, genellikle doğacılık (natüralizm) felsefesine uygundur: Doğacılık akımına göre eğitim gerçek yaşam ortamında, doğada yapılmalıdır. Kadın ve erkekler aynı eğitimden geçerler. Genellikle ayırım yoktur. Kişi toplumsal ve doğal ortamda karşılaştıkları güçlükleri giderecek biçimde yetiştirilmektedir. Genellikle öğretmen bilge ve yaşlı kişilerdir. Aynı zamanda doğanın ve yaşamın kendisinin de öğretmen olduğu düşünülür. Yaşamdan ve doğadan bireyin öğreneceklerinin, yaşamda kalmasını ve sağlıkla bir yaşam sürmesini sağlayacağı görüşü benimsenmektedir.

Fârâbî’ye Göre Devlet: Devlet tüm insanlığı içine alan, adil, bilgiye dayalı, sev­gi, kardeşlik, iyiliğin vb. bulunduğu bir dünya devleti olma anlayışına dayanır. Bu devleti; aristokrat aydınlar yönetmelidir. Devleti yönetenin; peygamberlik hırkasını giymiş, Tanrısal bir Eflatun olması gereklidir. Böyle bir başkanın özelliklerini “or­ganları tam, kusursuz, anlayışı ve belleği güçlü, zeki, öğrenmek ve öğretmek isteyen, güzel konuşan, perhize uyan, yalandan iğrenen, doğru söyleyen, nefsine güvenen, Allah’a tapan, adil ve işlerinde sebat eden” bir kişi olarak tanımlar. Üstelik başkan, aydınlar tarafından seçilmelidir.

İbni Sina’ya Göre Eğitim ve Öğretim: Eğitim, kadın, erkek herkes içindir. Eğitim işini anne, baba yani aile yüklenmelidir. Çocuklar, oyunla eğitilmelidir; çünkü oyun çocuğun doğal bir etkinliğidir. İbni Sina’ya göre eğitim ve öğretimin altı türü vardır (Akyüz, 1997, ss.21-27):

Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde benimsenen felsefeye ilişkin sonuç olarak şunları söylemek olanaklıdır: Cumhuriyet dönemi Türk Eğitim Sistemi; pragmatik felsefeye ve onun eğitimde uzantısı olan ilerlemecilik akımına dayanmaktadır. Bu dönemdeki anayasalar, ve tüm hükümet programları ilerlemecilik eğitim akımının özeliklerini taşımaktadır. Anayasalar, yasalar ve hükümet programlarında ilerlemecilik akımını kuramsal olarak savunulurken, uygulamalar (köy enstitüleri hariç) bu doğrultuda gelişmemiştir.

1950’lerden sonra Türk Eğitim Sistemi, her gelen yeni hükümetin programında, yeniden düzenleme çalışmaları kapsamında ele alınmış, ancak düzenlemeler daha çok diğer devletlerin eğitim sistemlerinin büyük ölçüde aynen alınıp uygulanmaya çalışılması biçiminde gerçekleştirilmiştir. Son dönemde ise, tüm okul programları yararcı felsefenin eğitimde uygulanışı olan yapılandırmacı, (yeniden oluşturmacı) anlayışa göre düzenlenmiş ve uygulamaya konmuştur. Böyle olmasına karşın okullardaki uygulamalarda ve öğretmenlerde esasici ve daimici anlayış baskındır; çünkü öğretmen, veli ve öğrenci eski davranışlarını örtük programla sürdürmektedirler. İlk ve ortaöğretimdeki uygulamalar yükseköğretimi de etkilemekte ve bu süreçte istendik davranışlarla donanık kişiler yetiştirmek zorlaşmaktadır.

İslamiyet öncesi Türk toplum yapısı ve eğitimin dayandığı felsefenin özellikleri şu başlıklarda özetlenebilir:
• Eğitim felsefesi büyük ölçüde yaşam biçimleri gelenek, görenek ve törelerinden etkilenmiştir. • Toplum,göçebe olduğundan dolayı, yerleşik okul kurumu yoktur.
• Eğitim ortamı ve sınama durumları, gerçek yaşamdır. • Eğitim doğacılık (natüralizm) felsefesi akımına uygundur.

Bu başlıklar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, toplum göçebe olduğundan dolayı, yerleşik okul kurumu vardır ifadesi İslamiyet öncesi Türk toplum yapısı ve eğitimin dayandığı felsefenin özellikleri kapsamında yanlış olduğundan bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

İbni Sina (Avicenna - Üçüncü Aristo, 980 - 1037)’ya göre ruh, madde türünden değil, manevî bir tözdür ve bedenin beden olmasını sağlar. Bedenle birleşmeyen ruhun, bireysel varlığı yoktur. Onun tek ve kişisel oluşu, bedenle birleşmesinden ve onu bir araç olarak kullanmasından sonradır. Ruh ölmez; fakat beden ölümlüdür. Başka bir deyişle ruh, bedene eklenen, bedeni tamamlayan, bedenin etkinliklerini sağlayan bir güçler toplamıdır ve bitkisel, hayvansal, zihinsel olmak üzere üçe ayrılır. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Avicenna, üçüncü öğretmen ya da Üçüncü Arito, İbni Sina'yı temsil ettiğinden, bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

İbni Sina’ya Göre Eğitim ve Öğretim: Eğitim, kadın, erkek herkes içindir. Eğitim işini anne, baba yani aile yüklenmelidir. Çocuklar, oyunla eğitilmelidir; çünkü oyun çocuğun doğal bir etkinliğidir. İbni Sina’ya göre eğitim ve öğretimin altı türü vardır. Bu türlerden birisi düşünsel öğretimdir.  Bu tür öğretimde, öğretmen genel bir konuyu, yaşamdan örnekler vererek açıklar. Söz gelişi kışın suyun donunca, kabını parçalayacağını belirterek nedenlerini ortaya koyar. bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Bir öğretmenin öğrencilere kışın su donduğunda içine konulduğu kabı parçalayabileceğini nedenleriyle ortaya koyması, İbni Sina'ya göre eğitim ve öğretimin altı türünden düşünsel öğretim boyutuyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Nasihatle (tenbihî) öğretim, İbni Sina'ya göre eğitim ve öğretimin altı türünden birisidir. Nasihatle öğretimde, öğrencilere, çevrelerinde karşılaştıkları olayların nedenlerinin öğretilmesi oldukça önemlidir. Söz gelişi, cisimlerin yerçekimi nedeniyle düşmesi, yağmur yağması, yıldızların parlaması gibi olguların öğretilmesinde nasihatle öğretim kullanılmalıdır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, öğrencilere çevrelerinde karşılaştıkları olayların nedenlerinin öğretilmesi, İbni Sina'ya göre eğitim ve öğretimin yukarıda belirtilen türlerinden nasihatle öğretim kapsamında değerlendirildiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Köy Enstitüleri’nin mimarlarından İsmail Hakkı Tonguç Almanya’da eğitim görmüş, Leibzig İş Eğitimi Semineri’ne katılmış, “iş eğitimi” üzerine çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. Bu arada Elişleri Rehberi (1927), Resim-elişleri ve Sanat Eğitimi (1932) derlemesi, Kerschensteiner’den çevirdiği ‘Öğretmenin Ruhu ve Öğretmen Yetiştirme Meselesi’ adlı yapıtlarıyla Tonguç görüşlerini olgunlaştırmıştır. Ayrıca Pestalozzi ve J. Dewey’ yi de inceleyen Tonguç; ‘Muhtıra’, ‘Köyde Eğitim’, ‘Canlandırılacak Köy’ ve ‘İlköğretim Kavramı’ adlı yapıtlarıyla bir senteze gitmiş; kendi eğitim anlayışını oluşturup uygulamıştır. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ''İlköğretim Kavramı'' Cumhuriyet dönemi eğitim tarihimize damga vurmuş eğitimcilerden İsmail Hakkı Tonguç'a ait olduğundan bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.