EĞİTİM FELSEFESİ

Günümüzde egemen olan paradigma kapitalizmdir ve eğitimi doğrudan etkilemektedir. Kapitalizm; ücretli emek ve meta üretim sistemidir.

Marx ve Engels’e göre diyalektik felsefe anlayışında eğitimin anlamına yönelik, kapitalist toplumlarda eşitsizliklerin yeniden üretilmesi egemen sınıfların çıkarlarına hizmet olarak tanımlanır.

Eğitimin ekonomik, sosyal, politik, kültürel ve eğitsel olmak üzere beş işlevi bulunur.

Eğitimin ekonomik, sosyal, politik, kültürel ve eğitsel olmak üzere beş işlevi bulunur. Her bir işlevin bireye, örgüte, okulun yakın çevresine, topluma ve uluslararası yapıya ilişkin etkilerinden söz edilebilir.

Devlet okulundaki eğitim, kaçınılmaz olarak hükümetin buyruklarına körü körüne boyun eğecek, kişisel çıkarlarına ters düştüğünde ve akıl dışı olduğunda bile hükümetin otoritesini yanlış olduğuna bakmaksızın destekleyecek milliyetçi bir görüşü benimseyecek vatandaşlar üretmeye yöneliktir olduğunu ileri sürer. Okullar aracılığıyla devlet, yeni sosyal mitler oluşturarak, bu mitleri doğrular olarak öğretmektedir.

Modern eğitim sistemlerinin ve okulun en temel işlevi; toplumun kültürel mirasını kuşaktan kuşağa aktarmak, ulusal kimliği inşa etmek, çocukları yetişkin rollere hazırlamak ve sosyal değişmeyi sağlamaktır. Çocuk, içinde yaşadığı toplumun kültürel birikimini okul aracılığı ile öğrenir ve içselleştirir.

İnançların ve geleneklerin yerini rasyonalite ve bilimsel yöntem almaya başlamıştır. Akıl ve yöntem ile insanlığa mükemmel bir gelecek ve dünya vaat edilmeye başlanılmıştır. Doğanın kontrol altına alınması ve insanlığın yaşam standardının yükseltilmesi için bilimsel yöntemin yardımıyla teknolojinin geliştirilmesi zorunlu görülmüştür. Fakat ulaşılan “gerçeği” felsefeciler sorgulamaya başlayarak, insanlığın bir felakete ve sefalete sürüklendiğini, modernite ve bilim adı altında insanların ve toplumların tek boyuta indirgendiğini, insan ve sosyal yaşamı yalnızca olgularla açıklamanın olanaklı olmadığı savını ileri sürmeye başlamışlardır. Postmodernizm, genel olarak moderniteye bir tepkidir. Modernitenin bütün kurumlarıyla birlikte insanlığın ilerlemesini sağlayacağına ve mutlu kılacağına ilişkin güvene karşın, postmodernite bir proje olarak modernitenin bunu tek başına gerçekleştiremeyeceğini ileri sürer. Modernizmin, hayatımızı dönüştürücü bir takım değişimlerde rol oynamasına karşın, postmodernite daha çok 20. yüzyılda öne çıkan, ulusçuluk (Ulusçuluk, tek bir politik topluluğun parçası olma duygusunu yaratan bir simgeler ve inançlar kümesidir.), totalitarizm, teknokrasi, tüketimcilik, modern savaşlar gibi moderniteden doğan sonuçlara bakmakta ve bunların sosyal yaşamımıza etkilerini sorgulamaktadır. Postmodern düşüncenin eğitim açısından temel özellikleri şöyle ifade edilebilir (Hlynka ve Yeaman, 1992): Bakış açıları, anlamlar, yöntemler ve değerlerin çokluğuna bağlılık, söylenenin tam tersi ironik anlamların, alternatif yorumların araştırılması ve takdir edilmesi, her şeyi açıklama niyetinde olan büyük anlatıların eleştirilmesi veya bunlara şüphe ile yaklaşılması, birden çok gerçeğin olduğunun kabul edilmesi.

Başarılı Bir Eğitim Ve Okul Sisteminin Özellikleri Okul Yönetimi Süreci • Okul amaçları, açık ve şeffaftır. • Okul merkezli karar verilir; öğretmenler etkinliklere katılır ve sorumluluk alır. • Gelecek merkezli, başarılı akademik ve öğretimsel liderlik söz konusudur. • Değişme ve yenileşmeye yönelim vardır. • Ortaklaşa planlama ve iş birliği temeldir ve buna bağlı olarak performansı izlenir ve değerlendirilir. • Okul çalışanlarında mesai kavramı yoktur; okul çalışanları, görevlerine ve okula büyük zaman ayırırlar.

Alternatif eğitimin felsefi ve teorik temellerinin Platon ve J.J. Rousseau başlayarak, Avrupa ve Amerika Birleşik Devleri’nde ortaya çıktığı ve temellendiği söylenebilir. J Dewey, R. Steiner, M. Montessori, ve A. S. Neill gibi düşünürler yeni eğitim hareketi ve ilerlemecilik felsefesi bağlamında geleneksel eğitime yönelik eleştiriler üzerine alternatif eğitim fikrinin kurucu babaları arasında sayılmaktadır. Bu fikrin temellerinde (a) çocuk merkezli eğitim, (b) bireyin yetiştirilmesinde; toplumsal, politik ve ideolojik talepler karşısında bireylerin öznel değerlerinin öne çıkarılması, (c) bireyselliğin yaşamdaki önemi ve ön planda tutulması, (d) bireysel özelliklerin sanat gibi estetik duyarlılıktaki karşılığının güçlendirilmesi (e) tüm bu özelliklerin inşa edilecek demokratik okullarda ve yönetiminde hayat bulması yer alır. Bireyin doğadan ayrı olarak eğitilmesi bunların arasında yer almaz.

Jean-Jacques Rousseau 1762’de yayınlanan Émile adlı eserinde eğitimin toplumsal talepleri karşılamak yerine çocuğun doğuştan getirdiği özelliklerini geliştirmesi gerektiğini tartışmıştır. Rousseau’nun çalışmaları 20. yüzyılın başlarından itibaren sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan geleneksel kitlesel eğitime karşı çıkan ve alternatif eğitim ve okul modellerine ilham kaynağı olmuştur. Özellikle günümüzde eğitim felsefesi, sosyolojisi ve yönetiminde sıklıkla kullanılan ‘çocuk merkezli’, ilerlemeci ve insan merkezli kuramlara kaynaklık etmiştir.

Basit bir biçimde tanımlamak gerekirse Dewey için öğrenme, öğrenen ve çevre arasındaki etkileşim sürecinde gerçekleşir. Öğrenme yapısı ve süreçleri gereği durağanlıktan uzaktır ve etkinlik temellidir. Öğrenen çevresiyle etkileşimi sürecinde bilgiyi edinir ve kazanır. Bir başka deyişle eğitim-öğretim süreçlerinde deneyimlemek temel amaçtır. Bu nedenle Dewey’in bir okuldan temel beklentisi; (a) günlük yaşamı araştıracak fırsatlar vermesi, (b) çocuğun eski kavramlarla birleştirebileceği yeni kavramlarla tanıştırması, (c) paylaşılan etkinliklerle bireysel ilişki ve etkileşimleri deneyimleyebileceği imkânlar sunması ve (d) merak ile sorgulama becerisini geliştirmesidir.  Buna göre öğrenme sürecinde durağanlık yoktur.

Freire (1998) ve Giroux (1997) göre eleştirel eğitim kuramının özelliklerinden bazıları şu biçimde sıralanabilir:  • Toplumsal yapıda güç, bilgi ve bilginin üretimiyle ilişkilidir. • Bu anlamıyla eğitim sadece bilginin üretimi ve kazanılmasının ötesinde gücü kazanma ve meşrulaştırmaya yönelik politik bir anlam taşır.

Bağlamda Öğrenme: Anlamlı bağlamlarda öğrenmek, soyut bağlamlarda öğrenmeye göre daha derin ve zengindir. Çocukların merakı üzerine kurulu olan dersler veya sınıfta işlenenleri gerçek yaşamla ilişkilendirmek öğrenmeyi daha anlamlı hale getirmektedir.

Dalton Öğretim Planı’nın temel ilkesi öğrencilerin daha iyi öğrenmeleri için kendi çalışmalarını kendilerinin organize etmesi ve takip etmesidir. Bunu yaparken çocuk çevresiyle ve içinde bulunduğu okul toplumuyla yüksek düzeyde etkileşim ve işbirliğine girecektir. Bu bağlamda özgürlük ve işbirliği eğitim-öğretim süreçlerini kılavuzlayan iki anahtar kavramdır. Helen Parkhurst, öğrencileri ilgi duymadıkları bir konuda eğitmek üzere bir sınıfta toplayarak öğrencilerin başarılı olamayacaklarını fikrinden yola çıkarak öğrencilerin kendi öğrenmelerini yönetebilecekleri bir eğitim modeli geliştirme çabasına girmiştir. Bu kapsamda öğrenciler öğrenmek istedikleri konuları belirler ve konuyu ne kadar sürede çalışacağına dair bir plan düzenler. Bu plana Dalton okullarında “sözleşme” adı verilir. Sözleşme süresi dolana kadar öğretmen öğrenciyi sınava tabi tutmaz veya denetlemez. Ancak, öğrenci daha fazla bilgi almak istediğinde öğretmenden destek alır.

Paideia okulları her çocuğun öğrenebileceğini varsayımı ile çocuğun performansına ve başarılarına saygı duyan, hümanist ve heterojen bir eğitim sistemidir. Paideia sadece öğrencilerin değil eğitimcilerin ve ailelerin de eğitimini toplumsal olarak sürekli geliştirmeyi hedeflemektedir. Klasik eğitime dönüşe vurgu yapan Paideia okulları, “klasik” kelimesinin içinde seçkinci, ataerkil ve Avrupa merkezli imalarını barındırır.

Amerika’da 1960’lar dönemi, başta Afro-Amerikalılar olmak üzere birçok toplumsal kesimin kamusal alanda hak ve adalet taleplerini dillendirdiği, ailelerin eğitimde fırsat ve imkân eşitsizliğine itiraz ettiği ve ırk ayırımcılığına karşı yürütülen politikaların yetersizliğinin dile getirildiği dönemdir. İşte böyle bir dönemde Amerika, toplumun değişen taleplerini karşılamak ve ırk ayrımcılığına karşı alternatif bir eğitim sistemi geliştirmek amacıyla eğitim sisteminde reform yaparak Mıknatıs Okullar (Magnet Schools) olarak adlandırılan devlet okullarını kurulmuştur.

Waldorf okullarında, Waldorf öğretmenleri insanların sadece beyinden ibaret olmadıklarını düşüncenin olduğu kadar duyguların ve iradenin de insan yaşamında etkin olduğunu bilirler.