EĞİTİM FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 16

Ahlakı, bilim saptar. Mutluluk, insanın kendisine iyilik etmesiyle gerçekleşir. İyilik, zorla değil; özgürlük içinde ve isteyerek yapılmalıdır. O zaman iyilik, özüne uygun olur ve kişi mutluluğa erişir”. Bu görüşler Farabi’ye aittir.

“Çocuk, 6 yaşına gelince okula gitmeli, 14 yaşına kadar öğrenim görmelidir. Çocuk­lar teker teker değil, birlikte eğitilmelidir; çünkü tek tek eğitim hem çocuğa, hem de öğretmene sıkıntı verir. Üstelik teke tek eğitimde, öğrencilerin birbirlerinden öğrenecekleri de olmaz” görüşünü ileri süren düşünür İbni Sina’dır.

İbni Sina’nın “Öğretmen, şiirleri, otların adlarını vb. tekrar ettirerek öğretir.” açıklaması eğitimin ezberle (Telkinî) öğretim türüyle ilgilidir.

“Bunun için medrese ve ilkokullarda teke tek bir eğitim işe koşulmaktadır. Öğrenci, ken­disine verileni hazırlar, onu öğretmenin karşısında yapıp gösterir, ya da okuyup ezberden aynen söyler. Yanlışlar ve eksikler anında düzeltilir. Ayrıca medrese öğrencileri, “kutsal aylarda” köylere, kasabalara gönderilir; uygulama yapmaları sağlanırdı.” açıklaması Türk ve Osmanlı Eğitim Sisteminin “Kuram ve uygulama arasında birlik sağlanması” anlayışıyla ilişkilidir.

“Eğitim; millî, bilime dayalı, işe yarar ve üretici, yeni ku­şakların fazilet, düzen, disiplin duygularını geliştirici, toplumu cehaletten kurtarı­cı, onun bilgi ve ahlak düzeyini yükseltici, yeteneklerini ortaya çıkarıcı ve geliştiri­ci nitelikte olmalıdır.” görüşü Mustafa Kemak Atatürk'e aittir.

Cumhuriyet dönemi Türk Eğitim Sisteminde benimsenen temel felsefe Pragmatik felsefe-İlerlemecilik akımıdır.

Fârâbî (870- 950): Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatunculukla İslâmiyet’i birleştirmeye çalışan ilk Türk-İslâm filozofudur. Fârâbî, öğretim ve eğitimi birbirinden ayırır. Öğretim, milletler ve şehirlerde nazarî (kuramsal) erdemleri var etmedir. Eğitim ise ahlaki ve sanatsal erdemleri kazandırmadır. Öğretim, konuşmayla, bilgi aktarmayla olur. Eğitim ise, uygulamalı olarak meslekleri ve işleri öğrenme, beceri kazanmayla gerçekleşir. Bu tür işler ve sanatlar alışkanlıklarla kazanılır. Öğretim ve eğitim yapılırken, kolaydan zora, basitten karmaşığa, somuttan soyuta, yakından uzağa ilkesine uyulmalıdır. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Farabi batı dünyasından çok uzun yıllar önce eğitim, felsefe ve Türk eğitim felsefesinin temelleriyle ilgili önemli düşünsel zenginlikleri bilim dünyasıyla paylaştığı için bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Gelenek, saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar ve davranışlardır. Görenek ise, bir şeyi eskiden beri gördüğü gibi yapma alışkanlığı şeklinde tanımlanabilir. Gelenek ve görenekler ise töreyi oluşturmaktadır. Törelere göre İslâmiyet’ten önceki Türk toplumlarında genelde toplumsal hedefler, gelenek ve göreneklerden yani töreden oluşur. Bunlar;
• cihan imparatorluğu kurma
• hakan ve hatuna itaat etme
• yiğit, cesur, adil, iyi, güzel vb. olma
• anaya, babaya, büyüğe saygı gösterme, küçükleri koruma ve sevme
• hayvanları ve bitkileri tanıma ve koruma
• bağımsız yaşama
• yoksulun ve güçsüzün yanında olma ve onlara yardım etme
• dayanışma, danışma, paylaşma, bilge olma, sözünü tutma
• Türk yurdunu, milletini, töresini her ne pahasına olursa olsun koruma,
yüceltme
• at binme, kılıç, ok, yay vb. en iyi şekilde kullanmadır.

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ekonomik rekabet üstünlüğü sağlama İslamiyet'ten önceki Türk toplumlarında törelere dayalı olarak oluşturulan toplumsal hedeflerden birisi olmadığından bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

İslamiyet öncesi Türk toplumunda eğitim, genellikle doğacılık (natüralizm) felsefesine uygundur: Doğacılık akımına göre eğitim gerçek yaşam ortamında, doğada yapılmalıdır. Kadın ve erkekler aynı eğitimden geçerler. Genellikle ayırım yoktur. Kişi toplumsal ve doğal ortamda karşılaştıkları güçlükleri giderecek biçimde yetiştirilmektedir. Genellikle öğretmen bilge ve yaşlı kişilerdir. Aynı zamanda doğanın ve yaşamın kendisinin de öğretmen olduğu düşünülür. Yaşamdan ve doğadan bireyin öğreneceklerinin, yaşamda kalmasını ve sağlıkla bir yaşam sürmesini sağlayacağı görüşü benimsenmektedir. Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, İslamiyet öncesi Türk toplumuna hakim olan eğitim felsefesini en iyi şekilde yansıtan temel felsefi akım naturalizmi temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Törelere göre İslâmiyet’ten önceki Türk toplumlarında genelde toplumsal hedefler, gelenek ve göreneklerden yani töreden oluşur. Bunlar arasında; hakan ve hatuna itaat etme, hayvanları ve bitkileri tanıma ve koruma, at binme, kılıç, ok, yay vb. kullanmanın yanı sıra bağımsız yaşama, yoksulun ve güçsüzün yanında olma ve onlara yardım etme, dayanışma, danışma, paylaşma, bilge olma, sözünü tutma, Türk yurdunu, milletini, töresini her ne pahasına olursa olsun koruma, yüceltme gibi değerler bulunmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Eski Türklerde toplum, göçebe olduğundan dolayı, yerleşik okul kurumu yoktur. Kişi, toplum ve aile tarafından cinsiyete göre eğitilmektedir. Göçebe olarak yaşayan bir toplumun yerleşik bir okul kurumu oluşturma olanağı söz konusu olmamakla birlikte akılcı bir yaklaşım da değildir.  Doğru Yanıt D seçeneğidir.

Gelenek, saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar ve davranışlardır.

Görenek, bir şeyi eskiden beri gördüğü gibi yapma alışkanlığı şeklinde tanımlanabilir.

Gelenek ve görenekler töreyi oluşturmaktadır. Törelere göre İslâmiyet’ten önceki Türk toplumlarında genelde toplumsal hedefler, gelenek ve göreneklerden yani töreden oluşur. Bunlar;

Sınama durumları yaşam içindeki gerçek durumlardır: Kişi, yaşamın içinde sınanır. Yaşamın kendisi, savaş ve savaş oyunları, av, öğrenen bireyin yapıp ettikleri, ortaya koyduğu araç gereç ve ürünler sınama durumlarının temel ögeleridir. Kişinin gerçek yaşamdaki sınama durumlarında yapıp ettiklerine göre adı, unvanı, yeri gibi toplumsal statüsünün ögeleri belirlenir.

İslamiyet öncesi Türk toplumunda eğitim, genellikle doğacılık (natüralizm) felsefesine uygundur: Doğacılık akımına göre eğitim gerçek yaşam ortamında, doğada yapılmalıdır. Kadın ve erkekler aynı eğitimden geçerler. Genellikle ayırım yoktur. Kişi toplumsal ve doğal ortamda karşılaştıkları güçlükleri giderecek biçimde yetiştirilmektedir. Genellikle öğretmen bilge ve yaşlı kişilerdir. Aynı zamanda doğanın ve yaşamın kendisinin de öğretmen olduğu düşünülür. Yaşamdan ve doğadan bireyin öğreneceklerinin, yaşamda kalmasını ve sağlıkla bir yaşam sürmesini sağlayacağı görüşü benimsenmektedir.

Fârâbî’ye Göre Devlet: Devlet tüm insanlığı içine alan, adil, bilgiye dayalı, sev­gi, kardeşlik, iyiliğin vb. bulunduğu bir dünya devleti olma anlayışına dayanır. Bu devleti; aristokrat aydınlar yönetmelidir. Devleti yönetenin; peygamberlik hırkasını giymiş, Tanrısal bir Eflatun olması gereklidir. Böyle bir başkanın özelliklerini “or­ganları tam, kusursuz, anlayışı ve belleği güçlü, zeki, öğrenmek ve öğretmek isteyen, güzel konuşan, perhize uyan, yalandan iğrenen, doğru söyleyen, nefsine güvenen, Allah’a tapan, adil ve işlerinde sebat eden” bir kişi olarak tanımlar. Üstelik başkan, aydınlar tarafından seçilmelidir.

İbni Sina’ya Göre Eğitim ve Öğretim: Eğitim, kadın, erkek herkes içindir. Eğitim işini anne, baba yani aile yüklenmelidir. Çocuklar, oyunla eğitilmelidir; çünkü oyun çocuğun doğal bir etkinliğidir. İbni Sina’ya göre eğitim ve öğretimin altı türü vardır (Akyüz, 1997, ss.21-27):

Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde benimsenen felsefeye ilişkin sonuç olarak şunları söylemek olanaklıdır: Cumhuriyet dönemi Türk Eğitim Sistemi; pragmatik felsefeye ve onun eğitimde uzantısı olan ilerlemecilik akımına dayanmaktadır. Bu dönemdeki anayasalar, ve tüm hükümet programları ilerlemecilik eğitim akımının özeliklerini taşımaktadır. Anayasalar, yasalar ve hükümet programlarında ilerlemecilik akımını kuramsal olarak savunulurken, uygulamalar (köy enstitüleri hariç) bu doğrultuda gelişmemiştir.