EĞİTİM FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 15

1950’lerden sonra Türk Eğitim Sistemi, her gelen yeni hükümetin programında, yeniden düzenleme çalışmaları kapsamında ele alınmış, ancak düzenlemeler daha çok diğer devletlerin eğitim sistemlerinin büyük ölçüde aynen alınıp uygulanmaya çalışılması biçiminde gerçekleştirilmiştir. Son dönemde ise, tüm okul programları yararcı felsefenin eğitimde uygulanışı olan yapılandırmacı, (yeniden oluşturmacı) anlayışa göre düzenlenmiş ve uygulamaya konmuştur. Böyle olmasına karşın okullardaki uygulamalarda ve öğretmenlerde esasici ve daimici anlayış baskındır; çünkü öğretmen, veli ve öğrenci eski davranışlarını örtük programla sürdürmektedirler. İlk ve ortaöğretimdeki uygulamalar yükseköğretimi de etkilemekte ve bu süreçte istendik davranışlarla donanık kişiler yetiştirmek zorlaşmaktadır.

İslamiyet öncesi Türk toplum yapısı ve eğitimin dayandığı felsefenin özellikleri şu başlıklarda özetlenebilir:
• Eğitim felsefesi büyük ölçüde yaşam biçimleri gelenek, görenek ve törelerinden etkilenmiştir. • Toplum,göçebe olduğundan dolayı, yerleşik okul kurumu yoktur.
• Eğitim ortamı ve sınama durumları, gerçek yaşamdır. • Eğitim doğacılık (natüralizm) felsefesi akımına uygundur.

Bu başlıklar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, toplum göçebe olduğundan dolayı, yerleşik okul kurumu vardır ifadesi İslamiyet öncesi Türk toplum yapısı ve eğitimin dayandığı felsefenin özellikleri kapsamında yanlış olduğundan bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Fârâbî, Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatunculukla İslâmiyet’i birleştirmeye çalışan ilk Türk-İslâm filozofudur. Fârâbî’ye göre, tüm varlıklar Allah’tan çıkar ve tekrar O’na dönerler. Allah, ‘vacib-ul vücut’tur; yani varlığını ve tözünü (cevher, zat) hiçbir şeye borçlu değildir. Ezeli ve ebedî, salt iyilik, akıl, güzellik, bilgelik vb. özelliklere sahiptir. Diğer varlıklar, O’ndan sudur (çıkış, meydana geliş yoluyla ortaya çıkar). Aristo’ya göre, Tanrı, evrenin merkezindedir; maddeye biçim verir. Fârâbî’de Allah ile madde arasında ikilik yoktur; madde, zorunluluğunu Allah’tan alır. Her şeyin varlık nedeni Allah’tır. O’ndan olurlar ve O’na dönerler. İnsanın en son amacı Allah’ı anlamak ve O’na ulaşmaktır. Bunu tasavvufla sağlayabilir.

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, İslamiyet ile Antik Yunan felsefesini birleştiren ilk filozof Fârâbî'yi temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

İbni Sina (Avicenna - Üçüncü Aristo, 980 - 1037)’ya göre ruh, madde türünden değil, manevî bir tözdür ve bedenin beden olmasını sağlar. Bedenle birleşmeyen ruhun, bireysel varlığı yoktur. Onun tek ve kişisel oluşu, bedenle birleşmesinden ve onu bir araç olarak kullanmasından sonradır. Ruh ölmez; fakat beden ölümlüdür. Başka bir deyişle ruh, bedene eklenen, bedeni tamamlayan, bedenin etkinliklerini sağlayan bir güçler toplamıdır ve bitkisel, hayvansal, zihinsel olmak üzere üçe ayrılır. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Avicenna, üçüncü öğretmen ya da Üçüncü Arito, İbni Sina'yı temsil ettiğinden, bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

İbni Sina’ya Göre Eğitim ve Öğretim: Eğitim, kadın, erkek herkes içindir. Eğitim işini anne, baba yani aile yüklenmelidir. Çocuklar, oyunla eğitilmelidir; çünkü oyun çocuğun doğal bir etkinliğidir. İbni Sina’ya göre eğitim ve öğretimin altı türü vardır. Bu türlerden birisi düşünsel öğretimdir.  Bu tür öğretimde, öğretmen genel bir konuyu, yaşamdan örnekler vererek açıklar. Söz gelişi kışın suyun donunca, kabını parçalayacağını belirterek nedenlerini ortaya koyar. bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Bir öğretmenin öğrencilere kışın su donduğunda içine konulduğu kabı parçalayabileceğini nedenleriyle ortaya koyması, İbni Sina'ya göre eğitim ve öğretimin altı türünden düşünsel öğretim boyutuyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Nasihatle (tenbihî) öğretim, İbni Sina'ya göre eğitim ve öğretimin altı türünden birisidir. Nasihatle öğretimde, öğrencilere, çevrelerinde karşılaştıkları olayların nedenlerinin öğretilmesi oldukça önemlidir. Söz gelişi, cisimlerin yerçekimi nedeniyle düşmesi, yağmur yağması, yıldızların parlaması gibi olguların öğretilmesinde nasihatle öğretim kullanılmalıdır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, öğrencilere çevrelerinde karşılaştıkları olayların nedenlerinin öğretilmesi, İbni Sina'ya göre eğitim ve öğretimin yukarıda belirtilen türlerinden nasihatle öğretim kapsamında değerlendirildiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Köy Enstitüleri’nin mimarlarından İsmail Hakkı Tonguç Almanya’da eğitim görmüş, Leibzig İş Eğitimi Semineri’ne katılmış, “iş eğitimi” üzerine çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. Bu arada Elişleri Rehberi (1927), Resim-elişleri ve Sanat Eğitimi (1932) derlemesi, Kerschensteiner’den çevirdiği ‘Öğretmenin Ruhu ve Öğretmen Yetiştirme Meselesi’ adlı yapıtlarıyla Tonguç görüşlerini olgunlaştırmıştır. Ayrıca Pestalozzi ve J. Dewey’ yi de inceleyen Tonguç; ‘Muhtıra’, ‘Köyde Eğitim’, ‘Canlandırılacak Köy’ ve ‘İlköğretim Kavramı’ adlı yapıtlarıyla bir senteze gitmiş; kendi eğitim anlayışını oluşturup uygulamıştır. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ''İlköğretim Kavramı'' Cumhuriyet dönemi eğitim tarihimize damga vurmuş eğitimcilerden İsmail Hakkı Tonguç'a ait olduğundan bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Pragmatizm: Yararcılık. Gerçeğin değiştiği, değerlerde görecelik, insan doğasının biyolojik ve sosyolojik nitelikte olduğu, yaşam tarzı olarak demokrasinin ve insan yönetiminde kritik zekânın önemli olduğu görüşlerine dayanan felsefi görüşü temsil etmektedir. Cumhuriyet dönemi Türk Eğitim Sistemi; pragmatik felsefeye ve onun eğitimde uzantısı olan ilerlemecilik akımına dayanmaktadır. Bu sebeple yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, pragmatizm genel olarak Cumhuriyet döneminde benimsenen felsefeyi en iyi temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Fârâbî’ye göre üç tür eğitimci vardır. Bunlar; aile reisi, öğretmen ve devlet başkanıdır. Aile reisi, ailenin içindekileri; öğretmen, çocuk ve gençleri; devlet başkanı milleti eğitir. Doğru Yanıt B seçeneğidir.

Farabi'ye göre bir eğitici de iki tür nitelik bulunmalıdır. Bunlar doğuştan gelen ve sonradan kazanılan niteliklerdir. Doğuştan gelenler; beden, zekâ, bellek, güzel konuşma, öğrenme ve öğretme sevgisi, yeme, içme ve kadına düşkün olmama, doğruluğu sevme, yumuşak huy, azim ve irade sahibi olmadır. Sonradan kazanılanlar ise, bilgelik, bilginlik, aklını kullanabilme, toplumun yararını gözetme, iyi bir öğretici olma, güçlüklere ve yorgunluğa dayanmadır. Farabi'nin sıraladığı doğuştan gelen nitelikler daha çok bireyin bütüncül bir yanını (duyuşsal, bedensel, psikolojik özellikleri) ortaya koyması nedeniyle kişilik özelliklerini ifade etmektedir. Doğru Yanıt A seçeneğidir.

İbni Sina'ya göre düşünsel (Zihnî) öğretimde öğretmen genel bir konuyu, yaşamdan örnekler vererek açıklar. Düşünsel (Zihnî) öğretimde öğretmen genel bir konuyu, yaşamdan örnekler vererek açıklar. Taklitle öğretim öğretmenin söylediklerinin, yapıp ettiklerinin öğrencilerce hemen yapılması, gösterilmesidir. Nasihatle (Tenbihî) öğretim öğrenciye, çevresinde karşılaştığı olayların nedenlerinin öğretilmesidir. Eğer değerlerin öğretimi söz konusu ise öğütle (Tedibî) öğretim kullanılmalıdır. Doğru Yanıt C seçeneğidir.

İbni Sina'ya göre çocuğun tutarlı davranışları desteklenmeli, ona fazla baskı yapılmamalıdır. Yaptığı hatalar uygun bir biçimde düzeltilmeli, düzeltmiyorsa, azarlanmalıdır. Yine bu tutarsız davranışlarını sürdürüyorsa, o zaman şiddete başvurulmalıdır. Gazali'ye göre de öğrencinin iyi hareketleri övülmeli, kötü davranışları olunca uyarılmalı; tekrar ederse, gizlice azarlanmalıdır. Son çare olarak dayağı önerir. Doğru Yanıt B seçeneğidir.

Hem Selçuklularda, hem de Osmanlılarda şehzadelerin eğitimi için özel kurumlar oluşturulmuştur. Selçuklularda atabeylik, Osmanlılarda lalalık bu kurumlara verilen isimlerdir. Doğru Yanıt E seçeneğidir.

Selim Sabit hariç; diğer tüm Türk-İslâm düşünürleri “Öğrenciye dayak atılmalıdır.” görüşündedirler. Gerektiği zaman, öğrenci tüm nasihat ve uyarılara karşın, yanlış ve tutarsız davranışı göstermede ısrar ediyorsa, öğretmen tarafından dövülmelidir. Bu görüş tüm eğitim sisteminde genellikle kabul görmüştür. Doğru Yanıt D seçeneğidir.

1876 tarihli Osmanlı anayasasının (Kanun-i Esasi) 15., 16., 110. ve 114. maddeleri eğitim ve öğretime yer vermesine ve devletin eğitim yükümlüğünü kabul etmesine karşın, kitlesel bir eğitimi gerçekleştirmeye yönelik bir birbiriyle tutarlı bir yapı, sistem ve eğitim felsefesi yaklaşımı geliştirilememiştir. Eğitim felsefesine ilişkin görüşler kimi bürokratik seçkinler ve aydınlar tarafından ortaya atılmış, ancak devletin benimsediği belirgin bir eğitim felsefesi yoktur. Bunun sonucu olarak kitlelere ulaştırılamayan ve belirgin bir felsefesi olmayan bir yapı içinde eğitim kurumları farklı sosyolojik, felsefi ve ideolojik akımların etkisinde faaliyetlerini sürdürmüştür. Doğru Yanıt A seçeneğidir.

Cumhuriyet dönemi Türk Eğitim Sistemi; pragmatik felsefeye ve onun eğitimde uzantısı olan ilerlemecilik akımına dayandırılmaya çalışılmakla birlikte; uygulamalar (köy enstitüleri hariç) bu doğrultuda gelişmemiştir. Dolayısıyla uygulamada öğrenci değil öğretmen ve konular merkeze alınmış, bilimsel yöntemi kullanan, özgür ve esnek düşünen, demokratik, laik, sosyal adaletçi, sevgi ve saygı dolu insan yerine; genellikle öğretmenin söylediklerini, kitapların yazdıklarını ezberleyen, bildiklerinin yüzde yüz doğru olduğunu savunan, çekingen, taklitçi, diktacı eğilimleri baskın, yaşamdan kopuk, skolâstik düşünce sistemine sahip bireyler  yetiştirilmiş; daha çok daimici ve esasici eğitim uygulamalarına yer verilmiştir. Doğru Yanıt A seçeneğidir.

Rousseau’ya göre eğitim 3 temel kaynaktan gelmektedir. Bunlar (a) doğa, (b) insan ve (c) ‘şeyler’dir

Jean-Jacques Rousseau 1762’de yayınlanan Émile adlı eserinde eğitimin toplumsal talepleri karşılamak yerine çocuğun doğuştan getirdiği özelliklerini geliştirmesi gerektiğini tartışmıştır.

Dewey, özellikle ‘Nasıl Düşünürüz’ (1933) ve ‘Deneyim ve Eğitim’ (1938) adlı çalışmalarında organik ve bütüncül bir eğitim modelini savunmuştur. Eğitim felsefesine ve modeline ilişkin çocuklara yönelik temel varsayımları şunlardır:
• Çocuklar; biyolojik, psikolojik ve sosyal organizmalardır
• Diğer canlıların aksine yardıma muhtaç doğarlar yavaş yavaş ailelerinin desteği ile olgunlaşırlar.
• Aile ve içinde bulunduğu topluluklarda öğrenen sosyal bireylerdir.
• Aile ve akran çevresinde yer alan konuşma gruplarına katılarak, basit karamalardan karmaşık problemleri çözmeye kadar gelişimsel olarak ilerleyerek öğrenirler.
• Gelişim biyolojik olmasına karşın aynı zamanda bireyin tüm yönlerini kapsayacak biçimde duygusal, kişisel ve sosyaldir.
• Merak ve sorgulama çocuk için ve çocuğun gelişimde okul için temel kavramdır.

Dewey’in bir okuldan temel beklentisi; (a) günlük yaşamı araştıracak fırsatlar vermesi, (b) çocuğun eski kavramlarla birleştirebileceği yeni kavramlarla tanıştırması, (c) paylaşılan etkinliklerle bireysel ilişki ve etkileşimleri deneyimleyebileceği imkânlar sunması ve (d) merak ile sorgulama becerisini geliştirmesidir.

Merak ve sorgulama becerisini geliştirmek için okul öncelikle (i) çocukların ilgilerini keşfetmeli, (ii) günlük hayatta karşılaşılan sıradan sorunların çözümü ile ilişkilendirmeli, (iii) yavaş yavaş problemler ve çözümlerinin soyutluğunu ve karmaşıklığını arttırmalıdır.