EĞİTİM FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 11

Evren (âlem) ezelî ve ebedî (sonsuz) değildir. Ebedî, ezelî, mutlak irade ve kudret sahibi Allah’tır. Başı ve sonu belli olan evrense, yok olacaktır.Gazzali’ye göre, neden-sonuç bağlantısı zorunlu bir bağlantı değil, tersine alışkanlık bağlantısıdır. Doğa kanunları, Allah’ın eylemleridir. Yani bunlar Allah’ın koyduğu kanunlardır; çünkü evrendeki düzeni yaratan, koyan ve sürdüren Allah’tır. Öyleyse Allah, bu düzeni, kanunları her an değiştirebilir. Nitekim insanlara, peygambere yaptırdığı mucizelerle, bu düzeni değiştirebileceğini göstermiştir.Duyu ve akılla gerçeğe ulaşılamaz; çünkü bunlarla elde edilen bilginin yanlış olduğu çoğu zaman görülmüştür. Doğru bilgi, ancak ve yalnız kalple elde edilebilir; çünkü akıl yanılabilir, fakat iman yanılmaz. Gazali’ye göre, ahlaklı insan, kesin bilgiye sahip olandır; çünkü kesin bilgi, hakiki ahlaktır. Doğru cevap E'dir.

İbni Sina’ya göre eğitim ve öğretimin altı türü vardır (Akyüz, 1997, ss.21-27):
• Düşünsel (Zihnî) öğretim: Bu tür öğretimde, öğretmen genel bir konuyu, yaşamdan örnekler vererek açıklar. Söz gelişi kışın suyun donunca, kabını parçalayacağını belirterek nedenlerini ortaya koyar.
• İş içinde (Sınaî) öğretim: Öğretmen testere, rende, burgu gibi araç gereç kullanmayı ve bir iş yapmayı öğretir.
• Ezberle (Telkinî) öğretim: Öğretmen, şiirleri, otların adlarını vb. tekrar ettirerek öğretir.
• Öğütle (Tedibî) öğretim: Öğretmen öğüt vererek, bazı değerleri öğretir.
• Taklitle öğretim: Öğretmenin söylediklerinin, yapıp ettiklerinin öğrencilerce hemen yapılması, gösterilmesidir.
• Nasihatle (Tenbihî) öğretim: Öğrenciye, çevresinde karşılaştığı olayların nedenlerinin öğretilmesidir. Söz gelişi, cisimlerin yerçekimi nedeniyle düşmesi, yağmur yağması, yıldızların parlaması gibi olguların öğretilmesinde nasihatle öğretim kullanılmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Eğitim daha çok kimi bürokratik seçkinler tarafından önemi anlaşılmış, ancak kitlesel bir nitelik kazanmamış bir süreçtir. 1876 tarihli Osmanlı anayasasının (Kanun-i Esasi) 15., 16., 110. ve 114. maddeleri eğitim ve öğretime yer vermesine ve devletin eğitim yükümlüğünü kabul etmesine karşın, kitlesel bir eğitimi gerçekleştirmeye yönelik bir birbiriyle tutarlı bir yapı, sistem ve eğitim felsefesi yaklaşımı geliştirilememiştir.
• Eğitim felsefesine ilişkin görüşler kimi bürokratik seçkinler ve aydınlar tarafından ortaya atılmış, ancak devletin benimsediği belirgin bir eğitim felsefesi yoktur.
• Tanzimat, I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet ideolojilerinin getirdiği yeni devlet felsefesi ve öngördüğü eğitim etkinlikleri merkezi yönetimce üstten zorlanarak kabul ettirilmeye çalışılırken, sosyal ve ekonomik yapıdan kaynaklanan değerler, inançlar ve normlar tepeden gelen değerlerle çatışmış ve daha da önemlisi kitlelere ulaşamamıştır.
• Osmanlı Türk toplumunda çeşitli süreçler sonrasında ortaya çıkan düşün akımları, söz gelimi İslamcılık, Batıcılık, Ulusçuluk, Türkçülük, Yeni Osmanlıcılık, Tanzimatçılık ve Batıdan ithal edilen Olguculuk (pozitivistim), Kurumsalcılık, Materyalizm (maddecilik), Yararcılık (pragmatizm), Varoluşçuk (eksistanyalazim) eğitim sistemine yansırken toplumsal yapının temellerine yabancılaşmış, toplumun sosyal ve kültürel yapısıyla uyuşmamış, tek tek ideolojik duruşlar olarak yüzeysel kalmıştır.
• Vatandaş kimliği henüz benimsenmediğinden daha çok ümmet kültürüne dayalı birey yetiştirmek eğitimin genel niteliklerinden biri olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Cumhuriyet dönemi eğitim felsefesine damgasını vuran önemli uygulamalardan birisi de Köy Enstitüleri’dir. “İş için iş içinde eğitim” ilkesini gerçekleştirmek üzere 1940’lardan itibaren ülke genelinde köy enstitüleri kurulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Köy enstitülerinin alternatif eğitim paradigmasının altını çizen niteliklerinden bazıları söyle sıralanabilir:

Kuram ve uygulama arasında birlik sağlanması düşüncesi hâkimdir. Doğru cevap C'dir.

Ontolojik açıdan idealist felsefeye ilişkin şu çıkarımlar yapılabilir: İdealist felsefeye göre arke insan zihninde bulunan “idea” yani “fikir”dir. İdealist felsefe genel bir bakışla insanın her türlü maddi varlığın ruhsal bir temele indirgenebileceğini savunur. Evrenin tanrı tarafından yaratıldığı, evrende oluşagelen olayların bizim gerçekliğimiz dışında oluştuğu gibi savlarını savunur. Ontolojik idealizm, fizik dünyanın sadece zihin için bir nesne ya da zihin içeriği olarak vardır. Bu açıdan bakıldığında idealist felsefe ontolojik bağlamda muhafazakâr bir çizgiyi temsil eder.

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Realist eğitimde genel amaç, bireyin topluma uyumunu sağlamaktır. Bu bağlamda yeni kuşaklara kültürel mirası aktarmak, insanı toplumsal yaşama hazırlamak, mutlu ve erdemli kılmak bu temel amacın alt amaçları olarak sıralanabilir. İstendik davranışların ölçütleri, toplum ve doğaya uyum sağlamak için bireyi bilgi ve becerilerle donanmış hâle getirmektir.

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Rousseau’ya göre eğitim 3 temel kaynaktan gelmektedir. Bunlar (a) doğa, (b) insan ve (c) şeylerdir. Rousseau’nun eğitim ‘şeylerden’ gelir ifadesi sezgisel bir çıkış olarak kabul edilir ve fiziksel çevremizle olanlarla etkileşimimizden kazanılanlar olarak düşünülür.

Jean-Jacques Rousseau 1762’de yayınlanan Émile adlı eserinde eğitimin toplum­sal talepleri karşılamak yerine çocuğun doğuştan getirdiği özelliklerini geliştir­mesi gerektiğini tartışmıştır. Rousseau’nun çalışmaları 20. yüzyılın başlarından itibaren sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan geleneksel kitlesel eğitime karşı çıkan ve alternatif eğitim ve okul modellerine ilham kaynağı olmuştur. Özellikle günü­müzde eğitim felsefesi, sosyolojisi ve yönetiminde sıklıkla kullanılan ‘çocuk mer­kezli’, ilerlemeci ve insan merkezli kuramlara kaynaklık etmiştir.

Rousseau’ya göre eğitim 3 temel kaynaktan gelmektedir. Bunlar (a) doğa, (b) insan ve (c) şeylerdir. Rousseau’nun eğitim ‘şeylerden’ gelir ifadesi sezgisel bir çıkış olarak kabul edilir ve fiziksel çevremizle olanlarla etkileşimimizden kazanılanlar olarak düşünülür. Eğitimin kaynağı olarak insan ile anlatılmak istenen ise diğer insanların düşünce ve inançlarına ilişkin içselleştirdiklerimizle ilgilidir. Eğitimin kaynağı olarak doğa ise Rousseau’nun düşünce yapısında tanımlama açısından di­ğer ögelere göre daha az belirgin ifade edilmiştir. Bu anlamda ‘doğa’ insanların kendi gelişimleriyle ilişkilendirilmiştir. Doğadan kaynaklanan eğitim ise insanla­rın kendi fiziksel ve zihinsel gelişimlerinden öğrendikleri olarak tanımlanabilir. İyi bir eğitim için bu öğelerin bir bütünlük içinde uyum içinde olmaları gerekir. Psiko-fiziksel gelişimimiz değiştirilemeyeceğinden eğitimin kaynağı olarak insanlardan ve şeylerden gelen öğrendiklerimiz, doğan gelen ve öğrendiklerimizle uyumlu hale getirilmelidir. Bu anlamıyla Rousseau’nun öğretim programı bireylerin fiziksel ve zihinsel gelişimlerine göre yapılandırılmış bir süreci öngörmektedir.

Pragmatist felsefeyi benimseyen bir düşünür olarak Dewey, kendisini yazılarında pragmatist olarak tanımlamamasına karşın, bu felsefenin eğitimdeki en önemli temsilcilerinden biri olarak anılmıştır.

Çocukların eğitimlerini yaşam içindeki de­neyimlerine dayandıran Dewey, özellikle ‘Nasıl Düşünürüz’ (1933) ve ‘Deneyim ve Eğitim’ (1938) adlı çalışmalarında organik ve bütüncül bir eğitim modelini sa­vunmuştur. Eğitim felsefesine ve modeline ilişkin çocuklara yönelik temel varsayımları şunlardır:

Dewey’in bir okuldan temel beklentisi; (a) günlük yaşamı araştıracak fırsatlar vermesi, (b) çocuğun eski kavramlarla birleştirebileceği yeni kavramlarla tanıştırması, (c) paylaşılan etkinliklerle bireysel ilişki ve etkileşimleri deneyimle­yebileceği imkânlar sunması ve (d) merak ile sorgulama becerisini geliştirmesi­dir. Merak ve sorgulama becerisini geliştirmek için okul öncelikle (i) çocukların ilgilerini keşfetmeli, (ii) günlük hayatta karşılaşılan sıradan sorunların çözümü ile ilişkilendirmeli, (iii) yavaş yavaş problemler ve çözümlerinin soyutluğunu ve karmaşıklığını arttırmalıdır. Merak ve sorgulama becerisinin geliştirilmesinde; laboratuvar ortamlarında, sistematik bilimsel kontrol altında gerçekleştirilecek deneysel koşullardaki bilimsel sorgulama temel olmalıdır. Bir çocuk gelecek kari­yerinde böylesine formal bir merak ve sorgulamayı pratik olarak yaşayamayacağı varsayımına karşın, bilimsel sorgulamaya ilişkin becerileri takdir edebilmesi için bu tür bir sorgulama deneyimi önemlidir.

Eleştirel bakış açısıyla okulu yönetmek, dünyayı yönetmekten çok, değiştirme­yi hayal etme işidir. Giroux’un da için de yer aldığı bazı kuramcılar, eğitim yönetiminde eleştirel kurama dayalı çalışmalara öncelik vermektedirler. Eleştirel kuramcılar, soyut kuram ve yaklaşım­ları reddeder ve okulların toplumsal, iktisadi ve politik zeminini dikkate alırlar. Girox’a göre öğretmenler, çok büyük eleştirel imkâna sahiptirler, zira öğretmenler kendilerinin yaşadığı değişimler yanında öğrencilerin ve toplumun yaşadığı deği­şimleri de etkileme gücüne sahiptirler.

Foster, Greenfield, ve Bates gibi Giroux da eğitimin kültürel bağlamda çözüm­lenmesi gerektiğini savunur. Bu sayede eğitim örgütleri asli işlevleri olan, olması gereken kültürün korunması, dönüştürülmesi ve yeniden oluşturulması sürecin­de etkin rol oynarlar.

Freire (1998) ve Giroux (1997) göre eleştirel eğitim kuramının özelliklerinden bazıları şu biçimde sıralanabilir:

Yirminci yüzyılın başlarından itibaren eğitim felsefesi ve sosyolojisi bağlamında tartışılan ve hayata geçirilen alternatif okullar, günümüz modern dünyasında eğitim sistemlerinin yaşadığı krizler ve bu krizlerin çözümü bağlamında yeniden düşülmekte ve irdelenmektedir. Tartışmaların temelinde okulların yapısı, yönetimi ve bir sistem olarak işleyişinin ötesinde üzerine kuruldukları paradigmaların eğitim felsefeleri, bu felsefelere bağlı olarak ortaya çıkan insan yetiştirme modellerinin ideal ve ilkeleri yer almaktadır. Bu modellerden bazıları halen dünyanın farklı ülkelerinde yaygınlık kazanarak model niteliği kazanırken, bir kısmı ise eğitim tarihinde felsefelerinin uygulamadaki sonuçları itibariyle önemli bir referans olarak değerlendirilmektedir. Bu bölümde; Montessori Okulları, Yeni Okul (Escuelas Nuevas), Dalton Okulları, Brockwood Park Okulu, Paideia Okulları, Mıknatıs Okullar, A.S. Neill Özgür Okul Hareketi ve Waldorf Okulları eğitime ilişkin temel ilkeleri ve varsayımlarıyla tartışılmaya çalışılmıştır.

Montessori eğitiminin 8 temel unsuru şu şekilde belirtilmiştir:

Yeni Okulun temel özellikleri şöyle sıralanabilir:

Akıl yürütme yollarını kullanması, felsefenin bir özelliğidir.

Amaçları oluşturma konusunun, uzmanlık bilgisini aşan bir felsefe sorunu olduğunun ileri sürülmesi, eğitimle ilişkisinde felsefenin “Eğitim ve öğretim programlarının bir felsefi çalışmanın ve kabulün ürünü olması” işleviyle açıklanabilir.